آرش (برخوانی) - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

آرش
روی جلدِ چاپِ نخست، انتشاراتِ نیلوفر، ۱۳۵۶
نویسنده	بهرام بیضائی
زبان اصلی	فارسی
سبک	برخوانی

از سلسلهٔ مقالات دربارهٔ
سرگذشت • سال‌شمار • اخبار
فهرست‌های کارها
فیلم‌شناسی • نمایش‌شناسی • کتاب‌شناسی • فهرستِ سخنرانی‌ها • بایگانی • کارهای نافرجام
دیـگر
بدایع • مضامین • مذهب • سیاست • همکارانِ چندباره • فهرستِ جایزه‌ها • مآثر (پذیرگیِ آثار طیِّ زمان • فهرستِ آثار دربارهٔ بیضایی) گروهِ لیسار
کارها سخن‌ها بهرام بیضایی
ن ب و

آرش یک برخوانی است از بهرام بیضایی بر اساسِ داستانِ آرشِ کمانگیر. بیضایی آرش را نخست میانِ سال‌های ۱۳۳۴ و ۱۳۳۷ نوشت. سپس در سال‌های ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۰ ویرایش و گسترده‌ترش کرد.^[۱]

آرش یکی از بازگفت‌هایی است که از پسِ شناساندنِ افسانهٔ کهنِ آرش در کتابِ داستان‌های ایران باستانِ احسان یارشاطر (۱۳۳۶) پیدا شد.^{[پانویس ۱]} بیضایی در گفتگویی گفته که «نوشتن آرش حتی تا حدودی عکس‌العمل من در مقابل «آرش» سیاوش کسرایی بود که آن موقع تازه چاپ شده بود»،^[۳] یعنی واکنشی به نامدارترینِ این بازگفت‌ها در قرنِ چهاردهمِ هجریِ خورشیدی. آرش یکی از نخستین‌هاست از سلسلهٔ ضدّقهرمان‌های آثارِ بیضایی.

بیضایی گمان می‌کرده که آرشِ کمانگیر ربطی داشته به آرجونا.^[۴]

آرش قهرمان نیست و تیر را با عشق پرتاب نمی‌کند. او ستوربانی است که تیر را با بیزاری رها می‌کند و ناخواسته قربانی می‌شود و ناخواسته شهید و قهرمان می‌شود.^[۵]

نویسنده نسخهٔ نخستینِ این کار را در جوانی بین سال‌های ۱۳۳۴ و ۱۳۳۷ نوشت.^[۶] سپس میان سال‌های ۱۳۳۸ و ۱۳۴۰ نسخهٔ گسترده‌تری از آرش آماده کرد.^[۷] سرانجام سالِ ۱۳۴۲ آن را برای چاپ به کتاب ماه کیهان سپرد. امّا کارِ این مجلّه به توقیف انجامید و شمارهٔ سوّمش، که آرش در او بود، هرگز منتشر نشد.^[۸] این برخوانی سرانجام در تابستانِ ۱۳۵۶ توسّطِ انتشاراتِ نیلوفر^[۹] چاپ و منتشر شد.^[۱۰] تا حدودِ بیست سال آرش کتابی جداگانه بود و پی‌درپی چاپ می‌شد؛ تا آن که از سالِ ۱۳۷۶ با «اژدهاک» و «کارنامه‌ی بُندارِ بیدَخش» در کتابِ سه بَرخوانی به وسیلهٔ انتشاراتِ روشنگران و مطالعات زنان چاپ شد.^[۱۱] نیز در جلدِ یکُمِ دیوان نمایش (۱۳۸۲) نسخه‌ای باز هم بازنگری‌شده از آرش آمده‌است.^[۱۲]

آرش به صورتِ کامل یا گزیده در بعضی گزیده‌های ادبی، مانندِ ادبیات فارسیِ حسن ذوالفقاری، نیز آمده‌است.

آرش بارها در ایران و جاهای دیگر به زبان‌های گوناگون به نمایش درآمده است. نیز اقتباس‌هایی از آن نوشته و بازی شده است.^{[۱۳][۱۴][۱۵]} یگانه اجرایش که نویسنده کارگردانی کرده آواخوانیِ آرش با اجرای مژده شمسایی و محسن نامجو در ژوئیهٔ ۲۰۱۳ در سالنِ آننبرگِ دانشگاهِ استنفورد بوده است.^{[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۱۶]}

در چاپ‌های اوّلیهٔ این متن اشاره شده که تمرین‌های این نمایش به خاطرِ کم‌آشنایی بازیگران با زبانِ فارسی دشوار شد و به انجام نرسید.

