قیام مختار ثقفی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

قیام مختار ثقفی
بخشی از فتنه دوم
مختار از اکتبر ۶۸۵ تا پایان ۶۸۶، کنترل بیشتر مناطق عراق را در اختیار داشت.   منطقه تحت کنترل عبدالملک   منطقه تحت کنترل مختار   منطقه تحت کنترل/نفوذ ابن‌زبیر   مناطق تحت کنترل خوارج
موقعیت عراق عرب نتایج شکست مختار ثقفی و کشته شدن او
طرف‌های درگیر
حرکت مختار ثقفی	امویان	آل زبیر
فرماندهان و رهبران
مختار بن ابوعبید ثقفی † ابراهیم بن مالک اشتر  ابن کامل شاکری † کیسان ابوعمره †	عبدالملک بن مروان عبیدالله بن زیاد † حصین بن نمیر † شرحبیل بن ذی‌کلاع †	عبدالله بن زبیر مصعب بن زبیر مهلب بن ابی‌صفره

قیام مختار ثقفی به حرکت سیاسی-مذهبی مختار ثقفی اطلاق می‌شود که بر اساس آن قصد کرد به خونخواهی حسین بن علی و اصحابش، از قاتلان او انتقام بگیرد و حکومتی شیعی را در کوفه بنا کند.

مختار در سال اول هجری مقارن با ۶۲۲ میلادی در طائف چشم به جهان گشود. پدر او، ابوعبید بن مسعود بن عمرو بن عوف بن عقده بن قسی بن منبه بن بکر بن هوازن ثقفی، از قبیله بنی ثقیف بود. پدر او از صحابه‌های محمد و از فرماندهان سپاه اسلام به‌شمار می‌رفت که در نبرد پل با شاهنشاهی ساسانی (۶۳۴ میلادی) کشته شد. مادر او، دومه دختر عمرو بن وهب بود.^[۱][۲][۳] قبیله بنی‌ثقیف یکی از شاخه‌های قبیلهٔ بزرگ قیس عیلان به‌شمار می‌آمد.^[۴]

جنبش ضداموی و ضدزبیری مختار، یک جنبش اجتماعی بود که با هدف خونخواهی از قتل حسین بن علی و اصحابش و برپایی حکومتی عادلانه صورت گرفت. در این قیام، مختار به عنوان یک رهبر کاریزماتیک توانست موالی و شیعیان بسیاری را با خود همراه سازد و در مقابل، دشمنان بسیاری را بر علیه خود بشوراند. مختار در میان این قیام، به جهت قدرت‌طلبی خود مورد مؤاخذه افرادی قرار گرفت و این قیام سرآخر به جهت نداشتن تأیید سجاد به عنوان امام شیعیان پس از حسین بن علی، منتهی به شکست شد.^[۵]

پس از بر تخت نشستن یزید در آوریل ۶۸۰م، کوفی‌های حامی علویان حسین بن علی، برادر کوچکتر حسن را برانگیختند تا قیامشان علیه یزید را رهبری کند. در پی این درخواست، حسین عموزاده‌اش مسلم بن عقیل را برای ارزیابی فضای سیاسی کوفه به آنجا فرستاد.^[۶] در ابتدا، مختار میزبانی ابن عقیل را در خانه‌اش بر عهده گرفت. نعمان بن بشیر، پدرزن مختار، به دلیل رفتار ملایم با مسلم و یارانش از حکومت برکنار و عبیدالله بن زیاد به جای او منصوب گشت. در نتیجهٔ سرکوب و مانور سیاسی ابن زیاد، پراکنده شدن یاران مسلم آغاز شد و او مجبور شد که قیام را پیش از موعد مقرر آغاز کند. در این هنگام مختار در شهر حضور نداشت. او پس از شنیدن اخبار، اقدام به جمع‌آوری نیرو از اطراف و حومهٔ کوفه کرد اما پیش از رسیدن مختار به شهر، قیام ابن عقیل سرکوب شد و شکست خورد و وی به دستور ابن زیاد اعدام شد. سپس، مختار دستگیر و به نزد ابن زیاد برده شد، ولی او هرگونه شرکتش در این قیام را انکار کرد. نهایتاً، وی زندانی شد. در همان هنگام که مختار در زندان به‌سر می‌برد، در ۱۰ اکتبر ۶۸۰م، حسین بن علی در نبرد کربلا به‌دست نیروهای ابن زیاد کشته شد.^[۷] پس از این رویداد مختار با میانجگری عبدالله بن عمر، فرزند بانفوذ عمر خلیفه دوم، که شوهرخواهر مختار نیز بود، آزاد شد و به او دستور داده شد تا کوفه را ترک کند.^[۸]

شورش مختار در تاریخ چهاردهم ربیع الاول سال ۶۶ آغاز شد. مختار در آغاز گروهی را به فرماندهی ابراهیم بن اشتر نخعی برای جنگ به سمت کوفه فرستاد. شعار این گروه «یا منصور امت» و «یالثارات الحسین» بود. در این نبرد ابتدایی، شورشیان توانستند عبدالله بن مطیع، والی کوفه را شکست داده و کوفه را پایگاه مرکزی قیام خود قرار دهند. مختار نیز در مرحله بعدی به موصل حمله برد و نواحی از آن را تصرف کرد. وی تعدادی از قاتلان حسین بن علی و افرادی که در نبرد کربلا حضور داشتند را اسیر کرد و به کشت. اسیران اولین نبرد مختار ۲۸۴ نفر گزارش شده‌اند و در اقدامی بعدی او، بیش از سه هزار نفر از مشارکت کنندگان در نبرد کربلا را به قتل رسانید. شمر و عمر سعد از مشهورترین افرادی بودند که در این قیام به دست مختار کشته شدند.^[۹]