مدل اجتماعی ناتوانی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

مدل اجتماعی ناتوانی یک مدل برای مطالعه ناتوانی است. این مدل تلاش دارد تا موانع ساختاری، نگرش‌های تحقیرآمیز و طرد اجتماعی (عمدی یا سهوی) را شناسایی کند. این موانع دستیابی به عملکردهای ارزشمند را برای افراد دارای نقص دشوار یا غیرممکن می‌کند. مدل اجتماعی ناتوانی در برابر مدل پزشکی ناتوانی (مدل غالب) قرار دارد. مدل پزشکی ناتوانی یک تحلیل عملکردی از بدن است که در آن بدن به مشابه ماشینی است که باید اصلاح یا/درمان شود تا با ارزش‌های هنجاری تطبیق داده شود.^[۱] در حالی که تغییرات فیزیولوژی، حسی، فکری یا روانی ممکن است باعث محدودیت یا اختلالات عملکردی فردی شود، این نقض‌ها لزوماً به ناتوانی منجر نمی‌شوند مگر اینکه جامعه افراد را بدون توجه به تفاوت‌های فردی آنها در نظر نگیرد و آنها را شامل برچسب و ساخت اجتماعی «ناتوانی/معلولیت» کنند.

مدل اجتماعی معلولیت بر اساس تمایز بین اصطلاحات «impairment and disability» است. در این مدل، واژه «impairment» برای اشاره به ویژگی‌های واقعی (یا فقدان صفات) که بر شخص تأثیر می‌گذارد، مانند ناتوانی در راه رفتن یا تنفس استفاده می‌شود. واژه ناتوانی یا «disability» اما برای اشاره به محدودیت‌های جامعه به کار می‌رود که به نیازهای افراد دارای نقص توجه و تطابق برابری نمی‌دهد.^[۲]

به عنوان یک مثال ساده، اگر فردی قادر به بالا رفتن از پله نباشد، مدل پزشکی بر توانایی جسمانی فرد برای بالا رفتن از پله‌ها تمرکز می‌کند. مدل اجتماعی اما سعی می‌کند استفاده از پله را برای فرد غیرضروری کند و جامعه را با نیازهای فرد سازگار کند و با جایگزین کردن پله‌ها با یک رمپ قابل دسترس برای ویلچر، به فرد در زندگیش کمک کند. بر اساس مدل اجتماعی، فرد در ارتباط با بالا رفتن از پله‌ها آسیب دیده باقی می‌ماند، اما در آن سناریو دیگر نباید این اختلال را ناتوان‌کننده در نظر گرفت، زیرا فرد می‌تواند بدون بالا رفتن از پله‌ها به مکان مورد نظر خود برسد.

خاستگاه و ریشه‌های این رویکرد را می‌توان در دهه ۱۹۶۰ میلادی دنبال کرد و این اصطلاح خاص از انگلستان و در دهه۱۹۸۰ میلادی ظهور کرد. به گفته مایک اولیور (به انگلیسی: Mike Oliver)، جامعه‌شناس بریتانیایی و فعال حقوق معلولان، هیچگاه هدف از ایجاد مدل اجتماعی ناتوانی هرگز توضیحی فراگیر از هر چیزی که یک فرد معلول تجربه می‌کند نبوده‌است.^[۳]

منابع

↑ Paley, John (1 October 2002). "The Cartesian melodrama in nursing". Nursing Philosophy. 3 (3): 189–192. doi:10.1046/j.1466-769X.2002.00113.x.
↑ Pam Thomas; Lorraine Gradwell; Natalie Markham. "Defining Impairment within the Social Model of Disability" (PDF). leeds.ac.uk. Retrieved 2012-11-10.
↑ Oliver, Mike (October 2013). "The social model of disability: thirty years on". Disability & Society. 28 (7): 1024–1026. doi:10.1080/09687599.2013.818773. S2CID 145557887.

برای مطالعه بیشتر

واشقانی فراهانی، حمیدرضا. (۱۴۰۰) مدل اجتماعی معلولیت و ضرورت ترویج آن انجمن حمایت از حقوق کودکان https://www.irsprc.org/wp-content/uploads/2021/12/disabilitysocialmodel.pdf

بارنز، کالین. (۱۳۹۸)[2015] مدل اجتماعی معلولیت. ترجمه میلاد نوحه خوان. وب سایت میدان: http://medn.me/4T

Oliver, Michael, 1945-2019. (2012). The new politics of disablement. Barnes, Colin, 1946-, Oliver, Michael, 1945-2019. Houndmills, Basingstoke: Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-230-39244-1. OCLC 963741473.{{cite book}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)

[1] Paley, John (1 October 2002). "The Cartesian melodrama in nursing". Nursing Philosophy. 3 (3): 189–192. doi:10.1046/j.1466-769X.2002.00113.x.

[2] Pam Thomas; Lorraine Gradwell; Natalie Markham. "Defining Impairment within the Social Model of Disability" (PDF). leeds.ac.uk. Retrieved 2012-11-10.

[:0-3] Oliver, Mike (October 2013). "The social model of disability: thirty years on". Disability & Society. 28 (7): 1024–1026. doi:10.1080/09687599.2013.818773. S2CID 145557887.

[۱]

[۲]

[۳]