Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikası — Vikipediya

Tarixi dövlət
Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikası
Bayraq Gerb[d]
Bayraq Gerb[d]
«Бутун дунё пролетарлари, бирлашингиз!»
«Bütün ölkələrin proletarları birləşin!»
Özbəkistan SSR-nin himni

Paytaxt Daşkənd
Dilləri Özbək dili, rus dili
Rəsmi dilləri
Dövlət dini Dövlət ateizmi, Dünyəvi dövlət
Valyuta SSRİ rublu
Ərazisi
  • 447.400 km²
Əhalisi
  • 19.906.000 nəf.
İdarəetmə forması sovet respublikası[d]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Şərq bloku
Sovet sosialist respublikaları
Müttəfiq dövlətlər
Əlaqəli təşkilatlar
Müxalifət
Antisovet partizanlar
Baltikyanı ölkələrdə partizan döyüşləri
Etirazlar və üsyanlar
Soyuq müharibə hadisələri
Zəifləməsi

Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikası, Özbəkistan SSR (özb. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси) — SSRİ-nin tərkibinə daxil olan 15 müttəfiq respublikadan biri. 27 oktyabr 1924-cü ildə təşkil olunmuşdur. Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikası, qısaca olaraq Özbəkistan SSR və ÖzSSR, Sovet Özbəkistanı da adlanır, Sovet İttifaqının müttəfiq respublikalarından biri olan sovet respublikasıdır. 1924-cü il oktyabrın 27-də SSRİ-də qondarma milli-ərazi demarkasiyası nəticəsində yaranıb.][1] SSRİ Sovetlərinin 3-cü Qurultayının 13 may 1925-ci il tarixli Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının yaradılması haqqında Müqavilə Özbəkistan SSR-ə də şamil edildi. 1991-ci il sentyabrın 1-də ÖzSSR SSRİ-dən ayrılaraq müstəqilliyini elan etdi və Özbəkistan Respublikasına çevrildi. Qırğızıstan, Türkmənistan, Qazaxıstan və Tacikistan SSR, Əfqanıstanla həmsərhəddir.

Yaranması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1924-cü il inzibati-ərazi islahatı nəticəsində Xarəzm Sovet Sosialist Respublikası, Buxara Sovet Sosialist Respublikası ləğv edildi və onların ərazisində, habelə RSFSR-in tərkibində olan keçmiş Türküstan MSSR ərazisində iki yeni ittifaq respublikası - Türkmənistan SSR və Özbəkistan SSR yarandı. Özbəkistan SSR-in tərkibinə Buxara SSR-nin böyük hissəsi, Xarəzm SSR, habelə Səmərqənd vilayəti, Fərqanə vilayətinin böyük hissəsi və Türküstan MSSR Sırdərya vilayətinin Daşkənd rayonunun əraziləri qatıldı. Eyni zamanda, Özbəkistan SSR-in cənub hissəsində Tacikistan MSSR yarandı.

1925-ci ildə vahid inzibati bölgü tətbiq edildi. Respublika 7 vilayətə bölündü: Səmərqənd, Daşkənd, Fərqanə, Zərəfşan, Surxandərya, Qaşqadərya, Xarəzm.[2] Vilayətlər 33 qəzadan ibarət idi. Respublikanın paytaxtı Səmərqənd şəhəridir.

1926-cı ildə vilayət bölgüsü dairələr ilə əvəz olundu. Əndican, Buxara, Zərəfşan, Qaşqadərya, Səmərqənd, Surxandərya, Daşkənd, Fərqanə, Xocent (1929-cu ildə ləğv edilib), Xarəzm dairələr yaradıldı.

1929-cu ildə Tacikistan MSSR Tacikistan SSR-ə çevrildi və Özbəkistan SSR-in tərkibindən çıxarıldı.

1930-cu ildə dairələr ləğv edildi. Özbəkistan SSR müstəqil inzibati-təsərrüfat vahidlərinə ayrılmış 9 şəhərdən, 73 rayondan, 1696 kənd sovetindən ibarət olmağa başladı.

1930-cu ildə respublikanın paytaxtı Səmərqənddən Daşkəndə köçürüldü.

1936-cı ildə Qaraqalpaqıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası RSFSR-dən Özbəkistan SSR-ə verildi.

1956-cı ildə Özbəkistan və Qazaxıstan SSR-in sərhədləri dəyişdi, nəticədə Özbəkistan SSR indiki Bostanlıq rayonunun ərazilərini və Daşkənd vilayətinin Qibray rayonunun bir hissəsini, Qazaxıstan SSR-in Qolodnostep vilayətinin bir hissəsini aldı; Cizak, Nəvai və Sırdərya vilayətlərinin tərkibinə daxil oldu).[3]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikası  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  2. ↑ "Узбекистан. Административное деление". 2018-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-17.
  3. ↑ Указ Президиума ВС СССР от 13.02.1956 о частичном изменении границы между Казахской ССР и Узбекской ССР
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Özbəkistan_Sovet_Sosialist_Respublikası&oldid=7623592"