Bayçar — Vikipediya

Bayçar - türk, altay və xüsusilə malkar xalq mədəniyyətində qurban. Türkcədəki "qurban" sözcüyünün ehtiva etdiyi mənadan daha geniş əhatəlidir. Kereh (Kergek) sözü də istifadə edilmişdir. İlahi bir məqsədlə kəsilən və ya təbiətə salınan heyvan ya da təbiətə saçılan yemək, içkilər ilə taxılları da ehtiva edər.

Bayçarmaq (qurban etmək) feli ilə də istifadə edilər. Qurban dünyada bütün inanc sistemlərində rast gəlinən bir faktdır. Primitiv birliklərdə göydən gələn bir ildırımın qurbanı yandırması, Tanrı tərəfindən qəbul edildiyi mənasını verər. Atəşə verilən qurbana Vot Çüke (Vut Şüke) deyilər. Qurban təsadüfi seçilməz, üstün və seçmə bir xüsusiyyəti olmalıdır. İslam dini ilə daha da əhəmiyyət qazanan qurban anlayışında İbrahim peyğəmbərin oğlunu qurban etməyə niyetlenmesi amma qarşılığında ona bir qoç göndərilməsi çox bilinən hadisədir. O biri dünya ilə əlaqə saxlamaq bir yolu kimi qəbul edilər. Türklərdə dörd cür qurban tətbiqi vardır.

1. Saçı: Cansız qurban.
2. Idıx: Azad qurbanı.
3. Qurumsax: Qanlı qurban.
4. Tayılqa: Boğaraq qurban.

Saçı - türk, altay və monqol xalq inancında və orta asiya şamanizminde qansız qurban. Saçu və ya Saçılı da deyilir. Moğollar Saçulı olaraq söyləyərlər. Saçmaq felindən gəlir. Saçılan şey deməkdir. Ümumi olaraq iki mənası vardır:

1. Təbiətə tökülərək verilən yemək və içki şəklindəki qurban.
2. Gəlinin başından tökülən hədiyyələr.

Bu termin az qala bütün Türk boylarında ortaq bir anlayışdır. Moğollardan "Saçu" olaraq da bilinməkdədir. "Saçılqa" yaxud "Çaçılqa" adı da verilir.

Idıx - türk və altay xalq inacında və xalq mədəniyyətində azad qurbanı. Iduq, Itıq, Iyıq olaraq da deyilər. Təbiətə salaraq özbaşına buraxma şəklində reallaşan qurbandır. Beləsi heyvanlar şərqə doğru sürülər, üzərinə bir işarə qoyular. Ve bir daha kimse əlini vura bilməz. Bundan başqa Tanrıya aitlik və Tanrı tərəfindən gönderilmişlik mənalarına da gəlir. Macarcada "İtsen" sözü Tanrı deməkdir. Türkcədə Idı/İdi/İzi sözləri də Tanrı mənası ehtiva edər. Idımaq (azat etmək) felindən törəmişdir. Qutluluk və ilahilik mənalarını da ehtiva edər.

Qurumsax - türk və altay xalq inancında qanlı qurban. İlahi və ya dini bir məqsədlə kəsiləcək heyvan. Eyni zamanda qurban mərasimini də ifadə edər. Monqolcada qurım sözü mərasim, şənlik mənalarına gəlir. Qurum şəkliylə tungus və macar dillərinə də keçmişdir. Böyüklük və görkəm mənası olduğu qədər, qurum sözü is, kül deməkdir. Və köhnə çağlarda qurbanın yandırılması ilə də əlaqəlidir.

Tayılqa - türk, altay və yakut xalq inancında və şamanizminde heyvanın boğularaq (kəsilmədən) öldürülməsi ilə həyata keçirilən qurbandır. Altaylılar və yakutlar (bu gün belə) qurban olaraq kəsdikləri atın dərisini uzun bir sırığa keçirib eynilə at şəklinə salaraq asarlar. Bu qurban mərasiminin edildiyi bu yerə də tayılga deyərlər.

• Bayçar: (Bay/Pay/May) kökündən törəmişdir. Dolanışıq, zənginlik, ruzi və müqəddəslik mənaları vardır. Bayçarmaq sözü qurban kəsmək mənasına gəlir.
• Kereh: Söz, ölmək mənası ehtiva edər. Bundan başqa lazımlılıq bildirir. Germek hərəkəti və lazımlılıq (fərz) sözcüyü ilə də əlaqədardır. Monqolca Hereg/Kereg sözcüyü də lazımlılıq (fərz) mənası daşıyır.

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)