واکسیناسیون کووید-۱۹ در ایران - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

واکسیناسیون کووید-۱۹ در ایران
شروع واکسیناسیون علیه کووید-۱۹ در ایران
تاریخ۲۱ بهمن ۱۳۹۹ – اکنون
مکانایران
علتدنیاگیری کووید-۱۹ در ایران
هدفواکسیناسیون کامل مردم ایران در برابر کووید-۱۹
سازماندهی توسطوزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
شرکت‌کننده‌ها۱۴۹٬۶۲۷۰٬۵۲۱ (تعداد کل دزهای ارائه شده)
  • ۶۴٬۴۷۵٬۲۹۲ (تعداد افرادی که دز اول را دریافت کرده‌اند)
  • ۵۷٬۷۶۶٬۰۱۱ (تعداد افرادی که دز دوم را دریافت کرده‌اند)
  • ۲۷٬۳۸۶٬۲۱۸ (تعداد افرادی که دز سوم را دریافت کرده‌اند)
به‌روزرسانی: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۱[۱]
نتیجه
  • ۷۶٫۸٪ از جمعیت ایران حداقل یک دز واکسن کرونا دریافت کرده‌اند.
  • ۶۸٫۸٪ از جمعیت ایران حداقل دو دز واکسن کرونا دریافت کرده‌اند.
  • ۳۲٫۶٪ از جمعیت ایران سه دز واکسن کرونا دریافت کرده‌اند.
به‌روزرسانی: ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۱
وبگاه

واکسیناسیون برای بیماری کووید-۱۹ در ایران یا «واکسیناسیون کرونا در ایران» یک برنامه ایمنی‌سازی جمعی در مقابل کروناویروس سندرم حاد تنفسی ۲ با کمک واکسن‌های تولید شده پس از دنیاگیری کووید-۱۹ است. این برنامه در ۲۱ بهمن ۱۳۹۹ با تأیید و واردات واکسن اسپوتنیک وی از روسیه و با تزریق به پسر وزیر بهداشت ایران آغاز شد.[۲] در ابتدا به دلیل ادعاهای گوناگونی در مورد برنامه توزیع واکسن از طرف مسئولین چشم‌انداز مبهمی از وضعیت واکسیناسیون کووید۱۹ در ایران وجود داشت.[۳][۴][۵] سید ابراهیم رئیسی اولویت دولت خود را مهار کرونا و سرعت بخشیدن به واکسیناسیون مردم کشورش خواند.[۶] در شهریور ۱۴۰۰ سرعت واکسیناسیون به‌طور ناگهانی افزایش یافت.[۷][۸] تا به امروز ۶۸٫۸ درصد از جمعیت ایران دو دوز واکسن را دریافت کرده‌اند.[۹]

حواشی

[ویرایش]

اف‌ای‌تی‌اف

[ویرایش]

علی ربیعی، سخنگوی دولت دوازدهم به صورت تلویحی از اف‌ای‌تی‌اف به عنوان یکی از دلایل کند شدن روند انتقال پول برای خرید واکسن نام برد، و علی مطهری، نمایندهٔ سابق مجلس، یکی از مشکلات در واردات واکسن را نپیوستن ایران به اف‌ای‌تی‌اف عنوان کرد.[۱۰][۱۱]

ابراهیم رئیسی در اینباره گفت: «متأسفانه بعضی‌ها واردات واکسن یا حتی پیوستن کشور به سازمان شانگهای را متوقف بر پذیرش اف ای تی آف کرده بودند.»[۱۲] با این حال با توجه به گزارش خبرگزاری فارس، تا پیش از روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی سفارش خرید حدود ۱۱۰ میلیون واکسن در دولت قبلی ثبت شده بود.[۱۳][۱۴]

تزریق واکسن فایزر برای بانوان باردار

[ویرایش]

علی‌رغم اعلام قبلی سازمان غذا و داروی ایران مبنی بر واردات واکسن فایزر از بلژیک برای زنان باردار، وزارت بهداشت روز سه‌شنبه، ۶ مهر، از منتفی شدن واردات این واکسن خبر داد، اما دلیل این اقدام را اعلام نکرد. و حتی یک زن باردار نیز شامل این طرح نشد[۱۵] این در حالی بود که بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت وقت ایران در ۲ مهر ماه ۱۴۰۰ به رسانه‌ها گفت: «درپی درخواست معاونت بهداشت وزارت بهداشت از کمیته ملی واکسیناسیون برای تأمین واکسن فایزر برای مادران باردار، خوشبختانه موافقت لازم از سوی این کمیته در این زمینه صورت گرفت.» این در حالی بود که سید علی خامنه ای در دی ماه ۱۳۹۹ مخالفت شدیدی با واکسن فایزر کرده بود و واردات آن را ممنوع اعلام کرده بود.[۱۵]

خرید واکسن

[ویرایش]

با انتشار نتایج تحقیقات فاز نهایی واکسن توسط شرکت‌های فایزر و بیوان‌تک در ۱۹ آبان و در ادامه آن دیگر واکسن‌ها نظیر آکسفورد-آسترازنکا، اعلام گردید که واکسن‌های ایرانی نیز به آستانه ورود به مراحل تست انسانی رسیده‌اند.[۱۶][۱۷]

همزمان، اعلام شد که مذاکرات برای واردات واکسن نیز آغاز شده و ایران، با در نظرگرفتن شرایط ویژه توزیع هر واکسن، برای سه مدل مختلف واکسن از طریق کوواکس که دربردارندهٔ واکسن‌های فایزر و مدرنا نیز هست ثبت‌نام کرده‌است.[۱۸] در ۱۶ دی ۱۳۹۹ رئیس بانک مرکزی از واریز پیش‌پرداخت خرید ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دز واکسن به حساب کارگزار سازمان بهداشت جهانی خبر داد.[۱۹]

در همین زمان، بر اساس گفته‌های محمد مخبر، رئیس وقت ستاد اجرایی فرمان امام، هدف‌گذاری گروه برکت، خودکفایی ایران در زمینه تولید واکسن تا بهار سال ۱۴۰۰ و سپس صادرات آن بوده‌است.[۲۰] حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در یک برنامه رادیویی می‌گوید که پروژه خرید واکسن به خاطر وعده‌های تولیدکنندگان واکسن داخلی به تأخیر انداخته شد.[۲۱] رئیس جهاد دانشگاهی می‌گوید که به مسئولان ارشد کشور پیشنهاد دادند که با توجه به وعده‌های تولید واکسن داخلی، واکسن خارجی خریداری نشود.[۲۲] مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به ریاست علیرضا زاکانی، در گزارشی که هشتم بهمن ماه سال ۱۳۹۹ منتشر کرده‌است با توجه به احتمال تولید واکسن داخلی در بهار ۱۴۰۰، توصیه می‌کند که واکسیناسیون عمومی به تعویق بیفتد.[۲۳]

ممنوعیت واردات واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی توسط علی خامنه‌ای

[ویرایش]

در ۱۹ دی ۱۳۹۹، سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، واردات «واکسن آمریکایی و انگلیسی» به ایران را ممنوع اعلام کرده و با اشاره به پرونده خون‌های آلوده، بیان داشت که نسبت به فرانسه هم «خوش‌بین» نیست وی گفت: «آمریکایی‌ها اگر توانسته بودند واکسن تولید کنند این افتضاح کرونایی در کشورشان به‌وجود نمی‌آمد که در یک روز حدود ۴ هزار نفر تلفات داشته باشند. ضمن اینکه اساساً به آن‌ها اعتمادی نیست و گاهی این واکسن‌ها برای آزمایش بر روی ملت‌ها است.»[۲۴] مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی که هشتم بهمن ماه سال ۱۳۹۹ منتشر کرده‌است با تأکید بر پیشنهاد شرکت فایزر برای فروش «۱۲ میلیون دز واکسن از طریق کوواکس به ایران»، پیشنهاد فایزر به ایران را تلاش برای انجام «آزمون و خطا بر روی مردم ایران» خوانده‌است.[۲۳]

این در حالی است که واکسن فایزر پیش از تأیید نهایی، بر روی بیش از ۴۴ هزار آمریکایی آزمایش شده بود. پس از تأیید نهایی و پیش از سخنرانی علی خامنه‌ای نیز میلیون‌ها دز از این واکسن به شهروندان آمریکا، چندین کشور اروپایی و اسراییل تزریق شده بود.[۲۵] پروندهٔ خون‌های آلوده نیز یک رسوایی جهانی بود که بسیاری از کشورهای جهان از جمله خود فرانسه، آلمان، ایتالیا، آرژانتین، عراق و عربستان قربانی آن شدند و ایران نیز به یکی از قربانیان آن تبدیل شد و توطئهٔ خاصی علیه ایران در جریان نبود.[۲۶] آمارهای مربوط به ابتلا و گسترش کرونا پس از آغاز واکسیناسیون، خلاف انتظار کارشناسان نبود و وضعیت کرونا در یک کشور و قابل اعتماد بودن واکسن ارتباطی به یکدیگر ندارند.[۲۷]

به دنبال ممنوعیت واردات واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی توسط سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، ورود ۱۵۰ هزار دز واکسن فایزر از سوی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران لغو شد.[۲۸]

