Asteroid qurşağı — Vikipediya

Asteroid qurşağı — Mars və Yupiter planetləri arasında yerləşən, Günəş sistemində asteroidlərin ən çox rast gəlindiyi bölgə. Bəzi fərziyyələrə görə parçalanmış qədim planet Faetonun qalığıdır. Bu fərziyyələr Titsius-Bode qanunu ilə də təsdiq olunur. Qurşaqda yerləşən asteroidlərin ən iriləri Serera, Pallada, (4) Vesta və (3) Yunonadır.

İlk asteroid Serera 1801-ci ildə kəşf edilmişdir. O həm də asteroidlərin ən böyüyüdür. Ən parlaq asteroid Vestadır. Qurşaqdakı asteroidlərin diametrləri 800 m — 1 km arasında dəyişir.

Asteroid kəşfi, planetlərin riyazi bir seriala görə sıralandığını nəzərdə tutan (lakin Neptunun kəşfi etibarlılığını itirən) Titius-Bode qanunu sayəsində başlamışdır. Bu düstur J. D. Titius tərəfindən 1766-cı ildə, J. E. Bode tərəfindən isə 1778-ci ildə ifadə edilmişdir . Düstura görə, Mars ilə Yupiter arasında kəşf edilməmiş bir planet olmalıdır. 1801də, düsturun nəzərdə tutduğu uzaqlıqda Giuseppe Piazzi tərəfindən Ceres aşkar edilir, və başlanğıcda yeni bir planet olaraq qəbul edilir, lakin zamanla bənzər orbitlərdə başqa göy cisimləri də aşkar edilir. 1802də İngilis elm adamı Sir William Herschel tərəfindən 1 Ceres və 2 Pallas'ı təsvir etmək üçün ortaya atılan anlayış, sonradan Mars və Yupiter orbitləri arasında kəşf edilən çox sayda kiçik gökcismini içinə almış, sonra Marsda daha içdə və hətta Yupiter orbitindən daha xaricdə iştirak edən cisimləri də əhatə edəcək şəkildə genişləndirilmişdir. Asteroid sözü Yunan asteroeidēs (ulduz kimi, ulduz şəkilli) sözündən gəlir.

20. əsr ortalarından etibarən Günəş Sisteminin xarici sərhədlərində hələ müəyyən oluna bilməmiş çox sayda göy cisminin tapıla biləcəyi qarşıya qoyulmuş və ola biləcək orbit xüsusiyyətlərinə görə bu cisimləri içinə alacaq nəzəri Kuiper qurşağı və Oort buludu terminləri təyin olunmuşdur. 1992-ci ildə Kuiper qurşağı tərifinə uyğun gələn ilk cisim (1992 QB1) kəşf edilmiş, 2012-ci ilə qədər kəşf edilən Kuiper qurşağı cisimləri sayı 1000-ə aşmışdır . Praktik səbəblərlə Kuiper və Oort buludu cisimlərinin Neptun sonrası cisimlər tərifi altında toplanmaqdadır. Beləcə Günəş ətrafında dönən cisimlər ümumi olaraq "planetlər", "cırtdan planetlər", "quyruqluulduzlar", "planet" və "Neptun sonrası cisimlər" olaraq gruplandırılmaktadır.

İngilis göy elm terminologiyasında yaxın tarixlərdə yaşanan yeni bir inkişaf, uzun müddətdir məşhur istifadədən qalxmış olan minor planets anlayışının yenə praktik səbəblərlə yenidən canlandırılmağa çalışılmasıdır. Günəş sistemi üzvlərinin daha tutarlı bir sinifləməsini etmək məqsədi ilə atılan bu addım, planetlər və meteorlar xaricində qalan bütün cisimləri tək bir dam altında toplamağa əsaslanır. . Minor planets tərifi, "asteroid" sözcüyünün sinonimi olan "kiçik planet" anlayışı ilə üEst-üstə düşür.

Asteroid qurşağının ən böyük göy cismi, ilk olan asteroid olan, eyni zamanda bir cücə planet olaraq da təsnif Ceres'tir. 952 kilometrlik ölçüsü ilə Ceres, tək başına bütün asteroid qurşağının kütlece üçdə birini təşkil edir. Ikinci və üçüncü böyük planet olan Pallas və Vesta'nın da diametrləri 500 kilometri keçər. Asteroid qurşağının dördüncü ən böyük göy cismi olan 10 Hygiea isə ilk asteroidin kəşfindən 48 il sonra, 1849da kəşf edilmişdir. Bu göy cisimlərinin heç birinin kütləsi bir atmosferi tuta biləcək ölçülərə çata bilməz; bir çoxu bir neçə kilometrlik, hətta bir neçə yüz metrlik kütlələrdir və ən böyük bir neçəsi xaric kürə şəklini alacaq qədər kÇütleçekimi yoxdur.

