Aleksandr Van der Bellen — Vikipediya

Aleksandr Van der Bellen
alm. Alexander Van der Bellen‎
Avstriya Respublikasının Prezidenti
26 yanvar 2017 – h.h
Əvvəlki	Haynz Fişer
Yaşıl Partiyanın üzvü
13 dekabr 1997 – 3 oktyabr 2008
Əvvəlki	Kristof Korher
Sonrakı	Yeva Qlavişniq-Peşçek
Avstriya Respublikasının Milli Şurasının üzvü
7 noyabr 1994 – 5 iyul 2012
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	18 yanvar 1944 (80 yaş)
Doğum yeri	Böyük Vyana, Avstriya Nasional Sosializm altında, Üçüncü Reyx (indiki Vyana, Avstriya)
Fəaliyyəti	siyasətçi, iqtisadçı, universitet müəllimi[d]
Həyat yoldaşı	Birqit Hüttner (1962–2015) Doris Şmidauer (2015–h.h)
Dini	lüteranlıq[1]
vanderbellen.at
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Aleksander Van der Bellen (alm. Alexander Van der Bellen‎; 18 yanvar 1944^[2][3][…], Vyana, Avstriya^[2]) — Avstriyanın hazırkı Prezidenti.^[4]

Rusiya İmperiyasıında yaşayan holland əsilli ailədə anadan olan Aleksandr Avstriyaya stalinizmdən qaçan rus və eston valideynlərin övladı olaraq anadan olub və 1958-ci ildə valideynləri ilə birlikdə Avstriya vətəndaşlığını qəbul edib. 1994-cü ildən 2012-ci ilədək Milli Şurada Yaşılları təmsil etmiş və parlament qrupunun lideri olmuşdur.^[5]

2016-cı il prezident seçkilərində Yaşıllar tərəfindən dəstəklənən namizəd kimi iştirak etdi və ikinci turda Azadlıq Partiyasının üzvü Norbert Hoferi məğlub etmədən əvvəl ilk turda altı namizəd arasından ikinci oldu. 1 iyul tarixində and içmədən əvvəl, səsvermənin ikinci turunun nəticələri Konstitusiya Məhkəməsi tərəfindən ləğv edildi, çünki səslərin sayılması çox erkən hesab edildi və yenidən seçilməli oldu. 4 dekabr 2016-cı ildə növbəti seçkilərdə səslərin təxminən 54 faizini qazandı.^[6]

Van der Bellen özünü mərkəzçi liberal olaraq xarakterizə edir, yaşıl və sosial liberal siyasəti dəstəkləyir. 2015-ci ildə yazdığı kitabında qeyd etdiyi kimi, Avropa Birliyini dəstəkləyir və Avropa federalizmini müdafiə edir. Prezident seçkiləri zamanı siyasi mərkəzə müraciət etdi və həm Sosial Demokrat Partiyası, həm də Mühafizəkar Xalq Partiyası liderləri tərəfindən təsdiq edildi. Van der Bellen Avropa Birliyindəki ölkənin ikinci yaşıl prezidentidir və birbaşa xalq səsverməsi yolu ilə seçilən ilk şəxsdir.^[7]

1700-cü illərdə Van der Bellenin əcdadları Niderlanddan Rus İmperiyasına köçdü. Rusiya vətəndaş müharibəsi zamanı ailəsinin bir hissəsi bolşeviklərdən qaçaraq müstəqilliyini yenicə əldə etmiş Estoniya Respublikasına mühacirət etdi. Van der Bellenin babası Aleksander von der Bellen Pskovdakı mülki regional hökumətə rəhbərlik edirdi. Niderlandlı atalarının olduğunu iddia edən ailə "von der Bellen" adını "Van der Bellen" olaraq dəyişdirdi. 1931-ci ildə Van der Bellenin atası Aleksandr Kihelkonna şəhərində estoniyalı Alma Siebolt ilə evləndi. Daha sonra Estonya vətəndaşlığını aldı. 1940-cı ilin iyununda Molotov-Ribbentrop paktı nəticəsində Estoniya Qırmızı Ordu tərəfindən işğal edildi və sonra SSRİ-ə birləşdirildi. 1941-ci ilin fevral və ya mart aylarında Van der Bellenin atası, anası və böyük bacısı Vivian-Diana Alman-Sovet sərhəd müqaviləsinə uyğun olaraq Nazi Almaniyasına köçdü.

