پلنگ - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

پلنگ
محدودهٔ زمانی: پلیوسن پسین[۱] یا پلیستوسن[۲] تا امروزه
یک پلنگ در پارک ملی سرنگتی، تانزانیا
وضعیت حفاظت
رده‌بندی علمی
فرمانرو: جانوران
شاخه: طنابداران
رده: پستانداران
راسته: گوشت‌خوارسانان
زیرراسته: گربه‌سانان
تیره: گربه‌ایان
زیرخانواده: پلنگیان
سرده: پلنگ‌مانندها
گونه: پلنگ
نام دوبخشی
Panthera pardus

پلنگ (نام علمی: Panthera pardus) جانوری از زیرراستهٔ گربه‌سانان و خانوادهٔ گربه‌ایان است که پس از پلنگ برفی کوچک‌ترین گونه در میان پنج گونه گربهٔ بزرگ در سردهٔ پلنگ‌مانندها[۳] است که ببر، شیر و جگوار به ترتیب سه گونهٔ بزرگ‌تر آنند.[۴]

زیستگاه پلنگ در گذشته از آفریقای جنوبی تا کره را در بر می‌گرفت و این جانور در سراسر آفریقا و جنوب آسیا پراکنده بود. اما تخریب زیستگاه و شکار، قلمرو این جانور را به شدت کاهش داده و امروزه بیشترین تراکم پلنگ‌ها در آفریقای جنوب صحرا است. اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت این جانور را با توجه به کاهش جمعیت و کاهش محدودهٔ زندگی آن در فهرست گونه‌های آسیب‌پذیر قرار داده است. با این همه اما جمعیت پلنگ از جمعیت دو خویشاوند نزدیکش یعنی شیر و ببر بیشتر است و وضعیت حفاظتی بهتری دارد.

پلنگ اکنون به‌طور محلی در هنگ کنگ، سنگاپور، کره جنوبی، اردن، مراکش، توگو، امارات متحده عربی، ازبکستان، لبنان، موریتانی، کویت، سوریه، لیبی، تونس و به احتمال زیاد در کره شمالی، گامبیا، لائوس، لسوتو، تاجیکستان، ویتنام و فلسطین منقرض شده است. این جانور اکنون تنها در ۲۵ درصد گسترهٔ جهانی تاریخی خود وجود دارد.[۵][۶]

قدمت نخستین فسیل پلنگ یافت‌شده در کاوش‌ها در اروپا ۶۰۰۰۰۰ سال تخمین زده می‌شود که قدمت آن به اواخر پلیستوسن پیشین می‌رسد.[۷] فسیل پلنگ همچنین در ژاپن و سوماترا یافت شده است.[۸][۹]

ویژگی‌ها

[ویرایش]
خال‌های پلنگ
یک پلنگ در آفریقای جنوبی

اندازه

[ویرایش]

پلنگ در مقایسه با دیگر گربه‌سانان، پاهایی کوتاه، بدنی کشیده و جمجمه‌ای بزرگ دارد. این جانور، دارای دودیسی جنسی است و نرها، بزرگ‌تر و سنگین‌تر از ماده‌ها هستند.[۱۰] این جانوران، بر اساس نوع زیرگونه، زیستگاه و منطقهٔ جغرافیایی، اندازهٔ متفاوتی دارند اما به‌طور کلی، ارتفاع یک پلنگ نر تا شانه، ۶۰ تا ۷۰ سانتی‌متر و در ماده‌ها ۵۷ تا ۶۳ سانتی‌متر است. طول بدن پلنگ‌ها از سر تا دُم، ۹۰ تا ۱۹۶ سانتی‌متر، طول دُم بلند آن‌ها ۶۶ تا ۱۰۲ سانتی‌متر است. وزن پلنگ نر، ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم و در ماده‌ها ۳۰ تا ۸۰ کیلوگرم است.[۱۱][۱۲][۱۳] حداکثر وزن ثبت‌شدهٔ یک پلنگ وحشی در جنوب آفریقا، حدود ۹۶ کیلوگرم (۲۱۲ پوند) و اندازهٔ آن ۲۶۲ سانتیمتر (۸ فوت ۷٫۱ اینچ) بود.[۱۴] یک پلنگ هندی که در سال ۲۰۱۶ در هیماچال پرادش کشته شد، ۲۶۱ سانتیمتر (۸ فوت ۶٫۸ اینچ) طول و حدود ۷۸٫۵ کیلوگرم (۱۷۳٫۱ پوند) وزن داشت؛ این مورد، احتمالاً بزرگ‌ترین پلنگ وحشی شناسایی‌شده در هند بود.[۱۵][۱۶]

