And — Vikipediya

And — türk və moğol xalq mədəniyyətində və inancında əhd, söz vermə. Ant olaraq da deyilir. Monqolcada Anda və ya Andgay deyilir.

Anddan dönmək böyük bir günah və cinayət olaraq qəbul edilir. Sözün müqəddəs gücündən qaynaqlanan bir anlayışdır. Söz ilə bildirdiyi davranış, nəticə və ya obyekt arasında bir fərqlilik olmadığı, sözün (və adların) bir mənada bunların ruhu olduğu, söz ilə bunlar arasında cisimi bir bağ olduğu düşüncəsinin bir nəticəsidir. Böyük bir and içilirken bir qaba qan axıdılması səbəbi debudur. Başkırtlar'da yeri qazaraq and içmə faktı da məzarı çağrıştırması ilə əlaqəlidir. Bu gün belə "And içmək" təbiri istifadə edilər və and edilərkən içilən Süd ilə əlaqəlidir. Söz Vermek deyimi də sözün bir obyekt kimi başqalarına devrdildiği düşüncəsinin bir qalıqları. Məhkəmələrdə və ya Millət Məclislərində and içilərək işə başlanır. Yemin anlayışı bəşəriyyətin ortaq hisslərində biridir və yerinə qoyulmadığını insanın heç olmasa qürurunda bir azalma meydana gələcəyinə, bəzən də fəlakətlərlə karşılaşılacağına istər müasir, istər ilksel dərhal hər cəmiyyətdə inanılar. Türk-monqol mədəniyyətində əhəmiyyətli bir yer tutan qan qardaşlığı də yenə and içilərək həyata keçirilir və bu qan qardaşı olmuş bu insanlara Andlı deyilir.

Monqolcada Anda və ya Andakar deyilər. And içib qan qardaşı olmaq deməkdir. Bir tasın içərisinə qoyulan südə biləklərində açılan kesikten qan damlatarak içib qan qardaşı olunur. Türklərdə və monqollarda ortaq bir ənənədir. Monqol mifologiyasında "Anda Bars" deyilən və insanlarla kankardeş olmuş bir Pars ongunu vardır. Anda'lık türklərin ən əski ənənələrindən biridir. Andalar bir-birlərini qardaşlarından daha irəlidə qoruyar, sayar və kayırmaya çalışarlar.

Tobadı — türk, çuvaş və altay xalq inancında and sözüdür. Tupata olaraq da deyilər. "Vallah" və ya "Billah" kimi mənalarda istifadə olunur. "Tobadı doğru deyirəm" kimi… Skif ocaq tanrısı Tabıtı'nın adıyla da əlaqəlidir. Sözün mənşəyi, köhnə türkcə və monqolca düz, düz çökmək mənası ehtiva edər. Hətta eyni məna tungus və mançur dillərində də vardır. Mənşəyi tam olaraq təsbit etmək bu an üçün çətin görünməkdədir. Toba (Tabgaç) şəklində bilinən qədim türk tayfasının adını da ağla gətirər. Tapmaq feli ilə də əlaqəlidir (bu fel anadolu türkcəsində ibadət etmək deməkdir). Çuvaşça Tob və ya Tup sözcüyü evin ortası mənasını verər.

(An) kökündən törəmişdir. Söz vermə, müqavilə mənalarını ehtiva edir. Monqol mənşəlidir. An kökü monqol və türkcədə tutmaq mənasını saxlayar. Köhnə altaycada Anta, Tunguz və Mançu dillərində də Anda formasıyla iştirak edər.

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)