همین تصمیم رهبر ایران از جلوگیری در ورود واکسن به ایران باعث مرگ بسیاری از مردم ایران شد. نتایج یک پژوهش علمی که مقالهٔ آن در مجله BMC Medicine منتشر شده، نشان داد اگر ایران واکسیناسیون را زودتر و با استفاده از واکسن‌های فایزر آغاز می‌کرد (به مانند دیگر کشورهای منطقه مثل ترکیه و بحرین)، از ۵۰ تا ۸۳ هزار مرگ توسط کووید-۱۹ جلوگیری می‌شد.[۲۹]

واکسن فایزر

[ویرایش]

انتشار اطلاعات نادرست توسط رسانه‌های رسمی

[ویرایش]

پس از ممنوعیت واردات از طرف خامنه‌ای، شماری از رسانه‌های داخلی ایران از جمله خبرگزاری فارس به انتشار گسترده اطلاعات نادرست[۳۰] در رابطه با واکسن‌های ممنوع شده به خصوص فایزر پرداختند مانند «سکوت رسانه‌های غربی در قبال مرگ و میر ناشی از واکسن فایزر»[۳۱] یا «مرگ ۵۵ نفر در آمریکا بعد از دریافت واکسن‌های فایزر و مدرنا».[۳۲][۳۳][۳۴][۳۵]

واکسن بیوان‌تک

[ویرایش]

(۱۱ شهریور ۱۴۰۰) وزیر امور خارجه امیرعبداللهیان از همتای آلمانی خود هایکو ماس خواست برای نهایی کردن مذاکرات انجام شده برای ارسال واکسن بیوان‌تک به ایران اقدام نماید. وزیر امور خارجه آلمان از آمادگی برلین برای انجام کلیه اقدامات به منظور ارسال واکسن بیوان‌تک به مقصد ایران خبر داد.[۳۶]

اسپوتنیک

[ویرایش]

در اواسط بهمن ۱۳۹۹، ایران اقدام به صدور مجوز اضطراری[۳۷][۳۸] و واردات واکسن اسپوتنیک وی از روسیه[۳۷] نمود. نتایج فاز سوم بالینی این واکسن چند روز بعد منتشر گردید.[۳۹] وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ۹ بهمن ۱۳۹۹ برای واکسن اسپوتنیک وی، که هنوز در انتظار انتشار نتایج تحقیقات بالینی بود، مجوز استفاده اضطراری صادر کرد.[۳۷][۴۰]

صدور مجوز پیش از انتشار نتایج تحقیقات فاز سوم منجر به انتقاداتی به واکسن روسی از طرف برخی از جمله مینو محرز، مدیر پروژه ساخت واکسن کرونا در ایران،[۴۱][۴۲] بهرام پارسایی، از نمایندگان دوره دهم مجلس شورای اسلامی،[۴۳] حسین‌علی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس یازدهم،[۴۴] سازمان نظام پزشکی ایران[۴۵] و ۹۸ عضو مجمع عمومی سازمان نظام پزشکی[۴۶] گردید. سعید نمکی، وزیر بهداشت ایران، هم از واردات اسپوتنیک وی دفاع کرده و انتقادها از این واکسن را «خیانت ملی» و «خباثت» خواند و اشاره کرد که استفاده از این واکسن در کشورهای روسیه، آرژانتین، مجارستان، صربستان، مکزیک، امارات متحده عربی، پاکستان، بلاروس، بولیوی، الجزایر و «چند کشور دیگر»، پیش از ایران شروع شده‌است.[۴۶][۴۷][۴۸]

واکسن آکسفورد-آسترازنکا

[ویرایش]

خرید واکسن آکسفورد-آسترازنکا (ای‌زددی۱۲۲۲) تحت عنوان واکسن سوئدی[۴۹] در ۱۷ بهمن ۱۳۹۹ اعلام گردید.[۵۰]

ساخت واکسن در ایران

[ویرایش]

نخستین واکسن ایرانی کووید-۱۹ که به مرحله کارآزمایی بالینی رسید[۵۱] توسط گروه دارویی برکت و شرکت شفا دارو با نام «کوو ایران برکت» توسعه یافت. بنا به اطلاعات منتشرشده توسط سازمان جهانی بهداشت، این واکسن با فناوری ویروس غیرفعال شده ساخته شده‌است.[۵۲] این واکسن تا ۱۰ بهمن ۱۳۹۹ به ۳۵ داوطلب از مجموع ۵۶ داوطلب تزریق شده‌است که به گفته حامد حسینی، مدیر مرکز کارآزمایی بالینی دانشگاه علوم پزشکی تهران، وضعیت عمومی تمام آنان «مطلوب» بوده و «عارضه خارج از انتظار» در آنان مشاهده نشده‌است.[۵۳] بنا به گفته حسن جلیلی، مسئول گروه تحقیقاتی تولید واکسن در ستاد اجرایی فرمان امام، کوو ایران برکت در ایجاد ایمنی در برابر VOC-202012/01، نمونه جهش‌یافته‌ای از کووید-۱۹ که نخستین بار در بریتانیا مشاهده شد، موفق بوده‌است.[۵۴]

علاوه بر کوو ایران برکت، مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی هم به تلاش برای توسعه واکسنی بر پایه «پروتئین نوترکیب» پرداخته‌است. در ۲۹ دی ۱۳۹۹، گزارش شد که این واکسن مجوز کارآزمایی بالینی را دریافت کرده‌است.[۵۵]

علاوه بر تلاش برای توسعه و آزمایش واکسن «کووایران برکت» و واکسن مؤسسه رازی، همکاری با کوبا در خصوص انجام تحقیقات بالینی و تولید واکسن سوبرانا ۰۲ (در ایران با نام پاستوکووک) تحت عنوان پیشرفته‌ترین واکسن از بین چهار واکسن ساخت کوبا، پیگیری شده‌است.[۵۶][۵۷]

واکسن‌های در حال ساخت در ایران
نام واکسن سازنده نوع واکسن پایان فاز پیش-بالینی پایان فاز ۱ بالینی پایان فاز ۲ بالینی پایان فاز ۳ بالینی مجوز مصرف اضطراری
کووایران برکت گروه دارویی برکت ویروس غیرفعال (inactivated coronaviruses) آری آری[۵۸] آری آری[۵۹] آری[۶۰]
پاستوکووک موسسه فینلای در کوبا با همکاری انستیتو پاستور Protein-Based آری آری آری آری آری[۶۱]
اسپایکوژن شرکت استرالیایی Vaxine و شرکت ایرانی سیناژن پروتئین نوترکیب (recombinant protein) آری[۶۲] آری[۶۲] آری[۶۳] نه آری
رازی کووپارس مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی پروتئین نوترکیب (recombinant protein) آری[۶۴] آری[۶۵] آری[۶۶] آری آری
فخرا وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ویروس غیرفعال (inactivated coronaviruses)[۶۷] آری[۶۸] آری[۶۹] آری[۷۰] نه آری
نورا دانشگاه علوم پزشکی بقیةالله ویروس غیرفعال (inactivated coronaviruses) آری[۷۱] آری[۷۲] آری نه نه
mrna درمان گستر رناپ ژنتیکی (mRNA)[۷۳] نه نه نه نه نه
اسوید گروه دارویی اسوه ویروس غیرفعال (inactivated coronaviruses) نه نه نه نه نه
امار مجموعی واکسن کووایران برکت
تاریخ تولیدات تحویلات به وزارت بهداشت منبع
۱۲ تیر ۱۴۰۰ ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار دوز ۴۰۰ هزار دوز [۷۴]
۵ مرداد ۱۴۰۰ ۵ میلیون دوز ۱ میلیون و ۳۰۰ هزار دوز [۷۵]
۲۶ مرداد ۱۴۰۰ ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار دوز ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار دوز [۷۶]
۱۴۰۰/۰۶/۰۸ ۸ میلیون دوز ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار دوز [۷۷]

مراحل و برنامه واکسیناسیون

[ویرایش]

واکسیناسیون در ایران به صورت اولویت‌بندی شده و در چند مرحله اجرا خواهد شد. این برنامه در ایران حداقل یک‌سال از زمان شروع طول خواهد کشید. فاز عمومی که در آن واکسن در دسترس همه افراد قرار خواهد گرفت از ۲۲ بهمن ۱۳۹۹ آغاز شد.[۷۸] انتظار می‌رود تا بهمن ۱۴۰۰ کل جمعیت ایران واکسینه شوند.[۷۹]

تا انتهای وزارت سعید نمکی ۱۷ میلیون و ۵۷۳ هزار و ۷۸۵ نفر دُز اول واکسن کرونا و ۶ میلیون و ۹۰۰ هزار و ۸۳۴ نفر نیز دُز دوم را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق شده در کشور به ۲۴ میلیون و ۴۷۴ هزار و ۶۱۹ دُز رسید.[۸۰] ۲۰ تا ۳۰ درصد سالمندان و تعداد زیادی از جوانان واجد شرایط واکسیناسیون برای تزریق مراجعه نکرده‌اند.[۸۱]

