Vsevolod Meyerhold — Vikipediya

Vsevolod Meyerhold
rus. Всеволод Мейерхольд
Doğum adı	Karl Kasimir Theodor Meyerhold
Doğum tarixi	28 yanvar (9 fevral) 1874[1][2]
Doğum yeri	Penza, Penza quberniyası[d], Rusiya imperiyası[4]
Vəfat tarixi	2 fevral 1940(1940-02-02)[2][3][…] (66 yaşında)
Vəfat yeri	Moskva, RSFSR, SSRİ[2][1]
Vəfat səbəbi	güllə yarası[d]
Dəfn yeri	Donskoye qəbiristanlığı[d]
Vətəndaşlığı	Rusiya imperiyası  Sovet Rusiyası[d]  SSRİ
Həyat yoldaşı	Zinaida Rayx (1922–1939)
Fəaliyyəti	aktyor, teatr rejissoru, dramaturq, siyasətçi, kinorejissor, teatrşünas, rejissor, pedaqoq
Təhsili	Moskva Dövlət Universiteti (1895–), Rusiya Teatr Sənəti Universiteti[d] (1896–1898)
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Vsevolod Emilyeviç Meyerhold (rus. Все́волод Эми́льевич Мейерхо́льд, alm. Karl Kasimir Theodor Meyerhold‎ sonradan Meyerhold-Rayx; 28 yanvar (9 fevral) 1874^[1][2], Penza^[4] – 2 fevral 1940^[2][3][…], Moskva^[2][1]) — Rus və sovet teatrı rejissoru, aktyoru və müəllimi. Teatr qroteskinin nəzəriyyəçisi və təcrübəçisi, “Teatral oktyabr” proqramının müəllifi və “biomexanika” adlı aktyorluq sisteminin yaradıcısı. RSFSR xalq artisti (1923).

Karl Kazimir Teodor Meyerhold alman əsilli köhnə yəhudi ailəsindən olan Meyerhold fon Ritterholm^[5][6] və onun həyat yoldaşı Baltik almanı Alvina Danilovnanın oğludur. Onun atası yəhudi olmasına baxmayaraq, lüteranlığı qəbul edən şərabçı Emilius Fedoroviç Meyerhold idi. Vsevolod yəhudi-alman ailəsində səkkizinci övlad olub.^[7]

1895-ci ildə o, daha sonra səssiz kino aktyoru İvan Mozjuxinin oxuduğu Penza 2-ci Kişi Gimnaziyasını bitirib (Volodarski küçəsi 5 ünvanında gimnaziyanın binası qorunub saxlanılıb; indi Penza Təhsil İdarəsi federal əhəmiyyətli tarix və mədəniyyət abidəsində yerləşir).

Orta məktəbi bitirdikdən sonra Moskva Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olub. Elə həmin il, yetkinlik yaşına çatdıqdan sonra (21), pravoslavlığı qəbul edib və adını Vsevolod olaraq dəyişdirib. O öz adını sevimli yazıçısı Vsevolod Qarşinin şərəfinə belə qoyub.^[8]

1896-cı ildə Moskva Filarmoniyasının Teatr və Musiqi Məktəbinin 2-ci kursuna Vladimir Nemiroviç-Dançenkonun sinfinə daxil olub.

1898-ci ildə musiqi məktəbini bitirərək və digər məzunlarla, o cümlədən Olqa Knipper və İvan Moskvinlə birlikdə yeni yaradılmış Xalq İncəsənət Teatrının truppasına qoşuldu. 1898-ci il oktyabrın 14-də (26) teatrın açılışında səhnələşdirilən “Çar Fyodor İoannoviç” tamaşasında Vasili Şuyiski rolunu ifa etdi.