Asteroid qurşağındakı göy cisimləri çoxluqlara meyli göstərir və bəzi bölgələrdə olmazlar. Yupiterin dolanım müddətinin bir kəsiri qədər müddətlərdə dolanımını tamamlayacaq uzaqlıqda iştirak edən (xüsusilə 1: 2, 1: 3, 1: 5 nisbətlərində) bir asteroid orbiti, Yupiterin ümumi çəkilişi səbəbiylə qərarsızlaşırk. Bu qurşaqdakı boşluqlara Kirkwood Boşlukları adı verilir. Bəzi asteroid orbiti çox əyik (Pallas'ın əyriliyi 34º), və indiyə qədər, geri dönmə hərəkəti edən bir planet rast gəlinməmişdir.

Asteroid kəmərinin yüksək əhalisi, asteroid arasındakı toqquşmaların sıxlıqla (astronomik zaman şkalasında) ortaya çıxdığı çox aktiv bir ətraf etməyə imkan verir. Orta radiusu 10 km olan ana kəmər gövdələri arasındakı toqquşmaların təxminən 10 milyon ildə bir reallaşması gözlənilir. Bir toqquşma bir asteroidin saysız daha kiçik parçaya bölünməsinə səbəb ola bilər (yeni bir asteroid ailəsinin meydana gəlməsinə səbəb olur). Əksinə, aşağı nisbi sürətlərdə meydana gələn vuruşmalar iki asteroitten də təsirlənə bilər. 4 milyondan çox bu müddətdən sonra, asteroid qurşağının üzvləri artıq orijinal əhaliyə çox az bənzəyir.

Asteroid gövdələri ilə birlikdə, asteroid kəmər, eyni zamanda bir neçə yüz mikrometreye qədər hissəcik radiuslu toz lentlər daxildir. Bu incə vəsait, ən azından qismən, asteroid arasındakı vuruşmalardan və mikrometeoritlerin planet üzərindəki təsirindən ötəri istehsal edilir. Poynting-Robertson təsirindən ötəri, günəş radiasiyasının təzyiqi bu toza yavaşca Günəşə doğru spirallaşmağa səbəb olur.

Bu incə asteroid tozunun yanında çıxan cometary materialın kombinasiyası Zodyak işığı istehsal edir. Bu zəif Auroral işıltı, günəş cəhətdən ekliptik müstəvisi boyunca uzanan gecə görülür. Görünür Zodyak işığı çıxaran asteroid parçacıqları orta radiusu 40 μm-dir. Ana kəmərli Zodyak buludu parçacıqlarının tipik ömürləri təxminən 700.000 ildir. Beləcə, toz bandlarını qorumaq üçün, yeni parçacıqlar, asteroid nəslin içində davamlı olaraq mövcud edilməlidir. Bir zamanlar asteroid toqquşmalarının Zodyak işığının əhəmiyyətli bir hissəsinə meydana gətirdiyini düşünürdü.

Eros Asteroidi'nin NEAR Shoemaker kosmos vasitəsindən götürülmüş və cüt görünüşdən üç ölçülü bir görüntü əldə etmək üçün əməliyyatdan keçirilmiş birləşmiş bir görüntüsü ən maraqlı planet, ana klaster ayrılanlardır. Bəzi planetlər Dünyaya çox yaxınlaşarlar: Formatı nizamsız, ən uzun diametri təxminən 24,8 km olan Eros, 1931 və 1975-ci illərdə Dünyaya 24 milyon kilometr uzaqlıqdan keçmişdir; diametri 1,6 km olan Hermes, 1937-ci ildə Dünyaya 776.000 km-ə qədər yaxınlaşmışdır. Dünyaya 6,4 milyon kilometrə qədər yaxınlaşan Icarus, Günəşə Merkuridən daha çox yaxınlaşar. Orbiti çox yastı olan Hidalgo, günöte nöqtəsində Saturnun orbitinin yaxınlarından keçər. Trojan asteroid Jüpiterlə eyni yolu izlər; amma Jüpiterlə eyni sürətdə və ondan 60º bucaq uzaqlıqda dolanması səbəbiylə bir çarpışma olmaz.

