Doqquz Xatun — Vikipediya

Doqquz xatun
Elxanilər dövlətinin xatunu
1256 – 1265
Sonrakı	Mariya Paleologina
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	II minillik
Vəfat tarixi	1265
Həyat yoldaşı	Hülaku xan
Uşağı	Abaqa xan
Ailəsi	Kereitlər[d]
Dini	Nestorianlıq

Orokina Xatun, digər adıyla Doqquz Xatun (?- ö. 16 iyun 1265, Elxanilər dövləti) — XIII əsrdə yaşamış və Monqol hökmdarı Hülaku xan ilə evli olan bir Kereit xanzadəsiydi.^[1] Hülaku xanın Bağdadı alması sırasında müsəlmanlar öldürülərkən xristianlar Doqquz xatunun nüfuzu sayəsində zərər görməmişdi.^[2]

Doqquz Xatun Kereitlərin bir zamanlar xanı olmuş Toğrul xanın oğlu Uyku və ya Abaqunun qızı idi.^[3] O, babasının ölümündən sonra ilk öncə Çingiz xanın oğlu Toluy xana ərə verilmişdi. Beləki babası gələcəyin Çingiz xanına 1203-cü ildə məğlub olduqdan sonra Doqquz Xatun onun ən gənc oğlu Toluya ərə verilmişdi. Toluyun 1232-ci ildə vəfat etməsindən sonra o, levirat evliliyə uyğun olaraq vəfat etmiş ərinin oğlu Hülakü xana ərə verildi. Bu zaman Hülakü xan özünün Orta Şərqə doğru yürüşünə başlamaqda idi. Doqquz Xatunun əri Hülakünü hərbi yürüşlərdə müşayiət etdiyi bilinməkdədir. Bağdadın mühasirəsi zamanı Hülakü xan minlərlə insanə qətlə yetirilməsi barədə əmr versə də, Doqquz Xatunun müdaxiləsi ilə xristianlar qətllərdən azad edilmişdilər.^[2]

Doqquz Xatun Şərq Kilsəsinin Nestorian xristian inancında olan bir şəxs idi və o dövrün qaynaqlarında tez-tez xristian inancının böyük xeyriyyəçisi kimi qeyd edilməkdədir. Avropaya Məmlük dövlətinə qarşı ittifaq formalaşdırmaq üçün göndərilən monqol elçilikləri Doqquz Xatunun xristian inancında olmasından istifadə etməyə çalışırdılar. Belə elçiliklər Elxani imperatriçası olan Doqquz Xatun və onun bibisi Sörköktəni Bəgi kimi əsilzadələrin Prester Conun^[a] soyundan gəldiklərini bildirirdilər.^[2]

Hülakü xanın ölümündən sonra Doqquz Xatun özünün ögey övladı Abaqa xanın taxta iddiasını dəstəkləmiş, hətta ərinin ölümündən sonra da saraydakı nüfuzunu qoruyub saxlaya bilmişdir.^[6] Eyni zamanda o, I Denhanın Şərq Kilsəsi rəhbərliyinə keçməsini də təmin etmişdir.^[7] O, 16 iyun 1265-ci ildə ərinin ölümündən 4 ay sonra vəfat etmişdir. Stefanos Orbelian daha sonralar iddia etmişdi ki, guya Doqquz Xatun əslində Şəmsəddin Cüveyni tərəfindən zəhərlənərək öldürülmüşdür. Lakin bu barədə başqa qaynaqlarda heç bir şey deyilməməkdədir.^[6] Doqquz Xatunun heç bir övladı olmamışdır. Lakin o, Hülakünün cariyələrdən olan övladlarının yetişdirilməsində mühüm rol oynamışdı.^[6]

• Buluğan Xatun

• Runciman, Steven. A History of the Crusades. Cambridge University Press. 1987. 394. ISBN 978-0-521-34770-9.
• Jackson, Peter. The Mongols and the West: 1221-1410. Taylor & Francis. 2014. 448. ISBN 978-1-317-87898-8.
• May, Timothy. The Mongol Empire: A Historical Encyclopedia [2 volumes]: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. 2016. ISBN 9781610693400.
• Mazzola, Marianna. Bar 'Ebroyo's Ecclesiastical History : writing Church History in the 13th century Middle East. Universiteit Gent. 2018.
• Charles Melville. DOKUZ ḴĀTŪN. Encyclopaedia Iranica. 1995.
• Rossabi, Morris. Voyager from Xanadu: Rabban Sauma and the first journey from China to the West. Kodansha International Ltd. 1992. ISBN 4-7700-1650-6.
• Delaney, Carol. Columbus and the Quest for Jerusalem: How Religion Drove the Voyages that Led to America. New York: Free Press. 2012. ISBN 978-1439102374.