زیست‌شناسی

[ویرایش]

موفقیت بالای این گونه در حیات وحش تا حدی به قابلیت‌های شکارگری فرصت‌طلبانه‌اش، انطباق‌پذیری‌اش با زیستگاه‌های مختلف، امکان دویدن با سرعت ۵۸ کیلومتر در ساعت، توانایی بی‌نظیرش در بالارفتن از درخت حتی در حالی که لاشهٔ بزرگی را با خود حمل می‌کند و همچنین توانایی شناخته‌شده‌اش در حرکت پنهانی مربوط می‌شود. پلنگ بعد از جگوار، دومین گربه بزرگ است که می‌تواند شکارهایی بزرگ‌تر از جثه خودش را به بالای درخت بکشاند.[۱۷] پلنگ به صورت انفرادی زندگی می‌کند و در مناطقی که احساس آرامش داشته باشد، روز و شب در حال فعالیت است، ولی در جاهایی که احساس خطر کند، شب‌ها، آن هم با احتیاط ظاهر می‌شود. پلنگ‌ها دارای قلمرو هستند و محدودهٔ آن را به وسیلهٔ ادرار خود، مشخص می‌کنند. در شرایط عادی، پلنگ، آرام و با وقار حرکت می‌کند. ولی به راحتی می‌تواند سرعت خود را به ۶۰ کیلومتر در ساعت افزایش دهد. پلنگ قادر است شش متر به صورت افقی و سه متر به حالت عمودی بپرد.[۱۸]

تغذیه

[ویرایش]
مراحل شکار یک طعمه توسط پلنگ
کمین کردن
کشتن یک کل بیشه
جابه‌جایی بک ایمپالای کشته‌شده
پس از انتقال شکار به بالای درخت

پلنگ تقریباً از هر جانوری که بتواند شکار کند تغذیه می‌کند و از حشراتی چون سوسک و ملخ تا بزرگ‌ترین پستانداران در فهرست طعمه‌های آن قرار دارند، در صورت پیدا نکردن شکار لاشه‌خواری هم می‌کنند. شکار اصلی آن‌ها پستانداران متوسط‌جثه (وزن بین ۲۰ تا ۸۰ کیلو) است. بزرگ‌ترین شکاری که از یک پلنگ، ثبت شده شکار یک گاو کوهی معمولی ۹۰۰ کیلویی به دست یک پلنگ نر آفریقایی بوده است. اما آن‌ها هم معمولاً به سراغ جانوران بسیار بزرگ نمی‌روند. پلنگ‌ها در اکثر مناطق با شکارچیان دیگری همچون ببر، شیر، کفتار راه‌راه و کفتار خال‌دار، خرس قهوه‌ای، گرگ، سگ وحشی آسیایی و سگ وحشی آفریقایی و یوزپلنگ هم‌بوم هستند و رقابت بین‌گونه‌ای میان آن‌ها وجود دارد. در این شرایط ممکن است آن‌ها طعمهٔ همدیگر را بدزدند یا توله‌های همدیگر را بکشند. اما معمولاً با انتخاب نوع شکارهای متفاوت و پرهیز از مناطق اصلی محل حضور شکارچیان دیگر از درگیری اجتناب می‌کنند. شدیدترین رقابت در مناطقی است که پلنگ و ببر زیستگاه مشترکی دارند. در این شرایط معمولاً پلنگ‌ها به سراغ طعمه‌های کوچک‌تر می‌روند و در مناطقی که ببر جمعیت بیشتری دارد جمعیت پلنگ کمتر است.

