نردبام آسمان - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

پاسبان در پایگاه صفدر ، جمشید را گروگان می‌کیرد و اینگونه صفدر را وادار می‌کند که دست از ایستادگی بردارد. صفدر در زندان شکنجه می‌شود ولی نمی‌پذیرد که صفدر است. او را در میان بازار کاشان می‌خواهند دار بزنند. جمشید با همه کودکی‌اش بالای دیواری می‌رود و در کنار برشمردن مردانگی‌های صفدر مردم را برمی‌انگیزد که صفد را از چنگال پاسبان‌ها برهانند. همهمه‌ای بر پا می‌شود و مردان صفدر در رهاندن او کامیاب می‌شوند.

پاسبان و فرمانروا دل خوشی از نمازگزاران ندارند و بر آن می‌شوند که بیازارندشان. پس از نماز که در میان بیابان بر پا شد سربازان به سوی مردم تاختند و آنها نیز گریختند. در میانه این هیاهو ویس خود را به جمشید می‌رساند که مادرت بدحال است و باید خود را برسانی. جمشید به خانه می‌رود و مادر را در واپسین دم‌ و بازدم‌های زندگی‌اش می‌یابد. مادر می‌میرد و هنگام خاکسپاری‌اش فرمانده پاسبان‌ها برای دستگیری جمشید می‌رسد. در همین هنگام بارش باران شادمانی مردم را در پی می‌دارد.

همزمان با راه افتادن سید علی به سوی زندان کاخ برای رهاندن جمشید، عبدالغفور سجزی هم از فرمانروا خواهش می‌کند که بگذارد با جمشید گفتگو کند. پس جمشید را از زندان به مهمانی می‌آورند و هنگامی که سید علی به زندان می‌رسد جمشید را نمی‌یابد. در همین هنگام نگهبانان به دنبال سید علی می‌افتند و از آن سو میهمانان آگاه می‌شوند که مردی برای رهاندن جمشید به زندان رخنه کرده و اینگونه همهمه‌ای برپا می‌شود. نگهبانان جمشید را از نزد عبدالغفور برمی‌دارند و به زندان برمی‌گردانند. در خانه مسعود، ویس از نگرانی جمشید به‌سختی بیمار شده‌است. در کاخ آی‌بانو برای رهاندن جمشید به زندان می‌رود ولی جمشید که این کار را تله پاسبان می‌پندارد از گریختن خودداری می‌کند.

همدمِ خاتون پیغامی از سوی خاتون برای مسعود پزشک می‌آورد که اگر فرمانروا برای درمان کسی فرمان داد که به کاخ بیایید هرگز نپذیرید و از هیچ نترسید.

عبدالغفور برای فرمانروا فال می‌گیرد که در همین هنگام معین به کاخ می‌رسد و فرمانروا را از گوشه‌گیری صفدر می‌آگاهاند و می‌گوید گروه صفدر تیغ در نیام کرده و این کار فراورده کوشش جمشید است. در همین هنگام مردی می‌آید و از درد ناگهانی‌ای که بر آی‌بانو چیره شده می‌گوید پس عبدالغفور از نزد فرمانروا به سوی دخترش می‌رود.

فرمانروا دستور می‌دهد که مسعود را فرا بخوانند ولی مسعود نمی‌پذیرد و می‌گوید بیمار را نزدم بیاورید . عبدالغفور نگران است که نکند مسعود چون پسرش در بند فرمانرواست، از آی‌بانو کین بستاند. پس از فرمانروا می‌خواهد که جمشید را نیز همراه آی‌بانو به خانه مسعود بفرستد و فرمانروا هم با ناخشنودی می‌پذیرد.

۸ جمشید در خانه نیست و هر چه می‌گردند پیدایش نمی‌کنند. عبدالغفور می‌گوید نگران نباشید من می‌دانم کجاست پس به آرامگاه مادر جمشید می‌روند و می‌یابندش. آنجا عبدالغفور دست به جادو و فال می‌زند و جمشید ناگهان صدای مادرش را می‌شنود و از هوش می‌رود. هنگام روز همین که به هوش می‌آید سراغ عبدالغفور و دخترش را می‌گیرد این کارش باز هم به ناخشنودی و اندوه ویس می‌انجامد.