Anton Çexovun “Qağayılar” əsərinin quruluşunda Meyerhold Treplevi ifa etdi. 1901-ci ildə “Üç bacı” filmində Tuzenbax rolunu oynayan ilk rus aktyoru oldu İncəsənət Teatrının səhnəsində oynadığı rollar arasında Vilyam Şekspirin “Venesiya taciri”ndə (1898) Araqon şahzadəsi, A.K.Tolstoyun “İvan Qroznının ölümü” faciəsində İvan Qroznı, Hauptmanın “Yalnızlar” əsərində İohannes kimi obrazlar var.^[9]

Vsevolod Meyerhold 1902-ci ildə bir qrup aktyorla birlikdə Moskva İncəsənət Teatrını tərk etdi. Aleksandr Koşeverovla birlikdə Xersonda truppaya rəhbərlik edərək müstəqil rejissorluq fəaliyyətinə başladı. İkinci mövsümdən Koşeverovdan ayrıldıqdan sonra truppa “Yeni Dram (Yeni Dram Tərəfdaşlığı)” adını aldı.^[10]

Meyerhold tərəfindən 1902-1905-ci illərdə 200-ə yaxın tamaşa səhnəyə qoyulub. Tiflis, Sevastopol, Nikolayev səhnələrində qastrol tamaşalarında olub.

1905-ci ilin mayında Konstantin Stanislavski Meyerholdu Moskvanın Povarskaya küçəsində açmağı planlaşdırdığı Studiya teatrı üçün Moris Meterlinkin “Tentageillin ölümü”, Henrik İbsenin “Məhəbbət komediyası” və Gerhart Hauptmanın “Şluk və Yau” tamaşalarını hazırlamağa dəvət etdi.^[9]

Bununla belə, Studiya uzun müddət mövcud olmadı. Məlum oldu ki, Stanislavski və Meyerhold onun məqsədini fərqli başa düşüblər.^[9] Meyerholdun səhnələşdirdiyi tamaşalara baxan Stanislavski onları ictimaiyyətə təqdim etməyi lazım bilmədi.^[9]

İllər sonra “İncəsənətdə həyatım” kitabında Konstantin Stanislavski, Meyerholdun təcrübələri haqqında yazırdı: “İstedadlı rejissorun əlində gözəl trupa var idi. O, isə onlardan istifadə etmirdi, onların köməyi ilə maraqlı fikirlərini həyata keçirməyə çalışırdı. Amma aktyorlar arasında bədii texnika olmadığından o, yalnız öz ideyalarını, prinsiplərini, axtarışlarını nümayiş etdirə bilird. Buna görə də studiyanın maraqlı planları mücərrəd bir nəzəriyyəyə və elmi düstura çevrildi. ^[11]. 1905-ci ilin oktyabrında Studiya bağlandı, Meyerhold əyalətə qayıtdı.

1906-cı ildə Vera Komissarjevskaya onu Ofitserskaya küçəsindəki Dram Teatrının baş rejissoru olmaq üçün Peterburqa dəvət edir. Mövsüm ərzində Meyerhold 13 tamaşa hazırlayır. Onların arasına Henrik İbsenin "Hedda Gabler", Moris Meterlinkin "Beatris bacı", Leonid Andreyevin "İnsan həyatı" pyesləri var idi.

1907-ci ildə mətn əsasında Aleksandr Blokun “Balaqançik” əsərini səhnələşdirir. Tamaşanın premyerası Rusiyada "adi teatr"ın başlanğıcı olur. Lakin Komissarjevskaya ilə əməkdaşlıq qısa olur. Meyerholdun dövründə insanlar teatra gəlmirdilər və truppa məhv olmaq ərəfəsinə çatdı. Vera Fedorovna Komissarjevskaya Vsevolod Emilieviçi işdən çıxardı. Meyerhold bu addımdan inciyərək iki dəfə məhkəməyə müraciət etdi, lakin onun iddiaları əsassız hesab edildi.^[12]