آمار کلی واکسن تزریق شده از ابتدای برنامه ملی واکسیناسیون علیه کووید-۱۹
تاریخ حداقل ۱ دز ٪ حداقل ۱ دز کاملاً واکسینه‌شده ٪ کاملاً واکسینه‌شده مجموع واکسن تزریق شده منبع
۱۵ مهر ۱۴۰۰ ۴۳٬۵۴۳٬۰۹۹ ۵۱٫۲٪ ۱۷٬۸۸۱٬۳۰۳ ۲۱٪ ۶۱٬۴۲۴٬۴۰۲ [۸۲]
آمار تفکیکی واکسن تزریق شده از ابتدای برنامه ملی واکسیناسیون علیه کووید-۱۹
تاریخ اسپوتنیک سینوفارم بهارات آسترازنکا برکت مجموع منبع
دز اول دز دوم مجموع ٪ تزریق دز اول دز دوم مجموع ٪ تزریق دز اول دز دوم مجموع ٪ تزریق دز اول دز دوم مجموع ٪ تزریق دز اول دز دوم مجموع ٪ تزریق دز اول دز دوم مجموع
۱۵ مهر ۱۴۰۰ ۵۳۳٬۵۲۶ ۳۹۰٬۰۵۰ ۹۲۳٬۵۷۶ ۱٫۵٪ ۳۵٬۳۸۸٬۷۵۵ ۱۳٬۶۳۴٬۶۰۶ ۴۹٬۰۲۳٬۳۶۱ ۷۹٫۸۱٪ ۵۹٬۳۸۹ ۵۴٬۲۱۸ ۱۱۳٬۶۰۷ ۰٫۱۸٪ ۴٬۴۱۶٬۸۹۸ ۱٬۷۴۹٬۷۱۰ ۶٬۱۶۶٬۶۰۸ ۱۰٫۰۳٪ ۳٬۱۴۴٬۵۳۱ ۲٬۰۵۲٬۷۱۹ ۵٬۱۹۷٬۲۵۰ ۸٫۴۶٪ ۴۳٬۵۴۳٬۰۹۹ ۱۷٬۸۸۱٬۳۰۳ ۶۱٬۴۲۴٬۴۰۲ [۸۳]

تا ظهر ۱۸ مهر ۱۴۰۰، ۱۹ میلیون و ۳۲۶ هزار و ۴۳۲ نفر دُز دوم واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند. با توجه به این که مرکز آمار ایران، جمعیت کشور را ۸۴ میلیون و ۷۹۶ هزار و ۷۰۳ نفر اعلام کرد، در واقع ۲۲٫۷ درصد جمعیت ایران فعلاً در برابر بیماری کووید-۱۹ به‌طور کامل واکسینه شده‌اند.

آمار جهانی واکسیناسیون کرونا نشان می‌دهد که تا کنون به بیش از ۳۱٫۵ درصد جمعیت جهان دو دُز واکسن بیماری کووید-۱۹ تزریق شده‌است. همچنین ۷۳ کشورهای جهان تا کنون افزون بر ۲۴ درصد جمعیت خود را به‌طور کامل واکسینه کرده‌اند.[۸۴]

دلایل عقب افتادن واکسیناسیون در ایران

[ویرایش]

عدم تحویل توسط روسیه

[ویرایش]

«کیانوش جهانپور» گفت: (۲۸ تیر ۱۴۰۰) «علت اصلی تأخیر یا وقفه در روند واکسیناسیون در ایران خلف وعده طرف‌های فروشنده واکسن به ایران در کشورهای روسیه، چین، هند و تولیدکنندگان واکسن آسترازنکا بود. هند که بعد از تحویل حدود ۱۳۵ هزار دز واکسن کواکسین شرکت باهارات با حکم دادستان حیدرآباد تحویل واکسن به ایران را متوقف کرد و محموله‌های بعدی ارسال نشد. روسها بر اساس قرارداد قرار بود ۶۲ میلیون واکسن اسپوتنیک به ایران تحویل دهد که عملاً حدود ۲ میلیون واکسن تحویل شد.»[۸۵] (۱ تیر ۱۴۰۰) «ما ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دز سفارش قطعی از سازوکار کووکس داریم.»[۸۶]«کووکس در تحویل واکسن به ایران خلف وعده کرد. ۳/۶ میلیون دوز وعده داد، ۲/۲ میلیون دوز تحویل داد»[۸۷]

شرکت‌های تولیدکننده داخلی اجازه واردات واکسن کرونا را نمی‌دادند

[ویرایش]

حسینعلی شهریاری رئیس کمیسیون بهداشت گفت: «پروژه خرید واکسن به خاطر واکسن‌های داخلی به تأخیر انداخته شد. (مدیران تولید واکسن برکت) فکر می‌کردند می‌توانند چند میلیون واکسن تولید کنند و به بازار بریزند. سهل انگاری شد» «سو مدیریت ستاد ملی کرونا باعث اشکالاتی شد و بیشتر هم تقصیر رئیس ستاد بود که توصیه‌ها را گوش نمی‌کرد»[۸۸]

همایون سامه‌یح نجف آبادی عضو کمیسیون بهداشت در پاسخ به این سؤال که چرا روند واردات واکسن بسیار کند انجام شد، خاطر نشان کرد: «به دلیل منع شرکت‌های تولیدکننده داخلی بود که اجازه واردات واکسن کرونا را نمی‌دادند.» «به طبع هم دولت هم مقام معظم رهبری تمایل داشتند که از تولیدات واکسن کرونای داخلی استفاده شود. از طرفی دیگر مشکلات ارزی و انتقال آن و تحریم‌ها باعث مشکلاتی در واردات واکسن به داخل ایران شد.»[۸۹]

اجازه ندادن واردات واکسن توسط ستاد کرونا

[ویرایش]

محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران گفت: کدام دستگاه پروفورمای (پیش فاکتور) ورود ۲۰ میلیون واکسن از اروپا را رد کرد؟ کدام دستگاه به مهم‌ترین تأمین کننده خارجی واکسن کشور (هلال احمر) هر روز حمله می‌کند؟[۹۰]

علی لاریجانی گفت: «حدود مردادماه سال گذشته (۱۳۹۹) بود که دیدم وضعیت کرونا خراب است و با اینکه مسئولیتی نداشتم با طرف چینی مذاکره کردم که واکسن بفرستند». «قرار شد ۱۸ میلیون واکسن با قیمت ارزان بفرستند که مسئولان وزارت بهداشت تعلل کردند و این کار انجام نشد.»[۹۱][۹۲]

(۲۸ فروردین ۱۴۰۰) سخنگوی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، محمدحسن قوسیان گفت: «نزدیک به چهارماه است که جمعیت هلال احمر برای تهیه و تأمین واکسن کرونا در حال تلاش و پیگیری است و حتی رایزنی‌هایی را نیز با کشورهای چین، روسیه و هند برای تأمین واکسن داشت، اما با توجه به اینکه مجوز تأمین واکسن از سوی وزارت بهداشت صادر نشده بوده، امکان تهیه آن از سوی هلال احمر وجود نداشت و وزارت بهداشت مجوز تهیه واکسن از سوی هلال احمر را به تازگی و از تاریخ ۱۴ فروردین ماه ۱۴۰۰ صادر کرده‌است.»[۹۳][۹۴]

ناصر ریاحی، از اعضای هیئت رئیسه اتاق بازرگانی تهران اعلام کرد که در صورت موافقت دولت، می‌توانند با بسیج کردن شرکت‌های خوشنام و معتبر بخش خصوصی از بازار جهانی برای تأمین واکسن اقدام کنند و در این مورد نگرانی از بابت انتقال ارز وجود ندارد. وزارت بهداشت (۲۸ اسفند ۱۳۹۹) طی نامه‌ای با موضوع فراخوان تأمین واکسن کووید۱۹، از شرکت‌های واردکننده دارو خواست در صورت امکان از منابع معتبر واکسن تأمین کنند.[۹۵]

(۱۴۰۰/۱/۳۱) نایب رئیس کمیسیون اقتصاد سلامت اتاق بازرگانی تهران گفت: ما ۶ میلیون دوز واکسن را از طریق یک عمده فروش در یکی از کشورهای عربی رزرو کرده بودیم و سه بار توانستیم پروفرم‌ها را تمدید کنیم. اما روند عادی سازمان غذا و دارو طولانی است و برای اینطور موارد اضطراری که پروفرم‌ها برای فروش بیش از یک هفته اعتبار ندارد مناسب نبود.[۹۶]

کمبود واکسن داخلی

[ویرایش]

حجت نیکی ملکی، مسوول روابط عمومی ستاد اجرایی فرمان امام، (تولیدکننده واکسن کوو برکت) در توجیه علت محقق نشدن وعده‌های تولید چهار میلیون دز این واکسن گفته: یک میلیون و ۲۰۰هزار دز کوو برکت در هنگام ریختن آن‌ها در ویال‌های مخصوص، دچار مشکل شده و از بین رفته‌اند، این اتفاق به دلیل جدید بودن خط تولید کوو برکت است.[۹۷] همایون سامه‌یح نماینده مجلس یازدهم (در ۱۴۰۰/۰۴/۱۸) گفت: دستگاه و لوازم کووایران برکت برای تولید ۱۰ میلیون دز خریداری شده‌است چرا اینکه گفته بودند سه میلیون دز اما اکنون می‌گویند دو و نیم میلیون دز و اینکه آیا هست یا نیست را نیز نمی‌دانم.[۹۸]