عبدالغفور نزد فرمانروا از خوبی‌های مسعود پزشک و جمشید سخن می‌راند و می‌گوید اگر هم جمشید کار نادرستی کرده از جوانی‌اش بوده همچنین می‌گوید برای یافتن بخت فرخنده و زمان درخور برای بردن مهربان به بیابان به کمک جمشید نیازمندم.

جمشید کاری شگفت می‌کند و به دختری که نامش رویش است (ویس) می‌گوید برو به آی‌بانو بگو که دوستش دارم. ویس، خورشید (نامادری ویس که خواهر جمشید است) را از این گستاخی جمشید آگاه می‌کند خورشید هم با خشم بسیار دادوفریاد راه می‌اندازد. با دیدن این همهمه ، به آی‌بانو برمی‌خورد و از پدرش می‌خواهد که از خانه مسعود برویم.

جمشید از این همهمه می‌گریزد و به بیابان می‌رود تا شبانه نمازی بگذارد و آرامشی یابد. فردا به کاخ می‌رود و به عبدالغفور می‌گوید که آی‌بانو را می‌خواهد عبدالغفور هم می‌گوید خود آی‌بانو باید پاسخ دهد. ولی اکنون دل او از جور تو زخمی شده و شکسته‌است.

سال‌ها می‌گذرد فرزند جمشید و ویس که نامش محمود است ۱۰ ساله شده‌است. جمشید یک ماه‌گرفتگی را پیش‌بینی می‌کند که برخی نامش را جادوگری می‌گذارند. اسکندرسلطان فرمانروای تیموری شیراز به کاشان آمده تا ببیند پیشبینی جمشید درست درمی‌آید یا خیر تا اگر درست در آمد او را با خود به شیراز ببرد. ولی فرستاده امیرزاده الغ‌بیگ نیز از سمرقند می‌رسد و جمشید را به آن فرهنگ‌شهر نامی برامی‌خواند. فرمانروای کاشان درمانده می‌شود که جمشید را به کدام‌شان بسپارد.

آخوند کاشان هنگام سخنرانی به جمشید تکه می‌اندازد که در کار خدا دست‌اندازی می‌کند. همه ناگهان به مسعود پزشک می‌نگرند. آخوند بارها تکه می‌اندازد و مسعود ناچار می‌شود از این نشست برود ولی در کوی و برزن هم دست از سرش بر نمی‌دارند.

با درست درآمدن پیش‌بینی جمشید، او ناچار می‌شود به سوی فرستادگان امیرزاده الغ‌بیگ در نزدیکی کاشان رود تا رهسپار سمرقند شود.

پدر ، خواهر و مادربزرگ جمشید با گریه و زاری بدرقه‌اش می‌کنند. در بیابان کاشان گروه پیش از اینکه به فرستادگان الغ‌بیگ برسند، جمشید از گروه جدا می‌شود تا برود و به صفدر بدرود بگوید. جمشید پس از دیدار با صفدر به کاروانسرا خرابه می‌رود و فرستادگان را می‌یابد ولی گروه او به کاروانسرا نرسیده‌اند. پس همگی در تاریکی شب به دنبل گروه می‌گردند تا اینکه آنها رو گرفتار در دستان پاسبان پیشین کاشان که اکنون پاسبان شیراز است می‌یابند.

کاروان جمشید به سمرقند می‌رسد. الغ‌بیگ می‌خواهد به پیشباز برود ولی همسرش اُلجای‌بانو نمی‌گذارد. پس چند تن از بزرگان مانند ترخان وزیر، خواجه علاالدین قوشچی، قاضی‌زاده رومی و یوسف حلاج این مهم را بر دوش می‌گیرند. آئین آشنایی در کاخ برگزار می‌شود. تکه انداختن‌های اُلجای‌بانو در همان آئین آشنایی آغاز می‌شود. پیک، ترخان وزیر را از شورش یک تبار هنگام ستاندن باج می‌آگاهاند.

