دوستمحمد معیرالممالک - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد
امیر دوستمحمدخان | |
---|---|
زادهٔ | ۱۲۳۳ خورشیدی (۱۲۷۳ قمری) |
درگذشت | ۱۲۹۱ خورشیدی (۱۲۷۳ قمری) |
آرامگاه | امامزاده حمزه در حرم شاه عبدالعظیم |
ملیت | ایرانی |
پیشه | نقاش، عکاس، خطاط |
همسر | عصمتالدوله |
فرزندان | عصمتالملوک معیری دوستعلی معیری فخرالتاج معیری دوستمحمد اعتصام معیری |
والدین | دوستعلی نظامالدوله |
امیر دوستمحمدخان معیرالممالک (۱۲۳۳ خورشیدی – ۱۲۹۱ خورشیدی) از رجال دورهٔ قاجار و داماد ناصرالدینشاه بود اصالت و نسب او از خاندان معیر الممالک بود (از روستای ابرسج شهر بسطام)[۱]که از دوره صفوی منصب وزارت را تا دوره قاجار حفظ کرده بودند.
زندگی
[ویرایش]بزرگترین پسر دوستعلیخان معیرالممالک نظامالدوله و ماه نساء خانم دختر آقا علی اکبر پیشخدمت مازندرانی (پیشخدمت فتحعلیشاه) بود.[۲] او در ده سالگی با عصمتالدوله دختر ناصرالدین شاه از تاجالدوله (دختر سیفالله میرزا پسر فتحعلی شاه) ازدواج کرد.[۳] پس از وفات پدر چون رغبتی به کار دولتی نداشت، مشاغل پدری خاندان معیرالممالک، که از زمان شاه سلطان حسین صفوی متصدی ضرابخانه بودند، را نپذیرفت[۴] و از این رو ناصرالدین شاه خزانه داری را به امین السلطان و عیارزنی مسکوکات را به امین الضرب واگذار کرد. پس از وفات مادرش بدون اجازه شاه به کربلا رفت و از راه فروش اموال پدری در کربلا مخارج سفر را بدست آورد و از راه مصر راهی اروپا شد. ناصرالدین شاه برای ترغیب معیرالممالک به بازگشت به ایران و دلجویی از او، او را به نمایندگی ایران در مراسم گشایش کانال سوئز برگزید، ولی معیرالممالک بیاعتنا به فرمان شاه یکسر به پاریس رفت و تا سه سال بعد و هنگامی که با پادرمیانی همسرش عصمت الدوله مورد عفو شاه قرار نگرفت، به ایران بازنگشت.[۵]
معیرالممالک به پرورش قوش علاقهمند بود و در غالب شکارها ناصرالدین شاه را همراهی میکرد[۶] و مظفرالدین شاه به وی علاقه و التفات بخصوص داشت.[۷] اقامتگاه زمستانی او، مهرآباد بود و سکونتگاه تابستانی او باغ فردوس.[۸] خط نستعلیق و شکسته را به خوبی مینوشت و نمونههای ارزشمندی از خط خطاطان قدیم ایران گردآورده بود. به نقاشی علاقه داشت و در فن سیاه قلم چیرهدست بود.[۹] در سفر سوم ناصرالدین شاه، ادیسن یک دستگاهِ فونوگراف به شاه هدیه داد. دوستمحمد خان در آن هنگام تنها کسی در ایران بود که طرز کار دستگاه را میدانست و فونوگراف را برای شاه به کار میانداخت. پس از چندی خود نیز دو دستگاه فونوگراف خریداری کرد و از آنجا که با هنرمندان عصر، مراوده و آشنایی داشت، شروع به ضبط آواز و ساز خوانندگان و نوازدگان همعصر خود کرد. او صدای هنرمندان بسیاری از جمله آقا حسینقلی، نایب اسدالله، میرزاحبیب سماع حضور و میرزا محمدصادق سرورالملک را بر روی استوانههای فونوگراف ضبط کرد. تعدادی زیادی از استوانههای معیرالممالک در سال ۱۳۳۸ توسط ساسان سپنتا بازیابی و ضبط شد. برخی از این نواها، تنها مدارک صوتی بهجا مانده از آن هنرمندان است.