1912-ci ildə Terijoki çəhərində Meyerhold XVII əsr ispan dramaturqu Pedro Calderón de la Barcanın “Xaca pərəstiş” pyesi əsasında tamaşaya quruluş verdi. İki il bundan əvvəl isə o, V.Şvarsalon Eysebio rolunda oynamaqla Vyaçeslav İvanovun “Qüllə” teatrında bu tamaşanı səhnələşdirmişdi. Rejissor və aktyorlar uzun müddət təbiət qoynunda uyğun yer axtarırdılar. Yazıçı Mariya Krestovskayanın Molodejnidəki malikanəsində gözəl bir bağ tapdılar. Bağdan Fin körfəzinə enən böyük bir pilləkən səhnə sahəsi kimi seçildi. Tamaşa, plana görə, gecə, "yanan məşəllərin işığında, ətrafdakı bütün əhalinin böyük izdihamı ilə" keçirilməli idi. İdeya texniki səbəblərə görə həyata keçirilmədi, tamaşa qapalı məkanda səhnələşdirildi. Lakin o dövrdən başlayaraq açıq hava teatrı (“səyyar teatr”) ideyası Meyerholdu cəlb etməyə başladı.^[13] .

Aleksandrinski Teatrında Meyerhold Knut Hamsunun “Kral qapılarında” (1908), Ernst Hartertin “Tantrisin axmaqı”, Molyerin “Don Juan” (1910), Artur Pineronun “Yarım yol” (1914), Zinaida Gippiusun "Yaşıl üzük", Kalderonun "Dəyanətli Şahzadə" (1915), Aleksandr Ostrovskinin "Tufan" (1916), Mixail Lermontovun "Maskarad" (1917) pyeslərini səhnəyə qoyub. 1911-ci ildə Vsevolod Meyerhold Mariinski Teatrında Kristof Villibald Qlyukün "Orfey və Evridika" operasını səhnələşdirib (rəssam - A.Y.Qolovin, xoreoqraf - M. M. Fokin).

Meyerhold Oktyabr inqilabını sevinclə qəbul etdi və 1918-ci ildə RSP(b)-yə daxil oldu. Petroqradda Vladimir Mayakovskinin "Misterin-Buff" əsərini (1918) səhnələşdirdi. 1918-ci ilin martında, keçmiş San Qalli keçidində açılan Qırmızı Xoruz kafesində Aleksandr Blokun “Qərib” pyesini səhnəyə qoydu.^[14][15]

1919-cu ilin mayından 1920-ci ilin avqustuna qədər Krım və Qafqazda yaşayıb. O, bir neçə hakimiyyət dəyişikliyindən sağ qurtara bildi, hətta Ağ ordu ağ əks-kəşfiyyatı tərəfindən həbs də edildi.

O, Xalq Maarif Komissarı Anatoli Lunaçarskinin dəvəti ilə Xalq Maarif Komissarlığının Teatr İdarəsinə (TEO) rəhbərlik edib (1920-ci ilin sentyabrı - 1921-ci ilin fevralı). 1920-ci ildə o, teatra “Teatral oktyabr” proqramını fəal şəkildə tətbiq etməyə başladı. Meyerhold səhnə Performansı Kurslarında biomexanikanın hərəkət nəzəriyyəsi kimi tədrisini aparırdı.^[16] O, 1921-ci ildə bu termini səhnə hərəkəti dərsləri üçün istifadə etməyə başlayır. 1921-ci ildə Moskvada "Misterin-Buff"u ikinci dəfə yeni tərtibatda səhnələşdirir.

V.Meyerhold adına Dövlət Teatrı (GosTiM) 1920-ci ildə Moskvada yaradılıb. Onun ilk adı RSFSR-I Teatrı, 1922-ci ildən - Aktyor Teatrı və GİTİS Teatrı,^[17] 1923-cü ildən - Meyerhold (T&M) adına Teatr olub. 1926-cı ildə teatra dövlət statusu verildi.^[18]

Eyni zamanda, Meyerhold İnqilab Teatrına da rəhbərlik edirdi (1922-1924).