الغ‌بیگ در نشست رایزنی دست‌اندرکاران درباره سرکوب شورش هست که جمشید به دیدنش می‌آید ولی الغ‌بیگ نمی‌پذیردش. جمشید کمی ناخشنود می‌شود. سپس به دیدار قاضی‌زاده رومی در مدرسه الغ‌بیگ می‌رود. معین ریشه این روی‌گردانی الغ‌بیگ را کارهای جمشید و نگه نداشتن ادب درباری می‌داند. جمشید به کلاس قاضی‌زاده رومی می‌رود و با این استاد در نزد شاگردانش هم‌سخن می‌شود. سپس همراه قاضی‌زاده نزد یوسف حلاج و خواجه علاالدین قوشچی می‌روند که بر روی یک ساختمان در حال ساخت کار می‌کنند. همین هنگام پیکی می‌رسد و می‌گوید الجای‌بیگی همسر الغ‌بیگ شما گرامیان را برای بازدید جایی که می‌خواهند رصدخانه بسازند فراخوانده‌است. قاضی‌زاده خرده می‌‌گیرد که پس جمشید چه؟ ولی گویا جمشید فراخوانده نشده‌است. ناگهان پیر مردی ناشناس پیش می‌آید و درود می‌گوید جمشید از کیستی‌اش می‌پرسد و آنگاه که پی می‌برد پیرمرد سیف‌الدین نخشبی‌ست در آغوش می‌کشدش. معین و جمشید برای سفارش ساخت یک ابزار ستاره‌شناسی به آهنگری می‌روند. سپس به خانه تازه‌شان در بیرون از کاخ می‌روند و در کنار رفت‌وروب به چیدن باروبنه می‌پردازند. ترخان وزیر درباره کوچ‌کشی جمشید به بیرون از کاخ می‌پرسد و جمشید هم از وقت نداشتن امیرزاده می‌گوید پس ماندن در کاخ را بی‌سود می‌پندارد. قاضی‌زاده رومی به خانه جمشید می‌آید و می‌گوید نوشتارت (مفتاح الحساب) را به الغ‌بیگ دادم سپس می‌پرسد به دیدار سیف‌الدین نخشبی رفته بودی! جمشید می‌گوید آری برای برداشتن کتاب كشف المراد علامه حلی رفته‌بودم.

ترخان وزیر با الجای‌بیگی درباره رخنه جمشید به دل الغ‌بیگ گفتگو می‌کند این دو نگرانند که چرا و چگونه جمشید توانسته از سرکوب پیشگیری کند و هزینه آن را ویژه ساخت رصدخانه کند. در نشستی که میان الغ‌بیگ و شورشگران برگزار شد باج آنها بر پایه یک منطق اندازه‌گیری شد. هرچند با ناخشنودی ولی سرانجام شورشگران پذیرفتند و سخن جمشید داور میان آنها و الغ‌بیگ گردید.

سیف‌الدین نخشبی در کنار آفرین‌گویی به جمشید به او هشدار می‌دهد که در نزد امیران رشک‌ورزی بسیار است و باید خود را بپاید. ویس که از همان آغاز سفر بیمار بود هنوز خوب نشده‌است. جمشید را به بازدید جایی که می‌خواهند رصدخانه را بسازند می‌برند.

ترخان وزیر از جمشید می‌خواهد برای شاد کردن الجای‌بیگی رصدخانه را در همان زمینی که او نشان کرده ، بسازد ولی جمشید راه خود را می‌رود. مردِ دادزن در کوی و برزن راه می‌رود و پیشه‌وران را به همکاری فرامی‌خواند.

در تپه‌ای که می‌خواهند رصدخانه بسازند مردان بسیار ردیف ایستاده‌اند تا برای همکاری نام‌نویسی کنند. در این میان یک زن هم هست. آی‌بانو برای ستاندن کین پدرش از جمشید به اینجا آمده‌است. عبداللطیف با بی‌ادبی به کلاس می‌آید و با درشتی جمشید رویارو می‌شود.

