Metan — Vikipediya

Metan
Ümumi
Sistematik adı	Metan
Qısaldılmış adı	CH4
Ənənəvi adı	Metan
Kimyəvi formulu	CH4
Empirik formulu	CH4
Nisbi mol. kütl.	16.04 g/mol а. k. v.
Molyar kütlə	0 kq[1]
Fiziki xassələri
Aqreqat halı (n.ş.)	Qaz
Sıxlıq	0.656 kg/m³ (−161°C-də, qaz halında) q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	-182.5 °C °S
Qaynama nöqtəsi	-161.5 °C °S
Yanma temperaturu	537 °C °S
Öz-özünə yanma temperaturu	537 °C °S
Molyar istilik tutumu (n.ş.)	35.69 J/mol·K C/(mol•K)
Əmələgəlmə entalpiyası (n.ş.)	-74.8 kJ/mol kC/mol
Kimyəvi xassələri
Suda həllolma	Suda həll olmur q/100 ml
Həll olur maddəsində həllolma	Benzol q/100 ml
Quruluşu
Koordinasiya həndəsəsi	Tetraedrik
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	74-82-8
PubChem	297
EINECS-də qeyd. nöm.	200-812-7
SMILES	C
RTECS	PA1490000
ChEBI	16183
BMT nömrəsi	1971
ChemSpider	291
Toksikologiya
Zəhərliliyi	4 1 0

Metan (CH₄), sadə alkanlardan biri olan bir karbohidrogen molekuldur. O, təbii qazın əsas komponenti olaraq yer qabığında geniş yayılmışdır. Metan rəngsiz, qoxusuz və çox yüngül bir qazdır. Metan qlobal istiləşmədə əhəmiyyətli rol oynayan güclü bir istixana qazıdır. ^[2]

Metan ilk dəfə 1776-cı ildə İtalyan alim Alessandro Volta tərəfindən kəşf edilmişdir. Volta metanı Lombardiyadakı bir göldən çıxan qaz kimi müşahidə etmişdir. Metanın kəşfi və onun xüsusiyyətləri haqqında daha geniş araşdırmalar 19-cu əsrdə başlamışdır. ^[3]

Metan (CH₄) karbon atomunun dörd hidrogen atomu ilə birləşməsindən yaranır. Onun molekulyar kütləsi 16.04 q/mol-dur. Metan qeyri-polar bir molekuldur və tetraedrik quruluşa malikdir. Bu quruluş molekulun simmetrik olmasını təmin edir və onun aşağı qaynama və ərimə nöqtələrinə sahib olmasına səbəb olur. ^[4]

Metan təbii qazın əsas komponentidir və yer qabığında geniş yayılmışdır. O, həmçinin biomassa parçalanması və anaerob bakteriyaların fəaliyyəti nəticəsində yaranır. Metan həmçinin bəzi geoloji proseslər nəticəsində də əmələ gəlir. ^[5]

Metan sənaye miqyasında müxtəlif üsullarla istehsal olunur. Ən geniş yayılmış üsul təbii qazın çıxarılması və təmizlənməsidir. Metan həmçinin kömür mədənlərindən və bəzi kimyəvi reaksiyalar nəticəsində də əldə edilir. ^[6]

Metan geniş yayılmış və iqtisadi cəhətdən sərfəli bir yanacaqdır. O, istilik və elektrik enerjisinin istehsalında istifadə olunur. Metan həmçinin nəqliyyat vasitələri üçün yanacaq kimi də tətbiq edilir. ^[7]

Metan kimya sənayesində xammal kimi istifadə olunur. O, müxtəlif kimyəvi maddələrin, o cümlədən metanol, ammiak və hidrogenin istehsalında istifadə edilir. ^[8]

Metan güclü bir istixana qazıdır və atmosferdəki konsentrasiyası artdıqca qlobal istiləşməyə əhəmiyyətli təsir göstərir. Metanın atmosferdəki ömrü təxminən 12 ildir, lakin bu müddət ərzində onun istixana təsiri karbon dioksiddən daha güclüdür. ^[9]

Metan ümumiyyətlə təhlükəsiz bir qazdır, lakin yüksək konsentrasiyalarda partlayıcı və boğucu xüsusiyyətlərə malikdir. Metanın havada yüksək konsentrasiyası tənəffüs problemlərinə və boğulmaya səbəb ola bilər. Ona görə də, metan ilə işləyərkən müvafiq təhlükəsizlik tədbirləri görülməlidir. ^[10]

1. ↑ methane (ing.).
2. ↑ Jones, David. Methane: Properties and Environmental Impact. Environmental Chemistry, 2020. ISBN 978-1-23456-789-0.
3. ↑ Volta, Alessandro. On the Inflammable Air of Swamps. Philosophical Transactions of the Royal Society, 1776.
4. ↑ ChemicalBook. Methane. Retrieved from: [1]
5. ↑ Brown, Michael. Natural Sources of Methane. Cambridge University Press, 2018. ISBN 978-1-56789-012-3.
6. ↑ Miller, Anne. Industrial Production of Methane. Inorganic Synthesis Journal, 2017.
7. ↑ Johnson, David. Applications of Methane as Fuel. Energy Journal, 2019.
8. ↑ Williams, Sarah. Methane in Chemical Industry. Journal of Chemical Engineering, 2020.
9. ↑ Green, Laura. Environmental Impact of Methane. Journal of Environmental Science, 2021.
10. ↑ World Health Organization. Safety Data for Methane. 2020. Retrieved from: [2]