اطلاعیه روابط عمومی شرکت دارویی شفافارمد: «در راستای شفاف‌سازی برای اذهان عمومی ملت شریف ایران اعلام می‌کنیم که هرگونه بروز مشکل و ایراد در خط تولید واکسن کوو ایران برکت کذب است.» «در تاریخ ۲۵ خردادماه، تولید در خط اول کارخانه سرعت گرفت و در کمتر از یک ماه نزدیک به ۳ میلیون دز واکسن تولید شده و درمراحل کنترل کیفی قرار گرفته و ازاین تعداد ۷۰۰ هزار دز تحویل وزارت بهداشت شده‌است.»[۹۹]

خبرگزاری فارس در گزارشی در مورد کندی تولید واکسن برکت می‌نویسد:[۱۰۰]

  • «اولین خط تولید برکت، با امکانات موجود در کشوردر اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ با ظرفیت نهایتاً ۴ میلیون دوز واکسن در ماه به بهره‌برداری رسید. پس از صدور مجوز واکسن برکت در ۲۴ خرداد، این خط تولید در تیر و مرداد حدود ۸ میلیون دوز واکسن تولید کرد.»
  • «یک شرکت چینی در دی‌ماه ۹۹ متعهد شد تا تیرماه یک واحد با ظرفیت تولید ۲۵ میلیون دوز واکسن در ماه در ایران احداث کند. به دلیل تحریم، دستگاه‌های خط تولید اواخر تیر به ایران رسید. اوایل مرداد گروه مهندسان چینی که برای نصب دستگاه‌ها آمده بودند همگی کرونا گرفتند. این گروه تا اواخر مرداد درمان شدند. در اواخر مردادماه، مراحل پایانی راه‌اندازی خطوط تولید آغاز شد و احتمالاً تا آخر مهر واکسن تولید خواهد کرد.»
  • «یک خط تولید با ظرفیت تولید ۸ میلیون دوز واکسن در ماه از هند خریداری شدکه قرار بود از خرداد وارد چرخه تولید شود. به دلیل تحریم، دستگاه‌های خط تولید اواخر تیر به ایران رسید. اوایل مرداد گروه مهندسان هندی که برای نصب دستگاه‌ها و راه‌اندازی نرم‌افزارها به ایران آمده بودند بلافاصله پس از ۴۸ ساعت، کرونا گرفتند. در اواخر مردادماه، این افراد بهبود یافتند و خط تولید هندی در اواسط شهریور به بهره‌برداری نهایی رسید.»

واکسن‌های تولید مشترک

[ویرایش]

خط تولید اسپوتنیک وی

[ویرایش]

(۲۸ تیر ۱۴۰۰) علیرضا رئیسی سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا گفت: اسپوتنیک خط تولیدی به ایران داده که به درد ما نمی‌خورد. اگرچه واکسن‌های اسپوتنیک تولید مشترک در ایران تولید می‌شوند و ایران در اولویت دریافت این واکسن هاست اما قطعی و حتمی این واکسن‌ها برای ایران نیست و ما روی آن حساب نکرده‌ایم.[۱۰۱]

(۴ فروردین ۱۴۰۰) سخنگوی وزارت بهداشت «کیانوش جهانپور» گفت: با توجه به عرضه ناکافی رزین و ژل، تولید مشترک واکسن اسپوتنیک وی در ایران و سایر مراکز خارج از فدراسیون روسیه نیز با تأخیر روبرو خواهد بود.[۱۰۲] رئیس سندیکای داروهای انسانی علت توقف تولید واکسن مشترک با روسیه را عرضه ناکافی ژل بیان کرد.[۱۰۳]

به گفته معاون قرارگاه پدافند زیستی کشور قرار داد ناقص و واقعیت این است که روس‌ها با شیطنت با شرکت اکتوور قرارداد بسته‌اند تا واکسن اسپوتنیک تولیدی در ایران به روسیه تحویل شود نه ایران، در حقیقت روسیه برای تولید واکسن برون‌سپاری کرده‌است و واکسن‌ها به ایرانی‌ها داده نخواهد شد.[۱۰۴]

این موضوع توسط کیانوش جهانپور تکذیب شد و علت تأخیر تولید واکسن اسپوتنیک به علت عدم صدور مجوز سازمان غذا و دارو عنوان کرد.[۱۰۵] جهانپور در این باره گفت: «این اظهارات کذب محض بوده و هنوز طرف روسی محصول تولیدشده اولیه واکسن اسپوتنیک لایت تولیدی شرکت خصوصی ایرانی را برای تولید انبوه تحت لیسانس تأیید نکرده‌است. خروج هرگونه واکسن کرونا از ایران ادعای کذبی است که مقصود و انگیزه گوینده از نشر این مطلب کذب در شرایط حاضر مشخص نیست.»[۱۰۶]

پاستوکووک (سوبرانا۰۲)

[ویرایش]

(در ۲۲ تیر ۱۴۰۰) کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا و دارو گفت: خط تولید نیمه‌صنعتی واکسن پاستور هم آغاز به‌کار کرده و نخستین محموله‌های آن پس از پایان تست‌های فنی با ۱۴۴ هزار دز تحویل خواهد شد. احتمالاً در آبان‌ماه تولید این واکسن بتواند در مقادیر قابل‌توجهی انجام شود.[۱۰۷]

(۱۴۰۰/۰۵/۰۳) مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو، سید حیدر محمدی گفت: بر اساس قراردادی که با کشور کوبا بسته شده در مرحله اول این کشور حدود ۱۵۰ هزار دز واکسن به ما تحویل داد که در واقع بیش از ۴۰ هزار دز آن برای مطالعات بالینی مصرف شد و مابقی به همراه آنچه در هفته‌های آتی در خط تولید نیمه صنعتی به تولید برسد، تحویل وزارت بهداشت خواهد شد.

محمدحسین فلاح مهرآبادی، معاون تحقیقات و فناوری مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی (در ۱۴۰۰/۰۶/۰۳) گفت: هنوز کل واکسن‌های تولید داخلی به یک میلیون دز هم نرسیده‌است.[۱۰۸]
نوع واکسن داخلی تا روز تعداد دز تولید شده تحویل وزارت بهداشت تعداد تزریق شده تا تاریخ
کووایران برکت ۱۴۰۰/۶/۳ ۷٫۲۰۰٫۰۰۰ مدیرعامل گروه دارویی برکت از تحویل ۳ میلیون واکسن کووبرکت به وزارت بهداشت خبر داد برکت نوبت اول: ۱٫۸۲۶٫۶۱۹

برکت نوبت دوم: ۳۶۶٫۱۸۵

پاستوکووک (سوبرانا۰۲) ۱۴۰۰/۵/۳ ۴۰ هزار دز به منظور مطالعات بالینی[۱۰۹]

عملکرد آماری واکسن‌های تزریق شده در ایران

[ویرایش]

مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت

[ویرایش]

مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت نهاد رسمی تجمیع و تحلیل اطلاعات ابتلا و واکسیناسیون کرونا است. سرپرست این مرکز دکتر علی شریفی زارچی گزارش عملکرد اماری واکسیناسیون را به وزارت بهداشت داده‌است.[۱۱۰]

امار بستری و مرگ بعد از تزریق دز اول
تعداد دریافت کنندگان تعداد بستری شدگان تعداد بستری عادی تعداد بستری موقت (دو تا سه ساعت) تعداد مرگ بعد بستری شدن
در گزارش نیامده است ۹۱۲۱۰ ۷۵۸۸۶ ۱۵۳۲۴ ۸۵۵۲
امار بستری و مرگ بعد از تزریق هر دو دز (و دو هفته بعد از تزریق هر دو دز)
تعداد دریافت کنندگان تعداد بستری موقت تعداد بستری عادی بعد هر دو دز تعداد مرگ بعد از بستری شدن تعداد بستری شدگان حداقل بعد دو هفته از واکسیناسیون کامل تعداد مرگ حداقل بعد دو هفته از واکسیناسیون کامل و بستری شدن
۲ میلیون و ۷۴۹ هزار و ۳۵۶ ۳۰۵۶ ۲۰۳۲۴ ۲۴۹۰ ۱۶ هزار و ۷۸۴ ۲۰۷۲
مجموع بستری شدگان ۲۳۳۸۰

بر طبق مطالعات بین‌المللی ادعا می‌شود احتمال تشدید بیماری و مرگ افراد دو هفته پس از دریافت نوبت دوم واکسن (Breakthrough Deaths) بسیار ناچیز است. با در نظر گرفتن احتمال خطای منفی کاذب تست کرونا و وجود افرادی که به هر علت خارج از بیمارستان فوت کرده‌اند، آمار افرادی که دو هفته پس از دریافت نوبت دوم واکسن مبتلا شده و سپس با تشدید علائم فوت شده‌اند حتماً بیش از این خواهد بود.

هشدار در مورد اثربخشی واکسن

[ویرایش]

«نرخ فوت افرادی که بیش از دو هفته از نوبت دوم واکسن آنها گذشته‌است ۷۵۳ نفر در هر یک میلیون نفر بوده‌است. شاخص Breakthrough Deaths اعلام شده در برخی کشورها کمتر از ۱۰ نفر در هر یک میلیون نفر جمعیت است.» «اطلاع‌رسانی مناسب به عموم مردم از جدی بودن احتمال بستری و فوت پس از دریافت واکسن می‌تواند از کاهش سطح مراقبت‌های بهداشتی پس از دریافت واکسن جلوگیری کند.»

مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری

[ویرایش]

رئیس وقت مرکز ویروس‌شناسی بیمارستان مسیح دانشوری گفت: واکسن سینوفارمی که به افراد سالمند بالای ۶۰ سال تزریق شده اثربخشی لازم را نداشته و این موضوع براساس مطالعات جهانی اثبات شده که یکی از معایب واکسن سینوفارم است.[۱۱۱]

منافع تزریق واکسن‌های موجود

[ویرایش]

طبق شعار سازمان جهانی بهداشت باید در اسرع وقت واکسن در دسترس، تزریق شود و نباید به بهانه تهیه واکسن مؤثرتر یا واکسن هراسی و ترس از عوارض واکسن، واکسیناسیون علیه بیماری را به تعویق انداخت.[۱۱۲]

اطلاعات واکسن‌های وارد شده

[ویرایش]
واکسن‌های وارد شده
دز واکسن تاریخ تحویل به وزارت بهداشت نوع واکسن تهیه‌کننده نحوه تهیه
۲۵۰ هزار ۱۳۹۹/۱۲/۱۰ سینوفارم اهدایی چین اهدایی چین
۱۰۰ هزار سوبرانا۲ ازمایشگاه مؤسسه پاستور ازمایش فاز سوم بالینی
۴۱۰ هزار اسپوتنیک وی وزارت بهداشت قرارداد خرید ۶۲ میلیون دز از روسیه
۱۲۵هزار ۱۳۹۹/۱۲/۲۰ کوواکسین وزارت بهداشت قرارداد خرید ۲ میلیون دز از هند
۳۱۰ هزار اسپوتنیک وی وزارت بهداشت قرارداد خرید ۶۲ میلیون دز از روسیه
۷۰۰ هزار و ۸۰۰ ۱۴۰۰/۱/۱۶ آکسفورد آسترازنکا اهدایی یونیسف کوواکس کره جنوبی
یک میلیون و ۴۵۲ هزار ۱۴۰۰/۲/۲۶ آکسفورد آسترازنکا اهدایی یونیسف کواکس ایتالیا
۴۰۰ هزار ۱۴۰۰/۱/۱۴ سینوفارم هلال احمر ایران محموله اول هلال احمر چین
یک میلیون سینوفارم هلال احمر ایران محموله دوم هلال احمر چین
یک میلیون سینوفارم هلال احمر ایران محموله سوم هلال احمر چین
دو میلیون ۱۴۰۰/۳/۲۷ سینوفارم هلال احمر ایران محموله چهارم هلال احمر
یک میلیون و ۵۰۰ هزار ۱۴۰۰/۴/۲۰ سینوفارم هلال احمر ایران محموله پنجم هلال احمر
۰٫۵ میلیون آسترازنکا رایگان[۱۱۳] اهدای دولت ژاپن در قالب کوواکس[۱۱۴]
یک میلیون و ۱۴۲ هزار و ۸۰۰ ۱۴۰۰/۴/۲۴ سینوفارم هلال احمر ایران محموله ششم هلال احمر
یک میلیون و ۱۳۱ هزار و ۶۰۰ ۱۴۰۰/۴/۲۸ سینوفارم هلال احمر ایران محموله هفتم هلال احمر
یکصد میلیون و ۱۳۰ هزار و ۴۰۰ ۱۴۰۰/۴/۳۱ سینوفارم هلال احمر ایران محموله هشتم هلال احمر
یک میلیون و ۸۷ هزار و ۵۷۰ ۱۴۰۰/۵/۱ آسترازنکا رایگان[۱۱۵] اهدای دولت ژاپن در قالب کوواکس[۱۱۴]
یک میلیون و ۹۵ هزار و ۲۰۰[۱۱۶] ۱۴۰۰/۵/۳ سینوفارم هلال احمر ایران محموله نهم هلال احمر
۳۰۰ هزار ۱۴۰۰/۵/۷ آسترازنکا بخش خصوصی[۱۱۷] تولید روسیه
یک میلیون و ۱۲۰ هزار دز ۱۴۰۰/۵/۱۰ سینوفارم هلال احمر ایران محموله دهم هلال احمر
یک میلیون و ۱۱۰ هزار دز ۱۴۰۰/۵/۱۴ سینوفارم هلال احمر ایران محموله یازدهم هلال احمر
یک میلیون و صد و ده هزار دز ۱۴۰۰/۵/۱۷ سینوفارم هلال احمر ایران محموله دوازدهم هلال احمر
یک میلیون و ۱۱۰ هزار دز ۱۴۰۰/۵/۲۱ سینوفارم هلال احمر ایران محموله سیزدهم هلال احمر
یک میلیون و ۱۱۰ هزار دز ۱۴۰۰/۵/۲۴ سینوفارم هلال احمر ایران محموله چهاردهم هلال احمر
یک میلیون و ۱۱۰ هزار دز ۱۴۰۰/۵/۲۸ سینوفارم هلال احمر ایران محموله پانزدهم هلال احمر
یک میلیون و ۱۱۰ هزار دز ۱۴۰۰/۵/۳۱ سینوفارم هلال احمر ایران محموله شانزدهم هلال احمر
یک میلیون و ۴۹۵ هزار ۱۴۰۰/۶/۱۱ آسترازنکا یونیسف اهدایی کواکس هلند
یک میلیون و ۲۰۰ هزار دوز[۱۱۸] ۱۴۰۰/۷/۱۲ آسترازنکا اهدایی ایتالیا
یک میلیون[۱۱۹] ۱۴۰۰/۷/۲۳ آسترازنکا اهدایی لهستان
شش میلیون[۱۲۰] ۱۴۰۰/۷/۲۵ سینوفارم هلال احمر ایران چین
یک میلیون[۱۲۱][۱۲۲] ۱۴۰۰/۸/۰۵ آسترازنکا اهدایی کره جنوبی
واردات واکسن توسط هلال احمر
تاریخ تحویل به

وزارت بهداشت

تعداد واکسن محموله نوع واکسن
۱۴۰۰/۱/۱۴ ۴۰۰ هزار دز اول[۱۲۳] گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد در اکثر واکسن‌های تزریق شده، سینوفارم است.[۱۲۴]
یک میلیون دز دوم[۱۲۵]
یک میلیون دز سوم[۱۲۵]
۱۴۰۰/۳/۲۷ دو میلیون دز چهارم[۱۲۵]
۱۴۰۰/۴/۲۰ یک میلیون و ۵۰۰ هزار دز پنجم[۱۲۶]
۱۴۰۰/۴/۲۴ یک میلیون و ۱۴۲ هزار و ۸۰۰ دز ششم[۱۲۷]
۱۴۰۰/۴/۲۸ یک میلیون و ۱۳۱ هزار و ۶۰۰ هفتم[۱۲۸]
۱۴۰۰/۴/۳۱ میلیون و ۱۳۰ هزار و ۴۰۰ یکصد دز هشتم[۱۲۹]
۱۴۰۰/۵/۳ یک میلیون و ۹۵ هزار و ۲۰۰ دز نهم[۱۱۶]
۱۴۰۰/۵/۱۰ یک میلیون و ۱۲۰ هزار دز دهم[۱۳۰]
۱۴۰۰/۵/۱۴ یک میلیون و ۱۱۰ هزار دز یازدهم[۱۳۱]
۱۴۰۰/۵/۱۷ یک میلیون و صد و ده هزار دز دوازدهم[۱۳۲]
۱۴۰۰/۵/۲۱ یک میلیون و ۱۱۰ هزار دز سیزدهم[۱۳۳]
۱۴۰۰/۵/۲۴ یک میلیون و ۱۱۰ هزار دز چهاردهم[۱۳۴]
۱۴۰۰/۵/۲۸ یک میلیون و ۱۱۰ هزار دز پانزدهم[۱۳۵]
۱۴۰۰/۵/۳۱ یک میلیون و ۱۱۰ هزار دز شانزدهم[۱۳۶]

واردات واکسن توسط بخش خصوصی

[ویرایش]
  1. (۱۴۰۰/۱/۴) سازمان غذا و داروی ایران با انتشار فراخوانی، از شرکت‌های واردکننده دارو دعوت کرد که اگر «قادر» به تأمین واکسن کرونا از «منابع مورد تأیید این سازمان هستند»، مستندات خود را ارائه کنند.[۱۳۷]
  2. (۱۴۰۰/۳/۱۰) رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو، ناصر ریاحی گفت: سازمان غذا و دارو، نامه مجوز لازم برای واردات واکسن کرونا از سوی بخش خصوصی را صادر کرد.[۱۳۸] قیمت فروش واکسن بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان است.[۱۳۹]
    مسئولان اتاق بازرگانی پیشنهاد کرده بودند که این واکسن‌ها در اختیار کارگران و فعالان خط تولید کشور قرار گیرد.[۱۳۸]
  3. (۱۴۰۰/۰۵/۰۷) کیانوش جهانپور گفت: اولین محموله واکسن وارداتی بخش خصوصی حوزه دارو شامل بیش از ۳۰۰ هزار دُز واکسن آسترازنکا تولیدی روسیه وارد کشور شد.[۱۱۷]