1928-ci ildə Meyerhold adına Dövlət Teatrı demək olar ki, bağlandı. Belə ki, onun direktoru Meyerhold vətənə xəyanətdə şübhəli bilinirdi. Müalicə və qastrol danışıqları üçün həyat yoldaşı ilə xaricə gedən Meyerhold Fransada qaldı. Eyni dövrdə 2-ci Moskva İncəsənət Teatrına rəhbərlik edən Mixail Çexov və Moskva Dövlət Yəhudi Teatrının rəhbəri Aleksey Qranovski xaricə səfərlərdən qayıtmadılar. Meyerhold qalmaq istəməsində şübhəli bilinirdi.^[19] Lakin onun mühacirət etmək fikri yox idi və ləğvetmə komissiyası teatrı dağıtmağa vaxt tapmamış Moskvaya qayıtdı.^[19]

1930-cu ildə Meyerhold adına Dövlət Teatrı xaricə uğurla qastrol səfəri etdi. Mixail Çexov Berlində Meyerhold ilə görüşdüyünü belə xatırlayır: “Mən ona hisslərimi, daha doğrusu, Sovet İttifaqına qayıtdığı təqdirdə onun dəhşətli sonu ilə bağlı qabaqcadan hisslərimi çatdırmağa çalışdım. O, sükutla qulaq asdı, sakit və kədərli şəkildə mənə belə cavab verdi (dəqiq sözləri xatırlamıram): "Orta məktəb illərindən inqilabı ruhumda və həmişə onun ifrat, maksimalist formalarını daşımışam. Bilirəm ki, haqlısan - mənim sonum sənin dediyin kimi olacaq. Amma mən Sovet İttifaqına qayıdacağam. Sualım budur - niyə? – deyə cavab verdi: düzlükdən.”

1934-cü ildə İosif Stalin Zinaida Rayxın baş rol oynadığı "Kameliyalı xanım" tamaşasına baxdı və tamaşanı bəyənmədi. Tənqidçilər kütləvi şəkildə Meyerholdun üzərinə düşdü. Onlar onu estetik olmamaqda ittiham edirdilər. Zinaida Rayx Stalinə məktub yazdı və onu incəsənəti başa düşməməkdə ittiham etdi.

1938-ci il yanvarın 8-də Meyerhold adına Dövlət Teatrı bağlandı. “Meyerhold adına Dövlət Teatrı” haqda SSRİ Xalq Komissarları Soveti yanında İncəsənət Komitəsinin əmri 8 yanvar 1938-ci ildə “Pravda” qəzetində dərc edildi.^[20]

1938-ci ilin mayında Konstantin Stanislavski işsiz Meyerxoda rəhbərlik etdiyi opera teatrında direktor vəzifəsini təklif etdi. Stanislavskinin ölümündən sonra Meyerhold teatrın baş rejissoru oldu. "Riqoletto" operası üzərində işi davam etdirdi.

Meyerhold bəstəkar Sergey Prokofyevin istedadını yüksək qiymətləndirdi və dəfələrlə “Qumarbaz” operasını və “Polad sıçrayışı” baletini səhnələşdirməyə çalışdı, lakin “Semyon Kotko” operasında olduğu kimi rejissorun istəyi yerinə yetirilmədi.

20 iyun 1939-cu ildə Meyerhold Leninqradda həbs edildi. Eyni zamanda onun Moskvadakı mənzilində axtarış aparıldı.^[21] Axtarış protokolunda SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığı (NKVD) əməkdaşlarından birinin üsullarına etiraz edən həyat yoldaşı Zinaida Rayxın şikayəti qeydə alınıb.^[22] Tezliklə (15 iyul) o, naməlum şəxslər tərəfindən evində qətlə yetirildi.