Van der Bellenin valideynləri Lauksargiyay və Lüteran kilsəsində vəftiz olunan oğlu Aleksandrla 1944-cü ildə alman mühacir düşərgəsi ilə Vyanaya köçdü. Qırmızı Ordu Vyanaya yaxınlaşdıqda ailə Tiroldakı Kauner vadisinə qaçdı.

1954-cü ildə İnsbrukdakı ibtidai məktəbi bitirdikdən sonra Van der Bellen İnsbruk Akademik Gimnaziyasına daxil oldu və 1962-ci ildə A səviyyəsi alaraq oradan məzun oldu. O zamana qədər Van der Bellen 1958-ci ildə Avstriya vətəndaşlığını almış valideynləri kimi Estoniya vətəndaşlığına sahib idi. Van der Bellen Avstriya ordusundakı məcburi xidmətini tamamlamadı. Birinci sağlamlıq testinin nəticələrinə görə yararsız elan edildiyi üçün iki dəfə hərbi xidmət üçün tibbi müayinədən keçdi. Lakin ikincisi uğurlu oldu. Daha sonra təhsil müddətində və evləndikdən bir neçə ay sonra məzuniyyət aldı. Sonralar Van der Bellen professor adı aldığı üçün artıq hərbi xidmətə çağrılmadı.

Van der Bellen İnsbruk Universitetində iqtisadiyyat təhsili aldı və 1966-cı ildə magistr dərəcəsinə yiyələndi. 1970-ci ildə professor adına layiq görülüb. 1968–1971-ci illərdə İnsbruk Universitetində Xalq Maliyyəsi İnstitutunda Klemens Auqust Andreyanın tədqiqat köməkçisi, 1972–1974-cü illərdə Berlin Sosial Elmlər Mərkəzində tədqiqat işçisi vəzifələrində çalışmışdır. İnsbruk Universitetinin Dövlət Maliyyəsi İnstitutunda köməkçi olmuş və 1975-ci ildə universitet müəllimi adına yiyələnmişdir. "Qərar və üstünlük nəzəriyyələri" üzərində çalışdığı, daha sonra bir neçə məqalə və müzakirə bülleteni yayımladığı türk iqtisadçı Murat R. Sertel ilə dostluq qurdu.

1976-cı ildən 1980-ci ilə qədər İnsbruk Universitetində dosent oldu. 1977–1980-ci illərdə Federal Dövlət İdarəçilik Akademiyasında təhsil almaq və tədqiq etmək üçün Vyanaya köçdü. 1980–1999-cu illərdə Vyana Universitetində iqtisadiyyat professoru olmuşdur. 1990–1994-cü illərdə Vyana Universitetinin İqtisadiyyat fakültəsinin dekanı oldu. 1999-cu ilin oktyabrında Milli Şuradakı Yaşılların parlament lideri oldu və 2009-cu ilin yanvarında universitet professoru vəzifəsindən ayrıldı. Van der Bellen 2009-cu ilin fevralında təqaüdə çıxdı.

Van der Bellenin araşdırmaları dövlət sektorunun planlaşdırılması və maliyyələşdirmə prosedurları, infrastruktur maliyyələşdirməsi, maliyyə siyasəti, dövlət xərcləri, dövlət tənzimləmə siyasəti, dövlət müəssisələri, ətraf mühit və nəqliyyat siyasətinə həsr olunmuşdur. "Die Betriebswirtschaft, Econometrica, Journal of Economic Theory, Österreichische Zeitschrift für Politikwissenschaft, Public Choice, Wirtschaftspolitische Blätter und Zeitschrift für öffentliche und gemeinwirtschaftlichaft" jurnalını nəşr etmişdir.

Van der Bellen 18 yaşında evləndi və 19 yaşında ilk dəfə ata oldu. Bricit ilə münasibətləri 2015-ci ildə boşanmalarına qədər 50 ilə yaxın bir müddətdə davam etdi. Onun ilk evlilikdən iki oğlu var. 2015-ci ilin dekabr ayından bəri Van der Bellen uzun müddətdir sevgilisi və Yaşıllar Klubunun idarəedici direktoru Doris Şmidauer ilə evlidir. O, Vyanada və Tirolda yaşayır.