پانویس

[ویرایش]
  1. ↑ «آخرین آمار واکسیناسیون کرونا ایران؛ ۳۰ اردیبهشت ماه». ایمنا. ۲۰۲۲-۰۵-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۱۱.
  2. ↑ «آغاز واکسیناسیون کرونا در ایران با تزریق به پسر وزیر بهداشت». ۲۱ بهمن ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
  3. ↑ «چشم‌انداز مبهم دستیابی به واکسن کرونا در ایران». دریافت‌شده در ۱ مارس ۲۰۲۱.
  4. ↑ «ابهام‌های برنامه واکسیناسیون کرونا در ایران». دریافت‌شده در ۱ مارس ۲۰۲۱.
  5. ↑ «ابهام دربارهٔ نخستین محموله واکسن روسی؛ ۲۰ هزار یا ۵۰۰ هزار دوز؟». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱ مارس ۲۰۲۱.
  6. ↑ «ابراهیم رئیسی: اولویت دولتم مهار کرونا و سرعت بخشیدن به واکسیناسیون است». BBC News فارسی. ۲۰۲۱-۰۸-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۱-۱۲.
  7. ↑ «کرونا در ایران - تسریع ناگهانی واردات واکسن در دولت سیزدهم؛ سخنگوی وزارت خارجه: خط قرمزی برای واردات واکسن نداشتیم و نداریم». ir.voanews.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۱-۱۲.
  8. ↑ «چرا واردات واکسن کرونا به ایران ناگهان سرعت گرفت؟ | هر دوز واکسن سینوفارم چند؟ - همشهری آنلاین». www.hamshahrionline.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۱-۱۲.
  9. ↑ «آخرین آمار واکسیناسیون کرونا ایران؛ ۲۲ بهمن‌ماه». ایمنا. ۲۰۲۲-۰۲-۱۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۱۱.
  10. ↑ «علی مطهری: به خاطر مسئله اف‌ای‌تی‌اف، سهمیه ایران از واکسن کرونا باطل شده است». www.radiofarda.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۱-۱۲.
  11. ↑ «کرونا؛ سخنگوی دولت ایران تأثیر نپیوستن به FATF بر خرید واکسن را تلویحی تأیید کرد». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۱۲-۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۱-۱۲.
  12. ↑ «Magiran | روزنامه جام جم (1400/06/30): رئیس‌جمهور: واردات واکسن را موکول به اف ای تی اف کرده بودند». www.magiran.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۱-۱۲.
  13. ↑ «چرا ایران برای واکسیناسیون، منتظر تولید داخل نماند؟ / ماجرای خرید ۱۱۰ میلیون دز واکسن تا قبل از مجوز برکت». خبرگزاری فارس. ۲۳ شهریور ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۳.
  14. ↑ «تحریف چند تاریخ و آمار؛ ۱۱۰ میلیون دوز واکسن کرونا چه زمانی خریداری شد؟». خبرآنلاین. ۲۰ مرداد ۱۴۰۱. دریافت‌شده در ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۳.
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ «وزارت بهداشت واردات واکسن فایزر برای زنان باردار را منتفی اعلام کرد». رادیو فردا. ۷ مهر ۱۴۰۰.
  16. ↑ «آخرین خبرها از تولید واکسن کرونای ایرانی». ۳۰ آبان ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مارس ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
  17. ↑ «رقابت ایران و آمریکا در تولید واکسن کرونا؛ واکسن ایرانی هم در راه است». ۲۰ آبان ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
  18. ↑ «سفارش خرید واکسن خارجی کرونا در کوواکس ثبت شده‌است». ۴ آذر ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مارس ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
  19. ↑ «خرید ۱۶میلیون و ۸۰۰هزار دوز واکسن کوواکس/ بانک مرکزی پول خرید واکسن کرونا را واریز کرد». ۱۶ دی ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
  20. ↑ «ایران را در تولید واکسن کرونا خودکفا می‌کنیم». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۱-۰۲-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۱۲.
  21. ↑ «به خاطر واکسن داخلی در خرید واکسن تأخیر داشتیم». تجارت‌نیوز. ۲۰۲۱-۰۸-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۰.
  22. ↑ «برنامه منسجمی برای پیشرفت دانش بنیان نداریم/ به موقع برای تأمین واکسن کرونا اقدام نکردیم/ چرا عده‌ای توضیحاتی به مسئولان ارشد دادند تا واکسن خارجی نخرند؟!». خبرگزاری ایلنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۹.
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ «توصیه مرکز پژوهش‌های مجلس برای «تأخیر» در خرید واکسن». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۱-۰۸-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۹. کاراکتر C1 control character در |نشانی= در موقعیت 106 (کمک)
  24. ↑ «رهبر معظم انقلاب: ورود واکسن آمریکایی و انگلیسی به کشور ممنوع است». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۱-۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  25. ↑ «آیا واکسن کرونا در حال آزمایش شدن بر روی ملت‌های دیگر است؟». فکت‌نامه. ۲۰ دی ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۳.
  26. ↑ «برخی واقعیات درباره ماجرای «خون‌های آلوده فرانسوی»». فکت‌نامه. دریافت‌شده در ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۳.
  27. ↑ «آیا وضعیت کرونا در آمریکا نشانه بی‌اثر بودن واکسن فایزر است؟». فکت‌نامه. ۲۰ دی ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۳.
  28. ↑ «ورود 150 هزار دوز واکسن کرونا از آمریکا توسط هلال احمر منتفی شد- اخبار تهران - اخبار اجتماعی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  29. ↑ Ghafari, M. , Hosseinpour, S. , Rezaee-Zavareh, M.S. et al. A quantitative evaluation of the impact of vaccine roll-out rate and coverage on reducing deaths: insights from the first 2 years of COVID-19 epidemic in Iran. BMC Med 21, 429 (2023). https://doi.org/10.1186/s12916-023-03127-8
  30. ↑ «Fact-check: No link between COVID-19 vaccines and those who die after receiving them». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
  31. ↑ «سکوت رسانه‌های غربی در قبال مرگ و میر ناشی از واکسن فایزر». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
  32. ↑ «مرگ 55 نفر در آمریکا بعد از دریافت واکسن‌های فایزر و مدرنا». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
  33. ↑ «شمار مرگ در اثر واکسن فایزر در نروژ به 29 نفر رسید». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مارس ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
  34. ↑ «مرگ 23 نفر در نروژ بر اثر تزریق واکسن آمریکایی فایزر». خبرگزاری فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
  35. ↑ «ماجرای مرگ شش نفر در مراحل آزمایش واکسن کرونای شرکت فایزر چیست؟». factnameh.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۱-۰۸.
  36. ↑ Entekhab.ir، پایگاه خبری تحلیلی انتخاب | (۱۴۰۰/۰۶/۱۱–۱۹:۴۰). «درخواست امیرعبداللهیان از آلمان برای نهایی کردن ارسال واکسن فایزر به ایران». fa. دریافت‌شده در 2021-09-02. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  37. ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ ۳۷٫۲ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «واکسن اسپوتنیک روسی در ایران مجوز گرفت | DW | 28.01.2021». DW.COM. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  38. ↑ «واکسن روسی کرونا برای استفاده در ایران تأیید شد». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۱-۰۱-۲۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  39. ↑ «Sputnik V COVID-19 vaccine candidate appears safe and effective». The Lancet. ۲ فوریه ۲۰۲۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مارس ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
  40. ↑ «واکسن روسی کرونا برای استفاده در ایران تأیید شد». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۱-۰۱-۲۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  41. ↑ «واکسن ایرانی کرونا تا 'تیر ماه آینده می‌رسد'». BBC News فارسی. ۲۰۲۰-۱۲-۰۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  42. ↑ «واکسن روسی تزریق نمی‌کنم». روزنامه جهان صنعت. ۲۰۲۱-۰۱-۲۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  43. ↑ Welle (www.dw.com)، Deutsche. «مناقشه بر سر واکسن روسی کرونا در آستانه ورود آن به ایران | DW | 30.01.2021». DW.COM. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  44. ↑ «رئیس کمیسیون بهداشت مجلس هم واکسن روسی نمی‌زند». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  45. ↑ «سازمان نظام پزشکی ایران: از نظر ما واکسن روسی کرونا تأییدشده نیست». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  46. ↑ ۴۶٫۰ ۴۶٫۱ «مجمع عمومی نظام پزشکی ایران واکسن روسی را 'خطر آفرین' خواند». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  47. ↑ «واکنش تند وزیر بهداشت به حواشی واکسن روسی | اقتصاد آنلاین». www.eghtesadonline.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  48. ↑ «ویدئو | حرف‌ها دربارهٔ واکسن روسی خیانت ملی است | این چه خباثتی است؟». همشهری آنلاین. ۲۰۲۱-۰۱-۳۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  49. ↑ 919 (۲۰۲۱-۰۱-۲۵). «ایران احتمالاً از سوئد واکسن آسترازنکا وارد می‌کند». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  50. ↑ «بریتانیا خرید واکسن کرونا توسط ایران را تأیید کرد؛ واکسن هندی در حال بررسی است». ۱۷ بهمن ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۱.