İşgəncələrlə müşayiət olunan üç həftəlik sorğu-suallardan sonra Meyerhold istintaqın tələb etdiyi ifadəni imzaladı.^[23] O, RSFSR Cinayət Məcəlləsinin 58-ci maddəsi ilə ittiham olundu. 1940-cı ilin yanvarında Meyerhold Vyaçeslav Molotova yazırdı: " Məni burada döydülər - altmış altı yaşlı xəstə kişini. Məni üzü aşağı yerə yıxdılar, stulda oturanda dabanıma və kürəyimə rezin dəyənəklə vururdular, mənə çox əziyyətlər verdilər. Stolda oturanda ayaqlarımı eyni rezin dəyənəklə vururdular […], ağrı elə idi ki, sanki ayaqlarımın ağrıyan həssas yerlərinə qaynar su tökürdülər..."

1940-cı il fevralın 1-də SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyasının iclası oldu. İdarə heyəti rejissora ölüm hökmü çıxardı. 1940-cı il fevralın 2-də hökm icra olundu. Vsevolod Meyerhold güllələnmə yolu ilə edam edildi.

"Teatral" jurnalı Meyerholdun dəfn olunduğu yer haqqında yazır: “Meyerholdun nəvəsi Mariya Valentey rejissorun siyasi reabilitasiyasını 1956-cı ildə əldə etdi. Amma babasının necə və nə vaxt öldüyünü bilmədən, Vaqankovo qəbiristanlığında Zinaida Rayxın məzarı üzərində ümumi bir abidə ucaltdı. Abidənin üzərində Meyerholdun portreti və "Ona, aktrisa və sevimli həyat yoldaşı və ona. Vsevolod Emiliyeviç Meyerhold və Zinaida Nikolayevna Rayxa” yazısı həkk olunub.^[24]

1987-ci ildə Mariya Valenteyə Meyerholdun əsl dəfn olunduğu yer məlum oldu. “Ümumi məzar №1. Yeni Donskoy qəbiristanlığında 1930-1942-ci illərdə sahibsiz şəxslərin küllərinin basdırılma yeri”. Siyasi Büronun 17 yanvar 1940-cı il tarixli II 11/208 saylı, şəxsən Stalinin imzaladığı qərarına əsasən, 346 nəfərin edam cəzası yerinə yetirilib. Onların cəsədləri yandırılıb və ümumi məzara tökülən kül digər öldürülənlərin külü ilə qarışdırılıb.^[25]

1955-ci ildə SSRİ Ali Məhkəməsi Vsevolod Meyerholdu ölümündən sonra reabilitasiya etdi.

1896-cı ildə Vsevolod Meyerhold Olqa Mixaylovna Munt (1874-1940) ilə nigaha girib. Onun bu nigahdan üç qızı olub:

• Böyük qızı — Mariya Beletskaya (1897-1929)
  • Onun oğlu — İqor Yevgeniyeviç Beletski (1918 - 1970-ci illərin sonu), geofizik. Böyük Vətən müharibəsi illərində cəbhədə olub və əsir düşüb. 1946-cı ildə Leninqrad Mədən Universitetində təhsilini bərpa etmiş, institutu bitirdikdən sonra (1949) ixtisası üzrə çalışmışdır. 1952-ci ilin yayında həbs olunub. O, cəzasını Vorkutada çəkib. 1950-ci illərin sonunda onu azad ediblər, lakin Leninqrada qeydiyyata götürməkdən imtina ediblər. O, ömrünün sonuna qədər Vorkutada işləmiş və yaşamışdır.
  • Qızı – Nina Yevgeniyevna Beletskaya (1923-1942). 1940-cı ildə Leninqrad məktəblərindən birini bitirdikdən sonra memarlıq fakültəsinə daxil olub. 1941-ci ilin yayında o, könüllü olaraq Qırmızı Orduya qoşulub. 46-cı Piyada Diviziyasının 314-cü Piyada Alayının tibb təlimatçısı vəzifəsində xidmət edib. 6 dekabr 1942-ci ildə döyüşlər zamanı həlak olub. Leninqrad vilayətinin Vsevolojsk rayonunun Şimali Səmərqə kəndi yaxınlığında dəfn edilib.
• Ortancıl qızı — Tatyana (1902-1986), at yetişdiricisi kimi təhsil alıb. 1937-ci ildə Ramenskoye sovxozunun direktoru təyin olunub. 1942-ci ildə “antisovet ajiotajı, Qırmızı Orduya böhtan atmaq, Stalin mükafatların verilməsindən narazılığını bildirmək, atasını tərifləmək” ittihamı ilə 8 il müddətinə məcburi əmək düşərgələrində həbsə məhkum edilib. O, cəzasını çəkmək üçün Sibir düşərgəsinə göndərilib. 1945-ci ildə bir sıra şəhərlərdə yaşamaq qadağası ilə azad edilib. Həyat yoldaşı- Aleksey Petroviç Vorobyov.
  • Tatyana, tibb bacısı
  • Mariya Alekseevna Vorobyova-Meyerhold (1924-2003), rus dili və ədəbiyyatı müəllimi. Həyat yoldaşı- Dmitri İqnatyeviç Valentey. Mariya Alekseyevnanın əzmkarlığı sayəsində Vsevolod Meyerholdun yaradıcılıq irsi üzrə komissiya yaradıldı, onun əsərləri və xatirələri nəşr olundu. Onun köməyi ilə vətəni Penzada ilk Meyerhold muzeyi açıldı. 1991-ci ildə o, Meyerholdun Moskvadakı Bryusov döngəsindəki 12 nömrəli mənzilinin də muzeyə çevrilməsini təmin etdi. O vaxtdan Mariya Alekseyevna orada müdir işləyirdi. Rusiya Dövlət Mükafatına layiq görülüb (2001).
• Kiçik qızı — İrina (1905-1981).

İrina və Vasili Merkuryevin oğlu, aktyor Pyotr Merkuryev iki dəfə filmlərdə babasını oynayıb: "Mən aktrisayam" filmində (1980) və "Yesenin" televiziya serialında (2005).

1922-ci ildə Meyerhold aktrisa Zinaida Reyx (1894-1939) ilə nigaha daxil olub.

Meyerholdun ölümünün dəqiq tarixi yalnız 1988-ci ilin fevralında SSRİ DTK-sı rejissorun nəvəsi Mariya Alekseyevna Valenteyə (1924-2003) onun “işi” ilə tanış olmağa icazə verdikdə məlum oldu. 2 fevral 1990-cı ildə Meyerholdun ölüm günü ilk dəfə qeyd olundu.^[26]

Rəsmi reabilitasiyadan dərhal sonra, 1955-ci ildə Rejissorun Yaradıcılıq İrsi üzrə Komissiya yaradıldı. Yarandığı gündən 2003-cü ilə qədər Komissiyanın daimi elmi katibi Mariya Valentey-Meyerhold olub. İrs Komissiyasına müxtəlif illərdə Pavel Markov (1955-1980), Sergey Yutkeviç (1983-1985), Mixail Tsarev (1985-1987), Valentin Pluçek (1987-1988) rəhbərlik edib. 1988-ci ildən Komissiyanın sədri direktor Valeri Fokindir.^[26]

1988-ci ilin sonunda Moskvada Memorial Mənzil Muzeyinin - Teatr Muzeyinin filialının yaradılması qərara alındı.^[27]

1989-cu il fevralın 25-dən o vaxt Valeri Fokinin başçılıq etdiyi M M.N.Yermolova adına teatrda Meyerholdun xatirəsinə gecələr keçirilirdi.^[26]