Eros Asteroidi'nin NEAR çəkməçi kosmos vasitəsindən götürülmüş və cüt görünüşdən üç ölçülü bir görüntü əldə etmək üçün əməliyyatdan keçirilmiş birləşmiş bir görüntüsü

Ən maraqlı planet, ana klaster ayrılanlardır. Bəzi planet Dünyaya çox yaxınlaşarlar: Formatı nizamsız, ən uzun diametri təxminən 24,8 km olan Eros, 1931 və 1975-ci illərdə Dünyaya 24 milyon kilometr uzaqlıqdan keçmişdir; diametri 1,6 km olan Hermes, 1937-ci ildə Dünyaya 776.000 km-ə qədər yaxınlaşmışdır. Dünyaya 6,4 milyon kilometrə qədər yaxınlaşa Icarus, Günəşə Merkuridən daha çox yaxınlaşar. Orbiti çox yastı olan Hidalgo, günöte nöqtəsində Saturnun orbitinin yaxınlarından keçər. Trojan asteroid Jüpiterlə eyni yolu izlər; amma Jüpiterlə eyni sürətdə və ondan 60º bucaq uzaqlıqda dolanması səbəbiylə bir vuruşma söz mövzusu deyil.

Mövcud qurşaq əvvəlcə üç kateqoriyada Asteroiddən ibarətdir: C-tipli və ya karbonlu planet, S-tipli və ya silikat planet və M-tipli və ya metalik planet.

Karbonlu planet, adından da aydın olacağı üzrə karbon baxımından zəngindir. Asteroid qurşağının xarici bölgələrinə hakim olurlar.. Digər planet daha rəng çalarları daha qırmızıdırlar və çox aşağı bir albuğa sahibdirlər. Səth tərkibi, karbonlu kondrite meteoritlerle bənzərdir. Kimyəvi olaraq, spektrlərinin, erkən Günəş Sisteminin primitiv birləşməsindən eyniəşir, yalnız daha yüngül elementlər və uçucular çıxarılır.

S-tipli (silikat baxımından zəngin) planet, günəşin 2,5 AU'ında qurşağın daxili bölgəsinə doğru daha məşhurdur. Səthlərinin spektrlərinin, silikat və bəzi metalların varlığını ortaya çıxarmaqdadır. Ancaq əhəmiyyətli karbonlu birləşmələrin ehtiva etməməkdədir. Bu, vəsaitlərinin ehtimalla ərimə və Reformasyon yolu ilə primitiv birləşməsindən əhəmiyyətli ölçüdə dəyişdirildiyini göstərir. Olduqca yüksək bir albedo'su vardır və ümumi asteroid populyasiyasının təxminən 17%-ini meydana gətirərlər.

M-tipli (metal baxımından zəngin) planet ümumi popülasyonun təxminən 10% -ni təşkil edir; Spektrlərinin dəmir-nikelinkine bənzəməkdədir. Bəzilərinin, çarpışmalarla pozulan ayırd edilmiş qabaqcıl cisimcikler metalik nüvələrindən meydana gəldiyi düşünülməkdədir. Bununla birlikdə, bənzər bir görünüş meydana gətirə bəzi silikat birləşmələri də vardır. Məsələn, böyük M tipli asteroid 22 Kalliope, prioritetli olaraq metaldan meydana gəlmiş kimi görünməməkdədir. Meteorit qurşağı içərisində, M-tipli planet sayı dağılımı, təxminən 2.7 AU yarı-ana oxunda zirvə etməkdədir. Bütün M-növünün oxşar olub-olmadığı və ya ana C və S siniflərinə düzgün şəkildə sığmayan müxtəlif çeşid üçün bir etiket olub olmadığı hələ dəqiq deyil.

Asteroid qurşağının sirri, V-növünün və ya bazaltik asteroid rölatif nadir olmasıdır. Asteroid meydana gəlmə nəzəriyyələri, Vesta ya da daha böyük ölçüdəki cisimlərin, əksəriyyətlə bazaltik kayaçlardan meydana gələcək qabıq və geyimlər meydana gətirməsi və bu asteroid yarısından çoxunun bazalt ya da olivinden meydana gəldiyini nəzərdə tutur. Bununla birlikdə, müşahidələr təxmin edilən bazaltik materialın yüzdə 99'-nun yox olduğunu ortaya qoymaqdadır. 2001-ci ilə qədər, asteroid qurşağında kəşf edilən bazaltik cisimlərin çoxunun asteroid Vesta'dan (səbəbindən adlarının V tipli olduğu) qaynaqlandığı düşünülürdü. Bununla birlikdə, 1459 Magnya asteroidinin kəşf edilməsi, o zamana qədər kəşf edilən digər bazaltik Asteroid bir az fərqli kimyəvi tərkib ortaya çıxardı və fərqli bir mənşə olduğunu düşündürdü. Bu hipotez, Vesta'dan kaynaklanamayan fərqli bazaltik kompozisyona sahib, 7472 Kumakiri və (10537) 1991 RY16 xarici kəmərindəki iki asteroidin 2007-ci ildə kəşf edilməsiylə möhkəmləndirilmişdir. Bu son iki indiki vaxtda xarici kəmərdə kəşf edilən tək V-tipli astroidlərdir.