الغ‌بیگ از جمشید می‌خواهد آموزگاری برای عبداللطیف برگزیند. جمشید یکی از شاگردانش به نام حسام را پیشنهاد می‌دهد و الغ‌بیگ هم می‌پذیرد ولی الجای‌بیگی این کار جمشید را خوارداشت می‌شمرد. فردای آن روز در میانه کلاس عبداللطیف آموزگار تازه‌اش را به باد کتک و تازیانه می‌گیرد و می‌گریزاندش.

جمشید و معین درباره دلتنگی کاشان گفتگو می‌کنند که حسام را با چهره زخمی می‌یابند و به داروفروشی می‌برندش. آنجا مردم این دو دانشمند را می‌شناسند و چون آنان را ضددین می‌شمرند با سنگ و کلوخ به جانشان می‌افتند و دنبالشان می‌کنند.

جمشیدِ مشکی‌پوش دارد محیطیه را می‌نویسد که قاضی‌زاده رومی به خانه‌اش می‌آید و از او می‌خواهد گوشه‌گیری را کنار بگذارد. فردای آن روز معین در راه آرامگاه از جمشید می‌خواهد اندیشه بازگشت به کاشان را در سر نپروراند. جمشید در کلاس به‌گونه‌ای، با شاگردان بدرود می‌گوید. ناگهان پیرمردی در ته کلاس چیزی می‌پرسد و گفتگویی را آغاز می‌کند. در میانه گفتگو جمشید پی می‌برد که او خوافی است پس برمی‌خیزد و او را در آغوش می‌گیرد.

جمشید، محمد خوافی را به کاخ می‌برد و به الغ‌بیگ می‌گوید کلاس‌هایم را به خوافی و ساخت رصدخانه را به قاضی‌زاده می‌سپرم. بگذار به کاشان بازگردم. الغ‌بیگ نمی‌پذیرد و می‌گوید هر چه بخواهی به تو می‌دهم فقط بمان. سرانجام جمشید برای زندگی به کوهک جایگاه ساخت رصدخانه می‌رود و اینگونه می‌پذیرد که بماند. مردی در بازار آی‌بانو را می‌بیند و بابت انجام ندادن کارویژه‌اش از او گله می‌کند. سپس از او می‌خواهد در برنامه‌ریزی‌ای که برای کشتن جمشید شده امشب کمک کند ولی آی‌بانو به جای کمک جمشید را از این برنامه شوم می‌آگاهاند.

هفدهم پس از سال‌ها موهای جمشید سفید شده است. رصدخانه با پشتکار فراوان در حال ساخت می‌باشد و کارش نزدیک به پایان است. این بار جمشید خورشیدگرفتگی‌ای پیش‌بینی می‌کند و باز هم ترس بر پیرامونیان جمشید می‌افتد. گروهی از روی ناگزیری باج به الغ‌بیگ پرداخته بودند با بهانه خورشیدگرفتگی و پیش‌بینی‌اش می‌خواهند کین از جمشید بستانند. یکی بلند می‌شود و می‌گوید تا سیف‌الدین نخشبی پشت جمشید است کاری نمی‌توانیم بکنیم ولی امید ما به آنهاست که در دربار رخنه دارند.

سیف‌الدین نخشبی در حال آموزاندن به شاگردان است که شماری از مردم جلوی مدرسه گرد می‌آیند و سر و صدا می‌کنند. الغ‌بیگ دستور می‌دهد که جمشید به پیشگاهم بیاید ولی مردمی که در جلوی رصدخانه گرد آمده‌اند راه رفتن به رصدخانه و بیرون آمدن از آن را بسته‌اند .