1991-ci ildə İrs Komissiyasının təşəbbüsü və Rusiya Teatr Xadimləri İttifaqının dəstəyi ilə hələ 1987-ci ildə yaradılmış Ümumrusiya “Yaradıcılıq emalatxanaları” Assosiasiyasının bazasında Vsevolod Meyerhold Mərkəzi yaradılıb.^[26] Mərkəz elmi və tədris fəaliyyəti ilə məşğuldur. Mövcud olduğu iyirmi ildən çox müddət ərzində o, beynəlxalq festivalların və milli "Qızıl Maska" festivalının ənənəvi məkanına, ən yaxşı Avropa və Rusiya tamaşalarının qastrolları üçün platformaya çevrilib.^[28]

Vsevolod Meyerholdun şəxsi arxivi Rusiya Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivində saxlanılır. Fondda 1870-1992-ci illər arasında daxil olmuş rejissora aid 3891 saxlanma vahidi materialları var. Fondun əsasını Meyerholdun bədii və rejissor fəaliyyətinin materialları təşkil edir. Pyeslərin rejissor nüsxələri, eskizlər, tamaşaların maketləri və instalyasiyaları, dekorasiya və geyim eskizləri, həmçinin gündəliklər, dəftərlər, fotoşəkillər və s. fondun tərkibinə daxildir.^[29]

• Penzada 24 fevral 1984-cü ildə Doktor Dapertutto Teatrının 2003-cü ildən fəaliyyət göstərdiyi "Meyerhold Ev"i Teatr İncəsənət Mərkəzi (rejissor Natalya Arkadyevna Kugel) açılıb.
• 1999-cu ildə Penzada V.E.Meyerholdun abidəsinin açılışı olub.
• 2000-ci ildə Rusiya Poçtu “Rusiya. XX əsr. Mədəniyyət” markalarından birinin üzərində B.D.Qriqoryevin “V.Meyerholdun portreti” rəsm əsəri təsvir edilib.^[30]
• 2024-cü ildə rus poçtu dramaturqun anadan olmasının 150 illiyinə həsr olunmuş marka buraxıb.^[31]
• 2013-cü ildə istifadəyə verilən "Aeroflot" aviaşirkətinin Airbus A320 təyyarəsi Vsevolod Meyerholdun adını daşıyır.
• Sankt-Peterburqda Vsevolod Meyerholdun anadan olmasının 140 illiyi şərəfinə Borodinskaya 6 ünvanında (Sankt-Peterburq Dəmir Yolu Nəqliyyatı Kollecində), 10 fevral 2014-cü ildə Meyerholdun işlədiyi zalda xatirə lövhəsi açılıb.^[32]
• Novorossiyskdə bir küçə V.E.Meyerholdun adını daşıyır

• Мейерхольд В. К возобновлению «Грозы» А. Н. Островского на сцене Александринского театра: Речь режиссёра к актёрам // Любовь к трём апельсинам. 1916. № 2-3.
• Мейерхольд В. Статьи. Письма. Речи. Беседы. Часть первая: 1891—1917 — Часть вторая: 1917—1939 М.: Искусство, 1968.
• Мейерхольд В. Лекции: 1918—1919. М.: ОГИ. Сост. О.М. Фельдмана. 2001.
• "Мейерхольд Всеволод Эмильевич: Собрание сочинений". az.lib.ru. İstifadə tarixi: 2012-07-06.

• Penza
  • "Vsevolod Meyerhold Evi" Teatr Sənəti Mərkəzi
• Moskva
  • Vsevolod Meyerhold adına mərkəz.
  • Vsevolod Meyerhold adına Yaradıcılıq Mərkəzi.
  • Vsevolod Meyerhold adına Xeyriyyə Fondu.
• Sankt-Peterburq - Petroqrad - Leninqrad
• 1908-1909-cu illərdə yaşadığı - yaşayış binası - Jukovski küçəsi, 11.
• 1909-1914cü illərdə - S.İ.Andreyevin yaşayış binası - Teatralnaya meydanı, 2.
• Xerson

Skarlatonun evi - Teatralnaya küçəsi, 32.