آرش به انگلیسی ترجمه شده و با چند نمایشنامهٔ دیگر در کتابِ Stories from the Rains of Love and Death چاپ شده‌است.^[۲۱][۲۲]

نمایشنامه آرش به زبان‌های انگلیسی، اسپانیایی و صربستانی برگردانده شده‌است و توسّط سهیل پارسا در کوبا، کلمبیا، بوسنی و کانادا با بازیگران بومی این کشورها به روی صحنه رفته‌است.^[۲۳]

• معصوم پنجم
• آرش ساد

1. ↑ بعضی از دیگرها کارهایی است از ارسلان پوریا و سیاوش کسرایی و نادر ابراهیمی و مهرداد اوستا و مهرداد صمدی.

• بیضایی، بهرام. آرش. تهران: انتشارات نیلوفر، چاپ اوّل، ۱۳۵۶|سایت سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران
• بیضایی، بهرام. سه برخوانی. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان. چاپ اوّل، ۱۳۷۶|سایت سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران بایگانی‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine
• بیضایی، بهرام؛ آتشی، منوچهر؛ حق‌شناس، علی‌محمد؛ یاوری، حمید؛ نظرزاده، رسول؛ سناپور، حسین؛ مطلق (مهر ۱۳۷۹). «نقد و بررسی «سه برخوانی»». کارنامه (۱۳): ۲۸−۳۷.
• بیضایی، بهرام (۱۳۸۵). سه بَرخوانی. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان. شابک ۹۶۴-۵۵۱۲-۸۲-۴.
• بیضایی، بهرام؛ امیری، نوشابه (۱۳۸۸). جدال با جهل. تهران: نشر ثالث. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۸۰-۴۶۳-۳.
• بیضایی، بهرام؛ قوکاسیان، زاون (۱۳۷۱). گفت‌وگو با بهرام بیضایی. تهران: انتشارات آگاه.
• بیضایی، بهرام؛ اکبری، علیرضا (آذر و دی ۱۳۹۲). «چه محکمه‌های روشنفکری که گذراندم». اندیشه پویا (۱۲): ۱۱۸–۱۲۲.
• بیضایی، بهرام (۱۳۸۲). دیوان نمایش/۱. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
• بیضایی، بهرام (زمستان ۱۳۸۶). «سالشمار زندگی و آثار بهرام بیضایی». سیمیا (۲): ۱۵−۲۸.
• پایور، جعفر (دی و بهمن ۱۳۶۹). «آرش کمانگیر، آرش ستوربان». چیستا (۷۴ و ۷۵): ۵۷۶–۵۸۴.
• پورنگ، ص. (مرداد ۱۳۸۱). «بحثی در دراماتورژی آثار بیضایی». کتاب صحنه (۲۰): ۱۱–۱۳.
• رحمانیان، محمد؛ ابراهیم‌زاده، فرزانه (۱۵ دی ۱۳۹۲). ««تماشاگران»؛ بزرگ‌ترین حامیان مالی ما». شرق (۱۹۲۰): ۱۱.
• ستاری، جلال (فروردین ۱۳۸۱). «بود آیا . . . .؟». نمایش (۵۰): ۱۷–۱۹.
• سروش‌پور، کورش (تیر و مرداد ۱۳۸۴). «آرش پهلوان، آرش ستوربان». آناهید (۱۲): ۱۶–۲۱.
• سیف، اسد (۱۳۹۴). من و شهرزاد و دُن کیشوت. کلن: انتشارات فروغ.
• طاهری، صدرالدین؛ نوبخت، تکتم (پاییز و زمستان ۱۳۹۶). «از آرش اساطیری-تاریخی تا آرش برخوانی بیضایی». ادبیات تطبیقی (۱۶): ۷۵–۹۰.
• عابدی، کامیار (۱۴۰۱). در ایوان تماشا: جست‌وجوهایی در شعر فارسی. تهران: انتشارات مروارید. شابک ۹۷۸-۶۲۲-۳۲۴-۰۱۰-۲.
• عالیشان، لئوناردو (بهار ۱۳۶۸). «نقد و بررسی کتاب / دایرةالمعارف ایرانیکا، مجلد دوم». مجلّهٔ ایران‌شناسی (۱): ۱۷۱–۱۸۲.
• نظری، موسی‌الرّضا (پاییز و زمستان ۱۳۹۴). «نقد اسطوره‌ای آرش به روایت بهرام بیضایی». پاژ (۱۹ و ۲۰): ۱۲۶–۱۴۲.

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به آرش (برخوانی) در ویکی‌گفتاورد موجود است.

• آرش در کتابخانه باز