الغ‌بیگ دستور پراکندن مردم را می‌دهد و اینگونه جمشید به نزد الغ‌بیگ می‌رود و درباره پیشگویی خورشیدگرفتگی به گپ‌وگفت می‌نشینند . جوردانو که از سوی کلیسا به او کیفر مرگ داده‌شده بود همراه خانواده‌اش به سمرقند می‌کوچد. گویا جمشید کمی ایتالیایی بلد است. الجای بیگی رشک می‌ورزد که چرا آوازه جمشید از الغ‌بیگ  بیشتر است و جوردانو به خانه جمشید رفته است؟

1. سیاوش _خوانی #شهادت_خوانی-مانی

هجدهم جردانو و جمشید به همراه خانواده‌هایشان در بازار سمرقند گردش می‌کنند گویا محمود از دختر جردانو خوشش آمده‌است. در بازار یکی از مردان شورشی به خودمانی شدن جمشید و آی بانو زل می‌زند. جردانو و خانواده به کاخ نزد الغ‌بیگ می‌روند. فردا الغ‌بیگ به رصدخانه به دیدار جردانو می‌رود و درباره سامانه فرمانروایی میهنش از او می‌پرسد. الغ‌بیگ، آی‌بانو را ارج می‌گذارد و همین رشک الجای‌یگی را بر می‌انگیزاند. الجای‌بیگی به ترخان‌وزیر دستور گرد آوردن بزرگان شهر را می‌دهد تا دوباره چوبی لای چرخ جمشید کنند. در این همایش بزرگان بر آن می‌شوند که همه جا از راستی سخن جمشید بگویند تا اگر پیشگویی‌اش درست از کار در نیامد او را بدنام کنند و اگر درست از کار در آمد جادوگر بنامندش. با سروصدای شماری نادان دوباره بازار شهر به هم می‌ریزد در همین آن سیف‌الدین نخشبی می‌رسد و درباره خورشید گرفتگی سخن می‌راند تا آرامشان کند. شماری از مردم هم در نزدیکی رصدخانه گرد آمده‌اند و سروصدا می‌کنند آنها درست بودن پیش‌بینی را هم نشانه بدسرشتی جمشید می‌دانند. شماری از مردان که گویا پیرو دین دیگری هستند و به خورشید و ایزدبانوی میترا ارج بسیار می‌گذارند به دیدن جمشید می‌آیند تا درباره خورشید گرفتگی گفتگو کنند. الغ‌بیگ به رصدخانه می‌رود تا هنگام خورشید گرفتگی در آنجا باشد. خورشید می‌گیرد و مردم هر کدام از ترس به سویی می‌روند .

نوزدهم جمشید در جشن کاخ نیست چون سر مزار همسرش رفته و کنار آرامگاهش دراز کشیده و با او گفتگو می‌کند. سراینده‌ای به ستایش الغ‌بیگ می‌پردازد که جمشید از راه می‌رسد او درباره چاپلوسی سراینده به الغ‌بیگ تکه‌ای می‌اندازد. سپس جوردانو و خانواده‌اش با برگردان آی‌بانو هنر نمایش را در پیشگاه الغ‌بیگ پیاده می‌کنند. عبدالطیف که پی به نگاه مهربار محمود به دختر جوردانو برده است می‌آید جلوی محمود می‌نشیند تا نگذارد چشم محمود به دخترک دوخته شود. محمود هم بلند می‌شود و از جشن می‌رود. الغ‌بیگ بالاپوشی به جمشید پیشکش می‌کند جمشید هم ابزاری به نام طبق‌المناطق به امیرزاده می‌دهد. الغ‌بیگ به رصدخانه می‌رود و در آنجا آی بانو را می‌بیند و خواستار هم‌سخنی با او می‌شود تا زبان ترسایان را بیاموزد. در یک نشست پنهانی شبانه دیگر دانشمندان دینی درباره بیشتر شدن ارزش و استواری جمشید نزد مردم سخن می‌گویند. ولی سیف‌الدین نخشبی که این سخنان را نمی‌پسندد بلند می‌شود و از این نشست می‌رود. ترخان با چهره‌ای پوشیده برای بدنام کردن جمشید به بی‌دینی، تلاش می‌کند و با نشان دادن زر به بزرگان می‌خواهد آنها را به آز بیاورد.