• Moskva ətrafında
  • 1926-1939-cu illərdə Vsevolod Meyerhold Balaşixadakı Gorenski parkının 3 saylı bağ evində (1970-ci ildən - S. Yesenin küçəsi) yaşayıb işləyib. Bu dövrdə o, ən əhəmiyyətli tamaşaları hazırlayıb: "Yataq böcəyi", Mayakovskinin "Hamam", Vişnevskinin "Sonuncu həlledici", Qoqolun "Baş müfəttiş" və bir çox başqaları. Meyerholdun yaşayıb işlədiyi ev tarixi abidə elan edilib və hazırda dövlət tərəfindən mühafizə olunur. Burada xatirə lövhəsi quraşdırılıb. Onun müəllifi heykəltəraş Yuri Xmelevskoydur.

• Vsevolod Meyerholdun muzey-mənzili.
• Doktor Dapertutto Teatrı Penza şəhərində yerləşən "Meyerhold Evi"i Teatr İncəsənət Mərkəzinin bir hissəsi olan bir teatrdır.
• "Meyerhold Evi"i Teatr İncəsənət Mərkəzi Penzada muzey-teatrdır.
• Vsevolod Meyerholdun adına Mədəniyyət Mərkəzi, Xerson.
• Vsevolod Meyerholdun adına Mədəniyyət Mərkəzi, Moskva.
• Aleksandrinski Teatrında Vsevolod Meyerhold adına yeni səhnə.

• Tarixi salnamələr. 1923 - Vsevolod Meyerhold.
• 1980 - "Mən aktrisayam." Pyotr Merkuryev rolunda (rejissorun nəvəsi).
• 1988 - "Vəsiyyət" / Testimoni (ABŞ). Robert Stephens Meyerhold rolunda.
• 2000 - "Eyzenşteyn" / Eyzenşteyn (Kanada-Almaniya). Meyerhold rolunda Conatan Haydeə.
• 2004 - "Blokdakı Qızıl Baş". Baş rolda Viktor Avilov.
• 2005 - "Yesenin". Meyerhold obrazı Pyotr Merkuryev tərəfindən ifa edilib.
• 2013 — “Mayakovski. İki gün". Meyerhold rolunda Kirill Ulyanov.
• 2015 - "Eyzenşteyn Guanajuatoda." Meyerhold rolunda Raino Rata.
• 2017 - "İmperiyanın qanadları". Meyerhold rolunda Kirill Ulyanov.
• 2018 — “Berlin-Okkurqan”. Meyerhold Qreqori Qoldman tərəfindən canlandırılıb.

• RSFSR xalq artisti (1923).
• Fəxri Qırmızı Ordu Əsgəri (1926).

Vikianbarda Vsevolod Meyerhold ilə əlaqəli mediafayllar var.

• Музей-квартира Вс. Э. Мейерхольда
• Собрание материалов Государственного театра имени Вс. Мейерхольда (ГосТиМа) / ГЦТМ им. Бахрушина, ф. 688; 21801 ед.хр.
• Записка Отдела культуры ЦК КПСС с согласием секретаря ЦК КПСС о необходимости внесения уточнений в оценку творческой деятельности В.Э Мейерхольда, 7 июля 1956 г.
• Луначарский о Мейерхольде — Подборка статей А. В. Луначарского
• Биография Мейерхольда на старой версии сайта Центра им. Вс. Мейерхольда
• Биография Мейерхольда на сайте «Культура России»
• И. Н. Соловьева о Вс. Э. Мейерхольде на сайте МХТ
• Всеволод Мейерхольд на сайте Проекта1917
• Фотография надгробия Всеволода Мейерхольда на Ваганьковском кладбище
• Человек-театр Роман Должанский к 140-летию со дня рождения Всеволода Мейерхольда
• Процесс реабилитации Мейерхольда в 1955 году
• Страница памяти В.Мейерхольда на сайте жертв репрессий материалы и фото из дела.
• Сведения о фонде В. Э. Мейерхольда на сайте РГАЛИ