Van der Bellen gənc ikən yerli keşişindən nifrət etdiyi üçün evangelik kilsəsini tərk etdi. 2019-cu ildə verdiyi bir reportajda, həmin il evangelist kilsəsinə yenidən qayıtdığını bildirdi.^[8]

Öz açıqlamasına görə, Van der Bellen "fəal" olaraq xarakterizə etdiyi iclaslarda bir il iştirak etsə də, İnsbrukdakı o zamankı mövcud olan mason təşkilatına qatıldı. "Bundan sonra, tamamilə passiv üzv olaraq, təxminən 10 il üzvlük haqqını ödədim və nəhayət açıq tələbimlə ayrıldım" dedi. Van der Bellenin açıqlamasına görə, o, artıq mason deyil.

Van der Bellen Avstriyada 2016-cı il prezident seçkilərini qazandıqdan sonra Estoniya Prezidenti Tomas Hendrik İlves tərəfindən təbrik edildi. Estoniya Xarici İşlər Nazirliyi Van der Bellenin Estoniya pasportunu istədiyi zaman geri qaytara biləcəyini söylədi. Van der Bellenin valideynləri 16 iyun 1940 tarixindən etibarən Estonya vətəndaşı olduqları üçün bu mümkün idi. Keçmiş Estoniya Xarici İşlər Naziri və Avropa Parlamentinin üzvü Urmas Paet dedi: "Seçkilərin nəticələri avstriyalıları iki dəfə təbrik etmək üçün bir fürsətdir. Estonya və onun xalqı üçün Avstriyanın bir Estonya vətəndaşını prezident seçməsi də burada rol oynayır."

Van der Bellenə bəzən dostları, həmkarları və partiyasının üzvləri tərəfindən "Saşa" çağırılır.

Van der Bellen 1970-ci illərin ortalarından 1980-ci illərin sonlarına qədər Sosial Demokrat Partiyasının üzvü idi, lakin sonradan maraqları Yaşıl Partiyaya yönəldi. Keçmiş aspirantı Piter Pilts, o zaman Yaşıllar Partiyasının sözçüsü Van der Belleni partiyasına gətirdi. Van der Bellen daha sonra bu dəyişiklikləri "təkəbbürlü kapitalistdən səxavətli sol liberala doğru" inkişaf etdiyini söylədi.

1992-ci ildə Van der Bellen Yaşıllar tərəfindən təftiş ofisi başçılığına namizəd göstərildi, lakin Franz Fiedler tərəfindən məğlub edildi. Yaşıllar 17 dekabr 1995 seçim qanunlarındakı dəyişikliklərdən ciddi itkilərə məruz qaldıqdan sonra Van der Bellen 1997-ci ilin dekabrında Kristof Horherdən partiyanın başçılığını qəbul etdi və 2008-ci ilin oktyabrına qədər Avstriya Yaşılları tarixində ən uzun sürən təmsilçi olaraq qaldı.

O zaman seçimlərin 4.8%-i qazanan partiyanın sədri oldu. 1999-cu il qanunvericilik seçkilərində partiya 7.4%, 2002-ci il qanunvericilik seçkilərində 9.5%, 2006-cı il qanunvericilik seçkilərində isə partiya səslərin 11.05%-i aldı. O, bu vəzifəni Milli Şuranın üçüncü prezidenti Yeva Qlavişniqə təhvil verdi. Rəsmi nümayəndə olaraq 24 oktyabrda partiyanın inzibati lideri seçildi və bu daha sonra partiya qurultayında rəsmi olaraq təsdiq edildi, Aleksandr and içdi.

7 noyabr 1994-cü ildə Van der Bellen ilk dəfə Milli Şuranın üzvü kimi çıxış etdi və bu vəzifəni 2012-ci ilə qədər tutdu. Qanunvericilik dövründə 5 iyul 2012-ci ildə Milli Şuradan çıxdı. 1999–2008-ci illərdə Milli Şurada Yaşıllar Partiyasının parlament lideri olub.