  51. ↑ 817 (۲۰۲۰-۱۲-۲۹). «کارآزمایی بالینی کُوو ایران برکت؛ نخستین واکسن ایرانی کرونا». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  52. ↑ «واکسن ایرانی کرونا چه شباهتی به واکسن‌های چینی و چه تفاوتی با واکسن‌های آمریکایی دارد؟». euronews. ۲۰۲۰-۱۲-۲۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  53. ↑ 776 (۲۰۲۱-۰۱-۲۹). «مرحله اول تست انسانی واکسن ایرانی کرونا از نیمه گذشت». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  54. ↑ «واکسن «کوو ایران» ویروس انگلیسی را خنثی می‌کند». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۲۱-۰۱-۳۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  55. ↑ 776 (۲۰۲۱-۰۱-۱۸). «نخستین واکسن نوترکیب ایرانی کرونا مجوز کارآزمایی بالینی گرفت». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  56. ↑ Marsh, Sarah (2021-01-09). "Cuba to collaborate with Iran on coronavirus vaccine" (به انگلیسی). Archived from the original on 5 February 2021. Retrieved 2021-01-31.
  57. ↑ Tehran، Sune Engel Rasmussen in London and Aresu Eqbali in (۲۰۲۱-۰۱-۱۲). «Iran, Cuba, Under U.S. Sanctions, Team Up for Covid-19 Vaccine Trials» (به انگلیسی). Wall Street Journal. شاپا 0099-9660. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۳۱.
  58. ↑ «آغاز فاز دوم تست انسانی واکسن "کوو ایران برکت" از فردا/ نتایج موفقیت‌آمیز فاز نخست تست انسانی». تسنیم. ۲۳ اسفند ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۳ مارس ۲۰۲۱.
  59. ↑ «فاز سوم طرح ملی واکسن ایرانی برکت در بوشهر آغاز شد». ایرنا. ۱۵ خرداد ۱۴۰۰. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۲۱.
  60. ↑ «نمکی: مجوز مصرف واکسن ایرانی «کووبرکت» صادر شد». خبرگزاری فارس. ۱۴ ژوئن ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۲۱.
  61. ↑ واکسن پاستور ایران مجوز مصرف اضطراری گرفت خبرگزاری مهر
  62. ↑ ۶۲٫۰ ۶۲٫۱ واکسن ایرانی - استرالیایی کرونا در چه مرحله‌ای است؟ ایسنا
  63. ↑ ز واکسن ایرانی-استرالیایی کرونا چه خبر؟ ایسنا
  64. ↑ style="background:#9EFF9E;vertical-align:middle;text-align:center;" class="table-yes"|آری«واکسن کرونا رازی هفته آینده وارد فاز کارآزمایی بالینی می‌شود». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۷ فوریه ۲۰۲۱.
  65. ↑ ایمنی واکسن رازی کووپارس در فاز اول تأیید شد/ مطالعه فاز دوم روی ۵۰۰ داوطلب/ قابلیت طراحی به صورت چندگانه بایگانی‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine وبگاه مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی
  66. ↑ «آخرین وضعیت تولید واکسن‌های ایرانی کرونا/ افراد زیر ۱۸ سال، این واکسن را تزریق کنند». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۷.
  67. ↑ «واکسن "میلاد نور" مشابه "ایران برکت" است». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۷ فوریه ۲۰۲۱.
  68. ↑ «واکسن کرونای "میلاد نور" در آستانه اخذ مجوز تست انسانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۷ فوریه ۲۰۲۱.
  69. ↑ آغاز تزریق واکسن "فخرا" به ۵۰۰ داوطلب در فاز دوم ایسنا
  70. ↑ «آخرین وضعیت تولید واکسن‌های ایرانی کرونا/ افراد زیر ۱۸ سال، این واکسن را تزریق کنند». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۷.
  71. ↑ واکسن ضد کرونای «نورا» رونمایی شد ایرنا
  72. ↑ آمادگی دانشگاه بقیةالله برای شروع فاز دوم کارآزمایی بالینی واکسن نورا ایرنا
  73. ↑ «اتمام فاز حیوانی واکسن دانش‌بنیان ایرانی کرونا در اسفند ماه». دریافت‌شده در ۲۷ فوریه ۲۰۲۱.
  74. ↑ "ببینید | تحویل 50 میلیون دُز واکسن «کوو ایران برکت» تا پایان شهریور - خبرآنلاین". www.khabaronline.ir. 2021-07-03. Retrieved 2021-08-29.{{cite web}}: نگهداری CS1: url-status (link)
  75. ↑ "افتتاح اولین صندوق قرض‌الحسنه اشتغال کشور توسط ستاد اجرایی فرمان امام/ تولید 5 میلیون واکسن «برکت» تاکنون" [Inauguration of the first loan loan fund of the country by the executive headquarters of Farman Imam / Production of 5 million "Barakat" vaccines so far]. farsnews.ir. Retrieved 27 July 2021.
  76. ↑ "زیرساخت تولید ماهانه 25 تا 30 میلیون دوز واکسن برکت فراهم شده‌است + پاسخ به شبهات- اخبار پزشکی - اخبار اجتماعی تسنیم" [The infrastructure for the monthly production of 25 to 30 million doses of Barakat vaccine has been provided + Answering the suspicions - Medical news]. خبرگزاری تسنیم (Tasnim Social News). Retrieved 2021-08-24.
  77. ↑ "تعداد واکسن‌های تولید شده کوو ایران برکت به ۸ میلیون دز رسید". خبرگزاری موج. 2021-08-30. Retrieved 2021-09-04.{{cite web}}: نگهداری CS1: url-status (link)
  78. ↑ «سیر تا پیاز واکسیناسیون کرونا در «ایران» / نوبت واکسیناسیون شما چه زمانی است؟». خبرگزاری فارس. ۲۸ بهمن ۱۳۹۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مارس ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۶ فوریه ۲۰۲۱.
  79. ↑ «واکسن وزارت دفاع در آستانه اخذ مجوز تست انسانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۷ فوریه ۲۰۲۱.
  80. ↑ «۶۶۵ فوتی جدید کرونا در کشور». روزنامه دنیای اقتصاد. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۵.
  81. ↑ «در انتشار آمار مرگ‌ومیر افراد شیطنت شده‌است». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۸-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۸.
  82. ↑ «آخرین آمار واکسیناسیون کرونا ایران سوم مهر». خبرگزاری ایمنا | IMNA. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۵.
  83. ↑ «آمار تفکیکی واکسیناسیون کرونا در کشور تا امروز». خبرگزاری ایسنا | ISNA. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۱۶.
  84. ↑ «ایران از نظر درصد جمعیت واکسینه شده در برابر کرونا چندمین کشور جهان است؟». euronews. ۲۰۲۱-۰۸-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۶.
  85. ↑ «جهانپور: روسیه فقط ۲ میلیون از ۶۲ میلیون واکسن کرونا را به ایران داد | زیر بار قرارداد ترکمانچای نمی‌رویم». همشهری آنلاین. ۲۰۲۱-۰۷-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۹.
  86. ↑ «روزنامه شهروند: خریداری ۱۶میلیون دوز واکسن کوواکس». www.pishkhan.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۳.
  87. ↑ «جهانپور: کووکس در تحویل واکسن به ایران خلف وعده کرد | ۳/۶ میلیون دوز وعده داد، ۲/۲ میلیون دوز تحویل داد». همشهری آنلاین. ۲۰۲۱-۰۸-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۵.
  88. ↑ «به خاطر واکسن داخلی در خرید واکسن تأخیر داشتیم». تجارت‌نیوز. ۲۰۲۱-۰۸-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۵.
  89. ↑ «عضو کمیسیون بهداشت مجلس:واکسن‌های وارد شده امروز؛ سفارش ماه‌های گذشته و در دولت قبل خریداری شده‌است/ برگزاری اربعین می‌تواند فشار بر کادر درمان را افزایش دهد». دیدبان ایران. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۱۳.
  90. ↑ «کدام دستگاه بیش از ۲۴ میلیون واکسن وارد کشور کرد؟ | اقتصاد آنلاین». www.eghtesadonline.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۷.
  91. ↑ «لاریجانی: وزارت بهداشت پارسال اجازه ورود ۱۸میلیون واکسن را نداد | اقتصاد آنلاین». www.eghtesadonline.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۷.
  92. ↑ «لاریجانی: وزارت بهداشت اجازه ورود واکسن را نداد». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۸-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۷.
  93. ↑ niafam.com. «از طریق هلال احمر انجام می‌شود: ورود محموله 10 میلیونی واکسن کرونا در خردادماه/تولید سالانه ٢میلیون صافی دیالیز». rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۵.
  94. ↑ niafam.com. «سخنگوی جمعیت هلال احمر: بیش از ۳ماه دنبال تهیه واکسن کرونا بودیم اما مجوز نداشتیم». rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۵.
  95. ↑ «مستندات اتاق بازرگانی دربارهٔ تعلل وزارت بهداشت برای واردات واکسن کرونا منتشر شد+ اسناد | خبرگزاری فارس». www.farsnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۵.
  96. ↑ «۶ میلیون واکسن بخش خصوصی به کشورهای دیگر فروخته شد/ مذاکرات جدید را آغاز کردیم». خبرگزاری ایلنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۵.
