مستوفی‌الممالک - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

مستوفی‌الممالک یکی از مناصب و القاب دیوانی ایران از دوره مغول تا عصر قاجار است.^[۱]

مستوفی‌الممالک رئیس طبقه مستوفیان بود. در دوره صفویه مستوفی‌الممالک مسئول امور مالی کل مملکت محسوب می‌شد و تمامی امور مالی و مالیاتی کشور و عزل و نصب مستوفیان به دست وی صورت می‌گرفت. او در این دوره از امرا عظام محسوب می‌شد و در اواخر دوره شاه سلطان حسین حق شرکت در امراجانقی (شورای عالی دولتی) را داشت.^[۲]

نادرشاه پس از تاج‌گذاری منصب مستوفی‌الممالک را بین چهار نفر تقسیم کرد و هریک را به سرپرستی امور مالی بخشی از کشور گماشت، اما در دوره زندیه این منصب بار دیگر به یک نفر سپرده شد.^[۲] در آغاز دوره قاجار با گسترش دستگاه اداری کشور مستوفی‌الممالک مقام دوم کشور شد و رتبه‌ای بالاتر از منشی‌الممالک و وزیرلشکر یافت.^[۳] در سال ۱۳۰۶ هجری قمری امور مالی کشور در دفتر استیفا متمرکز بود که بخشی از وزارت داخله شمرده می‌شد و زیر نظر وزیر اعظم قرار داشت.^[۴]

• میرزا محمدعلی مستوفی اصفهانی، مستوفی فارس
• میرزا علی‌اصغر مستوفی، مستوفی خراسان
• میرزا شفیع تبریزی (جد ثقةالاسلام تبریزی) مستوفی آذربایجان
• میرزا باقر خراسانی، مستوفی عراق

• میرزا محمد بروجردی، در سال ۱۱۷۶ هـ. ق به مستوفی‌الممالکی منصوب شد.
• میرزا محمدصادق مستوفی‌الممالک، در سال ۱۱۹۵ هـ. ق عهده‌دار این منصب بود.

• میرزا محمدزکی علی‌آبادی، مستوفی‌الممالک در دوران آقامحمدخان قاجار
• میرزا یوسف اشرفی، مستوفی‌الممالک در آغاز سلطنت فتحعلی‌شاه^[۵]
• محمدحسین‌خان صدر اصفهانی، مستوفی‌الممالک از ۱۲۲۱ ه‍.ق تا ۱۲۲۸ ه‍.ق
• عبدالله‌خان امین‌الدوله (پسر محمدحسین‌خان) مستوفی‌الممالک از ۱۲۲۸ ه‍.ق تا ۱۲۳۸ ه‍.ق یا ۱۲۳۹ه‍.ق
• میرزا محمدعلی آشتیانی، در حدود ۱۲۳۸ه‍.ق مستوفی‌الممالک شد.
• میرزا ابوالقاسم مستوفی‌الممالک، در حدود ۱۲۴۱ ه‍.ق این مقام به او داده شد.
• میرزا حسن آشتیانی (برادر میرزا محمدعلی آشتیانی) در اوایل صدارت حاجی میرزا آغاسی صاحب این مقام بود.
• میرزا یوسف آشتیانی (پسر میرزا حسن) از ۱۲۶۱ ه‍.ق تا ۱۳۰۱ ه‍.ق
• حسن مستوفی (پسر میرزا یوسف) پس از وفات پدرش لقب مستوفی‌الممالکی گرفت. در زمان او استیفای کل جزئی از وزارت داخله شد که زیر نظر علی‌اصغرخان اتابک اداره می‌شد.
• چراغ خان احمدمحمودی عالی انور در زمان فتح قندهار فرمانده قشون بختیاری را عهده‌دار بود و در زمان زندیه به اولین ایلخانی کل بختیاری منصوب شد و تا اوایل قاجاریه ریاست بختیاری بود.

• معیرالممالک