Van der Bellen Milli Şurada işləyərkən eyni zamanda Büdcə, Ümumi, Elmi, Maliyyə, Sənaye, İdarə Komitələri, Xarici İşlər Komitələrinin üzvü və bir neçə alt komitənin üzvü idi. 2009/10-cu illərdə ehtiyat üzv, 2010–2012-ci illərdə isə Strasburqda Avropa Şurası Parlament Assambleyasında Avstriya nümayəndə heyətinin üzvü olmuşdur.

2008 parlament seçkilərindən sonra artıq güclü partiya olmayan Yaşıllar tərəfindən Milli Şuranın prezidentliyinə Martin Qraf əks namizəd olaraq irəli sürüldü və Aleksandr qazana bilmədi. 28 oktyabr 2008-ci ildəki seçkilərdə Qraf mümkün 156 səsdən 109-unu olaraq seçildi, Van der Bellen yalnız 27 səs toplamağa nail oldu, geri qalan 20 səs isə digər millət vəkilləri arasında paylandı.

2011-ci ilin fevralında Van der Bellen Universitetlər və Tədqiqatlar üzrə Dövlət Hökumət Komissarı seçildi. Özünün də bu işə marağı olması ilə bərabər Milli Şura ona illik 210.000 avro məvacib ayırdı.

Universitet komissarı olaraq Vyanada yerləşən universitetlər arasında daha yaxşı əlaqələrin qurulmasını müdafiə etdi. Onun təşəbbüsü ilə ilk dəfə Vyana universitetləri və 35 saylı bələdiyyə şöbəsi nümayəndələri arasında üçüncü ölkələrin tələbələri və tədqiqatçıları üçün immiqrasiya və yaşayış məsələləri üzrə əməkdaşlığı inkişaf etdirmək məqsədi ilə müntəzəm görüşlər keçirildi. Təşəbbüs Avstriya Universitetləri Konfransı — Avstriya Rektorlar Konfransı tərəfindən qəbul edildi və Vyanadan bütün Avstriyaya yayıldı. Van der Bellenin təşəbbüsü ilə Vyana Universitet Dərnəyi, "Elm və Texnologiya İnstitutu Avstriya" tədqiqat institutu da daxil olmaqla, Vyana universitetlərinin rektorları və prorektorlarından ibarət qeyri-rəsmi məsləhət şurası yaradıldı.

10 oktyabr 2010-cu il tarixində Vyana əyalətində edilən seçkilərdə Van der Bellen Vyana Yaşılları siyahısında 29-cu yer uğrunda mübarizə apardı. 11.952 səs üstünlüyü ilə Van der Bellen birinci yeri tutdu.

14 iyun 2012-ci il tarixində Van der Bellen mətbuat konfransında Milli Şuradan Vyana Bələdiyyə Şurası və Dövlət Parlamentinə keçdiyini elan etdi. 5 iyul 2012-ci ildə Milli Şuradan ayrıldı. Möhtəşəm açılış 2012-ci ilin sentyabr ayında bələdiyyə şurasının yay fasiləsindən sonra ilk iclasında baş tutdu. 14 fevral tarixində Vyana Yaşılları daxili seçkilərində daxili partiya seçkilərinə qatılmadı. Beləliklə, o, artıq 2015-ci il Vyana Dövlət Seçkiləri üçün Yaşılların seçki siyahısında yer almadı.

2001-ci ildə Van der Bellen siyasi karyerası boyunca "təkəbbürlü kapitalist"dən "geniş dünyagörüşlü solçu liberal"a keçdiyini bildirdi. Van der Bellen 2015-ci ildə yazdığı tərcümeyi-halında özünü siyasi mərkəzi tutan liberal olaraq qələmə verdi, lakin sol liberal kimi əvvəlki təsvirini aşağılayıb və anglo-sakson liberal ənənələrindən, xüsusən Con Stüart Mildən ilham aldığını söylədi. Avropa Birliyini qətiyyətlə dəstəkləyir və Avropa federalizmini müdafiə edir. 2016-cı il prezident seçkiləri zamanı siyasi mərkəzlə əlaqə qurdu və "Unser Präsident der Mitte"-dən seçki kampaniyası şüarı olaraq istifadə etdi.^[9]