[۱۰] معیرالممالک در باغ معیر، عکاسخانه و نجارخانهای مجهز داشت و میز و قفسه و صندلیهای کتابخانهاش را خود ساخته بود.[۱۱] امینالسلطان با معیرالممالک دوستی داشت و بهاین سبب امتیاز تلفن را به نام او صادر کرد.[۱۱] اندکی پس از وفات عصمت الدوله در سال ۱۳۲۱ هجری قمری، دوستمحمدخان به بیماری صعب العلاجی مبتلا گشت، به پیشنهاد پزشکان برای درمان به اروپا رفت و برای تأمین مخارج، امتیاز تلفن را فروخت. معالجات اطبای پاریس و لندن سودی نداشت و بیمار به امید بهبودی راهی ادسا شد تا تحت معالجهٔ طبیبی نامآور از اهالی آن شهر قرار گیرد. معالجات طبیب بیثمر بود و معیرالممالک در سال ۱۳۳۱ هجری قمری در ادسا درگذشت. جنازهٔ او را برای دفن در امامزاده حمزه (در ضلع شرقی شاه عبدالعظیم) به ایران حمل کردند.[۱۲] معیرالممالک از تنها همسر خود عصمت الدوله صاحب چهار فرزند شد:
- عصمتالملوک معیری، همسر میرزا حسن مستوفیالممالک
- دوستعلیخان معیرالممالک
- فخرالتاج معیری، که در سفر ادسا همراه پدر بود، سالها در اروپا زندگی کرد و بدون فرزند درگذشت
- دوستمحمدخان اعتصامالدوله
معیرالممالک از دیدگاه دیگران
[ویرایش]احمدرضا احمدی در نوشته « حقیقت تلخ است» برای ویژه نامه کتاب « نوشتن با دوربین» درباره وی می نویسد: « گلستان نثر و خاطرات او را بسیار دوست داشت.»[۱۳]
پرتره
[ویرایش]کمالالملک پس از مرگ دوستمحمدخان پرترهای از روی عکس او کشید. این تابلو در حراج تهران سال ۱۳۹۴ از سوی یکی از نوادگان معیرالممالک به معرض فروش گذاشته و با قیمت نهایی پانصد میلیون تومان خریداری گردید.[۱۴]
پانویس
[ویرایش]- ↑ مطلع الشمس(سفرنامه ناصرالدین شاه).
- ↑ روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ص۸۴۶
- ↑ معیری، دوستعلی. ص ۳۹
- ↑ معیری، دوستعلی. ص ۱۴۴
- ↑ معیری، دوستعلی. ص ۱۴۶
- ↑ معیری، دوستعلی. ص ۱۴۸
- ↑ معیری، دوستعلی. ص ۱۵۱
- ↑ معیری، دوستعلی. صص ۱۴۶–۱۴۷
- ↑ معیری، دوستعلی. ص. ۴۲
- ↑ سپنتا، ساسان، یادگاری که در این گنبد دوار بماند: مجلهٔ ادبستان، شمارهٔ ۳۴.
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ معیری، دوستعلی. ص ۱۵۵
- ↑ معیری، دوستعلی. صص ۱۵۵–۱۵۶
- ↑ جاهد پ. « نوشتن با دوربین»، چاپ چهارم، ۱۳۹۴، بخش ضمیمه، ص ۲۹۱، خود به نقل از نشریه نگاه نو، ویژه نامه کتاب « نوشتن با دوربین»، شماره ۶۷،آبان ۱۳۸۴
- ↑ تابلوی کمالالملک در حراج تهران
منابع
[ویرایش]- معیری، دوستعلی (۱۳۶۱)، رجال عصر ناصری، تهران: نشر تاریخ ایران
- امینالدوله، علیخان (۱۳۴۱)، خاطرات سیاسی امینالدوله، تهران: امیرکبیر
پیوند به بیرون
[ویرایش]- تصاویری از خاندان معیری، معیرالممالکها.
- تصاویری از فخرالتاج معیری و ملکه جهان همسر محمدعلیشاه، تبعیدی اُدِسا (۱) و تبعیدی اُدِسا (۲)
- تصویر حسن مستوفی و همسرش عصمتالملوک معیری، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر
- اسنادی از دوستمحمدخان معیرالممالک، دنیای زنان در عصر قاجار