بیستم آی‌بانو زخمی به رصدخانه می‌رسد و به جمشید می‌گوید چند گاهی از شهر دور شو. ترخان رسیدن امام جدیری را به آگاهی الغ‌بیگ می‌رساند. الغ‌بیگ آهنگ گپ‌وگفت با امام جدیری را ندارد و می‌خواهد همان کند که دستور اوست. سیِنا همراه آی‌بانو به کاخ می‌رود ولی پس از رفتن آی‌بانو به نزد الغ‌بیگ برای آموزاندن زبان، در راهروهای کاخ گشت و گذار می‌کند و در همین آن عبدالطیف او را دیده و به دنبالش می‌افتد و سرانجام به او دست‌درازی می‌کند سیِنا بسیار می‌گرید ولی به کسی چیزی نمی‌گوید تا اینکه در خانه‌اش خودکشی کرده و نوشته‌ای از خود به جای می‌گذارد. محمود بسیار خشمگین می‌شود و با برداشتن کارد بزرگ آهنگ رفتن به کاخ و کشتن عبدالطیف را می‌کند ولی پدرش جلوی او را می‌گیرد. جوردانو با این رخداد دست خانواده‌اش را می‌گیرد و از شهر سمرقند می‌رود بی آنکه جمشید را بدرود گوید. الغ‌بیگ آنگاه که از این رخداد آگاه می‌شود سیلی به پسرش می‌زند و در برابر پسرش نیز کارد را از کمرش در می‌آورد تا به پدر یورش ببرد ولی با با پادرمیانی بیگی جلوی درگیری گرفته می‌شود

محمود از اندوه مرگ سیِنا در بستر بیماری می‌افتد و پس از چند روز در می‌گذرد. و پدر خود را با کوهی از افسردگی رویارو می‌کند. الغ‌بیگ روی این را ندارد که به گورستان برود. تازه باید جمشید را نیز از برنامه پایتخت (شاهرخ‌شاه) بیآگاهد. پس نامه‌ای که دست‌نوشته خود اوست به جمشید می‌رساند: دستور دادیم تا در نشستی که تو و امام جدیری در برابر هم هستید به حق پی ببریم.

جمشید و سیف‌الدین نخشبی با هم گفتگو می‌کنند. سیف به جمشید می‌گویند بر آن شده‌اند که مرا به هرات دور برانند. او کمی از خوبی‌های امام جدیری هم، نزد جمشید سخن می‌گوید. الجای‌بیگی از دانشمندان دینی می‌خواهد اکنون بهره خودش در زمین زدن جمشید را انجام داده، آنها نیز تلاش کنند رای امام جدیری را به زیان جمشید بگردانند. جمشید رخت بر تن می‌کند تا به نشست امام جدیری برود.

امام جدیری با همراهی جمشید تا دروازه سمرقند می‌رود و سپس جمشید و سمرقند را بدرود می‌گوید. سرکرده تبار آشوقالا به بدگویی جمشید می‌پردازد و با نشان دادن گردنبندی که الغ‌بیگ به آی‌بانو پیشکش کرده بود ادعا می‌کند که آی‌بانو با دادن این گردنبند می‌خواسته دشنه‌ای برای کشتن امیرزاده بخرد. (با این رخداد ساده و باورناپذیر کارگردان تلاش می‌کند کاشته‌شدن تخم بی‌اعتمادی به جمشید را در دل الغ‌بیگ به‌تصویر بکشد) پس از یک گفتگوی خودمانی، صفدر، جمشید را بدرود می‌‌گوید و به کاشان برمی‌گردد. گویا دیدگاه‌های سرکرده تبار آشوقالا بر الغ‌بیگ کارگر افتاده و او گمان می‌کند که جمشید برنامه مرگش را می‌ریزد. ولی برای به‌فرجام رساندن زیج از دور راندن جمشید خودداری می‌کند .