  97. ↑ «یک میلیون و 200 هزار دُز واکسن برکت از دست رفت! / پیام طبرسی: ما هنوز خودمان گیج هستیم که چه اتفاقی افتاده‌است!». رکنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۰.
  98. ↑ «وعده وزارت بهداشت در انجام واکسیناسیون عملی نشده‌است/ میزان واردات واکسن اصلاً تامین‌کننده نیست». خبرگزاری ایلنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۰.
  99. ↑ 759 (۲۰۲۱-۰۷-۱۵). «بروز مشکل در خط تولید واکسن کووایران برکت نادرست است». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۵.
  100. ↑ «چرا برکت نتوانست به وعده تولید ۵۰ میلیون دوز واکسن عمل کند؟ / حرکت در مسیر سخت «برکت» | خبرگزاری فارس». www.farsnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۲۲.
  101. ↑ نیوز، اخبار روز ایران و جهان | آفتاب (۱۴۰۰/۰۴/۲۸–۰۶:۲۴). «سخنگوی ستاد کرونا: اسپوتنیک روسیه خط تولید واکسن به ایران داده که به درد نمی‌خورد!». fa. دریافت‌شده در 2021-07-20. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  102. ↑ «تاخیر در تولید مشترک واکسن "اسپوتنیک‌وی"/علل عمده تأخیر در واکسیناسیون کرونا در ایران- اخبار پزشکی - اخبار اجتماعی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۰.
  103. ↑ اقتصاد24، پایگاه خبری، تحلیلی (۱۴۰۰/۰۴/۲۶–۱۲:۳۳). «خط تولید چینی واکسن برکت، بازمانده از حرکت بدون ژل/ دستگاه‌ها بدون ژل به ایران رسید | اقتصاد24». fa. دریافت‌شده در 2021-07-20. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  104. ↑ «اسپوتنیک در ایران تولید می‌شود ولی توزیع نمی‌شود». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۹-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۹-۰۶.
  105. ↑ «جهانپور: تولید واکسن در ایران و ارسال آن به روسیه دروغ محض است». ایندیپندنت فارسی. ۲۰۲۱-۰۹-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۱۶.
  106. ↑ «واکنش وزارت بهداشت به تولید واکسن اسپوتنیک در ایران و ارسال به روسیه». همشهری آنلاین. ۲۰۲۱-۰۹-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۲-۱۶.
  107. ↑ «سرنوشت پرابهام ۳ واکسن ایرانی - خارجی». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۷-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۰.
  108. ↑ «هنوز کل واکسن‌های تولید داخلی به یک میلیون دز هم نرسیده‌است». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۸-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۰۳.
  109. ↑ خبرگزاری فارس (۱۴۰۰/۰۵/۰۳). «برنامه‌ریزی برای تحویل ماهانه دو میلیون دز واکسن کرونای «پاستوکووک» / شرط پیش خرید واکسن‌های تولید داخل». https://ifdana.fda.gov.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۲۱. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک); پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  110. ↑ «نمودارهایی که تأثیر واکسیناسیون را نشان می‌دهند/ چند نفر در ایران پس از واکسن فوت شده‌اند؟». خبرآنلاین. ۲۰۲۱-۰۸-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۸.
  111. ↑ نیوز، سلامت. «اثربخشی کمتر واکسن سینوفارم ووهان، دلیل افزایش تلفات در ایران است؟». سلامت نیوز. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۸.
  112. ↑ 2521 (۲۰۲۱-۰۸-۲۱). «انتشار آمارهای ابتلا و فوت پس از واکسیناسیون پر از خطاست». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۸.
  113. ↑ «ژاپن ۲٫۹ میلیون دُز واکسن آسترازنکا به ایران اهدا می‌کند». مشرق نیوز. ۲۰۲۱-۰۷-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۰.
  114. ↑ ۱۱۴٫۰ ۱۱۴٫۱ 2998 (۲۰۲۱-۰۷-۲۳). «نخستین محموله واکسن کرونا از ژاپن وارد کشور شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۵.
  115. ↑ «اولین محموله اهدایی واکسن کرونا ژاپن وارد کشور شد/ازسرگیری همکاری DHL با ایران- اخبار راه و مسکن - اخبار اقتصادی تسنیم | Tasnim». خبرگزاری تسنیم | Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۵.
  116. ↑ ۱۱۶٫۰ ۱۱۶٫۱ niafam.com. «هلال‌احمر بیش از تعهدش واکسن وارد کرد/ فراتر رفتن واردات واکسنِ هلال‌احمر از مرز ۱۰ میلیون دُز». rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اوت ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۵.
  117. ↑ ۱۱۷٫۰ ۱۱۷٫۱ TABNAK، تابناک | (۱۴۰۰/۰۵/۰۷–۱۰:۵۴). «ویود اولین محموله واکسن کرونا توسط بخش خصوصی». fa. دریافت‌شده در 2021-07-29. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  118. ↑ https://www.ilna.news/بخش-سیاسی-3/1139743-ایتالیا-یک-میلیون-دویست-هزار-دوز-واکسن-به-ایران-اهدا-کرد
  119. ↑ https://www.isna.ir/news/1400072315905/اهدای-یک-میلیون-دوز-واکسن-آسترازنکا-توسط-لهستان-به-ایران
  120. ↑ https://www.mehrnews.com/news/5329391/۶-میلیون-دز-واکسن-وارد-کشور-شد
  121. ↑ https://www.tasnimnews.com/fa/news/1400/08/05/2597087/کره-جنوبی-امروز-1-1-میلیون-دوز-واکسن-آسترازنکا-تحویل-ایران-می-دهد
  122. ↑ https://www.ilna.news/بخش-سیاسی-3/1148987-میلیون-واکسن-آسترازنکا-عصر-امروز-وارد-ایران-می-شود-واکسیناسیون-در-کره-جنوبی-هنوز-به-پایان-نرسیده-است
  123. ↑ niafam.com. «ورود محموله‌های جدید واکسن کرونا به کشور در ماه جاری». rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۵.
  124. ↑ «واردات ۵ میلیون دز واکسن بی‌نام/ شرط چین برای فروش واکسن به ایران!». تجارت‌نیوز. ۲۰۲۱-۰۷-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۰.
  125. ↑ ۱۲۵٫۰ ۱۲۵٫۱ ۱۲۵٫۲ niafam.com. «با تلاش هلال‌احمر؛ بزرگ‌ترین محموله واکسن از ابتدا تاکنون امروز به تهران می‌رسد». rcs.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۵. کاراکتر soft hyphen character در |نشانی= در موقعیت 95 (کمک)
  126. ↑ niafam.com. «تکمیل پنجمین محموله واکسن کرونا توسط هلال‌احمر/ ۴۴۴ هزار دُز دیگر وارد شد». rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ ژوئیه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۵.
  127. ↑ niafam.com. «هلال‌احمر ششمین محموله واکسن کرونا را به کشور وارد کرد». rcs.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۵.[پیوند مرده]
  128. ↑ niafam.com. «ادامه واردات واکسن کرونا توسط هلال‌احمر/ هفتمین محموله تحویل وزارت بهداشت شد». rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ سپتامبر ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۱۸.
  129. ↑ 1348 (۲۰۲۱-۰۷-۲۲). «هشتمین محموله واکسن در اختیار وزارت بهداشت قرار گرفت». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۲.
  130. ↑ niafam.com. «هلال‌احمر دهمین محموله واکسن را وارد کرد/ 11 میلیون و 520 هزار دُز در چهار ماه». rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اوت ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۵.
  131. ↑ niafam.com. «میزان واکسن‌های وارداتی هلال‌احمر از ۱۲ میلیون دُز فراتر رفت». www.rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اوت ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۵.
  132. ↑ niafam.com. «دوازدهمین محموله واکسن‌های وارداتی هلال‌احمر وارد کشور شد». rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اوت ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۵.
  133. ↑ niafam.com. «هلال احمر بیش از یک میلیون دُز دیگر واکسن وارد کرد». rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اوت ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۵.
  134. ↑ niafam.com. «تسریع واردات واکسن از سوی هلال‌احمر؛ ۲ محموله واکسن در یک هفته وارد کشور شد». rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اوت ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۵.
  135. ↑ niafam.com. «واردات واکسن هلال احمر از مرز ۱۷ میلیون دُز گذشت». rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اوت ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۵.
  136. ↑ niafam.com. «ورود یک میلیون و ۱۱۰ هزار دُز واکسن کرونا به کشور/ شانزدهمین محموله هلال‌احمر رسید». rcs.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ اوت ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۸-۲۵.
  137. ↑ «اعلام آمادگی بخش خصوصی برای واردات واکسن کرونا/واکسیناسیون نیاز به سرعت بیشتری دارد | خبرگزاری فارس». www.farsnews.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۹.
  138. ↑ ۱۳۸٫۰ ۱۳۸٫۱ «واردات واکسن توسط بخش خصوصی نهایی شد + جزییات». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۵-۳۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۹.
  139. ↑ 854 (۲۰۲۱-۰۴-۲۱). «چگونگی واردات واکسن کرونا توسط بخش خصوصی». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۷-۲۹.