Van der Bellen Avropanın Suriyadakı və digər müharibə bölgələrindən Avropaya qaçan qaçqınları qəbul etməsi lazım olduğunu müdafiə etdi və mübahisələrdə tez-tez öz keçmişini "qaçqın oğlu" adlandırdı. Hökumətin qaçqınların sayını azaltmaq təklifinə qarşı çıxaraq bunu rədd etdi.^[10]

Van der Bellen artan islamofobiya və hicablı qadınlara qarşı qərəzli münasibətlər üzündən bütün qeyri-müsəlman qadınlardan dini səbəblərdən bürünən qadınlarla həmrəylik içində hicab bağlamalarını istənə biləcəyi bir günü öngörə biləcəyini qeyd etdi. Açıqlamalar, xüsusilə sağçı siyasi qüvvələr tərəfindən geniş tənqid olundu.^[11]

Van der Bellen ABŞ prezidenti Donald Trampı tənqid edərək, sağçı populizmin təhlükələrini xəbərdar etdi. Böyük Britaniyanın Avropa Birliyindən çıxmasının həm Böyük Britaniyanın, həm də Avropanın iqtisadiyyatına ziyan vurduğu fikrini bildirdi. Krımın Rusiya ilhaqının tanınmasına qarşı çıxdı. Avstriyanın İsraildəki səfirliyinin Təl-Əvivdə qalması lazım olduğunu bildirdi.^[12]

Van der Bellen Avstriyadakı türklərin Ərdoğan tərəfdarı olan kütləvi etirazlarından sonra Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanı və tərəfdarlarını tənqid edərək dedi: "Avstriyada dinc olduqları müddətdə nümayiş sərbəstliyi var. Nümayiş etmək hüququ qəbul edən hər kəs prezident Ərdoğanın eyni hüquqları — söz azadlığı, mətbuat azadlığı, müstəqil ədalət sistemi və nümayiş azadlığı kimi azadlıqları inkar etdiyini görməlidir.^[13]

2014-cü ilin avqustundan bəri Van der Bellen prezidentliyə namizəd olaraq qəbul edildi. Yaşıllar Partiyası 2014-cü ilin noyabr ayında Van der Bellenin prezidentliyə namizədliyi üçün "Media Brothers" xəbər agentliyi vasitəsi ilə "vdb2016.at" domenini qorudu. Rezervasiyadan sonra tərəf 6 yanvar 2016-cı il tarixindən etibarən domeni "Together for Van der Bellen" devizi altında təqdim etdi.^[14]

8 yanvar 2016-cı il tarixində Van der Bellen 2016-cı il prezident seçkilərində iştirak edəcəyini video mesajında ​​rəsmən açıqladı.^[15]

Van der Bellen müstəqil namizəd olaraq prezidentliyə tərəfsiz namizəd göstərildi. Yaşıl Partiya Van der Bellenin partiya tarixində ən uzun müddətli lider olduğunu bildirərək buna etiraz etdi. Van der Bellen 23 may 2016-cı il tarixində Yaşıllar Partiyasına üzvlüyünü rəsmi olaraq dayandırdı və tərəfsiz vəzifə tutmağa hazır olduğunu göstərdi.^[16]

Buna baxmayaraq, Yaşıllar Partiyası 2016-cı il prezident seçkilərində Van Der Bellen üçün apardığı dəstək kompaniyasını davam etdirdi. Buraya 1.2 milyon avro maddi yardım daxil oldu. Dəstək mərkəzi Yaşıllar Partiyasının baş ofisində yerləşirdi və Van der Bellen kampaniyasının rəhbəri, Lotar Lokl isə icraçı direktoru idi. İkinci səsvermədə kompaniya ümumilikdə 2.7 milyon avro təşkil edən 18.398 xüsusi ianə aldı. Müqayisə üçün: Van der Bellenin rəqibi Norbert Hofer partiyasından 3.4 milyon avro toplaya bilmişdir. Yaşıllar bu məbləğin maddi ianələri deyil, yalnız pul bağışlarını ehtiva etdiyindən şübhələnirdilər.^[17]

Tərəfsiz namizəd olaraq vəzifə yerinə yetirməklə Van der Bellen Yaşıllar Partiyasının Konqresin təsdiqinə dair rəsmi tələbdən də qaça bilərdi, bu səbəbdən partiyanın əsasları mümkün mübahisəli səsvermə nəticəsində müzakirələr keçirtmədi. Müstəqil namizəd olaraq onun təşviqat bağışlarını açıqlaması üçün qanuni tələb olmayacaqdı. Buna baxmayaraq, "Together for Van der Bellen" kompaniyası bunu hələ də veb saytında yayımlayır.^[18]

2016-cı il prezident seçkilərinin ilk turunda Van der Bellen səslərin 21.34%-i ilə ikinci, 35.05% səs toplayan Norbert Hofer isə birinci oldu.

22 may 2016-cı il tarixində səsvermənin ikinci turunda ilkin yekun nəticə belə oldu: Norbert Hofer 51.93% və Aleksander Van der Bellen 48.07%. Lakin buraya poçtla verilən səslər daxil edilməmişdir. Beləliklə, seçki gecəsi qalibi müəyyənləşdirmək mümkün olmadı. Növbəti gün Daxili İşlər Naziri Volfqanq Sobotka toplamda Van der Bellenin 50.35%, Hoferin isə 49.64% səs aldığını poçtla verilən səslərin cəmini açıqlamaqla dedi. Van der Bellen Hofer üzərində 31.026 səs üstün oldu. Seçici fəallığı 72.7% olaraq qiymətləndirildi.^[19]

Tam yekun nəticələr elan edildi. Van der Bellen və Hofer arasındakı fərq 31.000 olaraq göstərildi və bu ümumi göstəricilərə təsir etmədi.

Seçkilərdən sonra yeni seçilmiş prezident Van der Bellen Azadlıq Partiyası haqqında fikirlərini bir daha təsdiqlədi və ən böyük partiya olsalar da, onlara hökumət qurmağı əmanət etməyəcəyini söylədi. Bu, İkinci Respublika tarixində bir yenilik oldu, çünki indiyə qədərki bütün prezidentlər ən böyük partiyanın üzvü olurdu.

8 iyun tarixində Azadlıq Partiyasının sədri Haynts-Kristian Ştraxe səsvermənin ikinci turundakı çatışmazlıqları aşkar etmək məqsədi ilə Konstitusiya Məhkəməsinə 150 ​​səhifəlik müraciət bildirişi göndərdi. 1 iyul 2016-cı il tarixində Konstitusiya Məhkəməsi Azadlıq Partiyasının seçki şikayətini təmin etdi. Səslərin poçtla hesablanması zamanı pozuntulara görə seçkilər bütün Avstriyada təkrarlanmalı oldu.^[20]

Van der Bellen 4 dekabr 2016-cı il tarixinə təxirə salınmış seçkilərin ikinci turunda səslərin 53.8%-i qazandı. Van der Bellenin 2016-cı ilin may ayında keçirilən ikinci tur səsverməsində liderliyi 31.000 səsdən bir qədər az olsa da, 2016-cı ilin dekabr ayında ikinci səsvermədə liderliyini 348.000-dən çox səsə qədər artırmağı bacardı.^[21]

Aleksander Van der Bellen 26 yanvar 2017-ci il tarixində Avstriya Prezidenti vəzifəsinə başladı. Açılış nitqindən sonra Kern hökuməti ilə görüşdü və Bundeşirin yeni baş komandanı olaraq hərbi mərasimlə qarşılandı.

• Avstriya Respublikasına Xidmətlərə görə Fəxri Dekorasiya Ulduzlu Qızıldan Böyük Fəxri Mükafat (4 may 2004)^[22]
• Avstriya Respublikasına Xidmətlərə görə Şərəf Dekorasiyasının Böyük Ulduzu (26 yanvar 2017)

• Lixtenşteyn Knyazlığının Xidməti Ordeninin Böyük Ulduzu (20 mart 2018)^[23]
• 1-ci dərəcəli Ağ Qoşa Xaç ordeni (21 mart 2019)
• Böyük Müqəddəs Ceyms Qılıncı Hərbi ordeni (18 iyun 2019)
• Böyük Xaç Ordeninin Cəngavəri, İtaliya Respublikasına Xidmətinə görə ordeni (27 iyun 2019)^[24]
• Merito Melitensi ordeni (2017)

• Beynəlxalq Auşvits Komitəsinin Xatirə Mükafatı (2018)