پلنگ برای شکار عمدتاً به حس شنوایی و بینایی قدرتمند خود وابسته است و در بیشتر مناطق، عمدتاً در شب شکار می‌کند.[۱۹] آن‌ها اما در جنگل‌های غرب آفریقا و پارک ملی Tsavo، در حال شکار در روز مشاهده شده‌اند. آن‌ها معمولاً روی زمین شکار می‌کنند اما در سرنگتی، مشاهده شده است که پلنگ‌ها با کمین و سپس پریدن بر روی طعمه از روی درختان، به شکار پرداخته‌اند.[۲۰]

زیستگاه

[ویرایش]
طعمه پلنگ

پلنگ‌ها بیشترین پراکندگی و گسترش را در میان تمامی گربه‌های وحشی دارند. که در مناطقی گسترده در آفریقا، قفقاز و آسیا یافت می‌شوند، اگرچه جمعیت آن تکه‌تکه شده و مساحت زیستگاه آن‌هارو به کاهش است. این جانور در شمال آفریقا منقرض‌شده در نظر گرفته می‌شود.[۲۱] منطقهٔ زیست پلنگ‌ها عمدتاً شامل ساوانا، جنگل‌های بارانی و علفزارها، درختزارها، جنگل‌های دست‌نخورده و دور از فعالیت‌های انسانی است. با این وجود، همچنان پتانسیل قابل‌توجهی برای تعارض انسان و پلنگ به‌دلیل احتمال شکار دام‌های اهلی توسط پلنگ، وجود دارد.[۲۲]

تولید مثل و چرخهٔ زندگی

[ویرایش]

پلنگ‌ها مثل بیشتر گربه‌سانان دیگر، زندگی انفرادی دارند و فقط در فصل جفت‌گیری کنار هم هستند. آن‌ها قلمرویی را برای خود مشخص کرده و به‌شدت برای حفظ آن تلاش می‌کنند. قلمرو پلنگ‌های نر بین ۳۰ تا ۷۸ کیلومتر مربع و قلمرو پلنگ‌های ماده، حدود ۱۵ کیلومتر مربع گزارش شده است. در یک مطالعه در نامیبیا قلمروهای بسیار وسیع تا حد ۳۰۰ کیلومتر مربع گزارش شده است. ممکن است قسمتی از قلمرو پلنگ‌های نر و ماده با یکدیگر مشترک باشد. در یک مطالعه در ساحل عاج مشخص شد، که قلمرو یک پلنگ ماده کاملاً داخل قلمرو یک پلنگ نر است. اما تداخل در قلمرو پلنگ‌های هم‌جنس، معمولاً اتفاق نمی‌افتد.

در برخی مناطق، پلنگ‌ها در تمام طول سال، جفت‌گیری می‌کنند. در منچوری و سیبری، آن‌ها در ژانویه و فوریه جفت‌گیری می‌کنند. چرخه فحلی ماده‌ها حدود ۴۶ روز[۲۳][۲۴] و دورهٔ آبستنی ۹۰ تا ۱۰۵ روز طول می‌کشد و معمولاً ۲ تا ۴ توله متولد می‌شوند.[۲۵][۲۶] مرگ‌ومیر توله‌ها در طول سال نخست، ۴۱ تا ۵۰ درصد، برآورد می‌شود.[۲۷] ماده‌ها در غار، شکافی در میان صخره‌ها یا درختان توخالی، توله‌ها را به دنیا می‌آورند. توله‌ها با چشمان بسته به دنیا می‌آیند که ۴ تا ۹ روز پس از تولد، باز می‌شوند.[۲۸] خز توله‌ها نسبت به بزرگسالان بلندتر و ضخیم‌تر است. رنگ پوشش بدن آن‌ها نیز بیشتر خاکستری و تیره است و لکه‌های کم‌رنگ‌تری دارند. توله‌ها در حدود سه‌ماهگی، شروع به پیروی از مادر خود در هنگام شکار می‌کنند. در سن یک‌سالگی، توله‌ها احتمالاً می‌توانند از پسِ خود برآیند، اما برای ۱۸ تا ۲۴ ماه در کنار مادر خود، می‌مانند.[۲۹][۳۰] متوسط طول عمر معمول یک پلنگ در طبیعت، ۱۲ تا ۱۷ سال است.[۳۱] مسن‌ترین پلنگ ثبت‌شده، یک پلنگ ماده بود که ۲۴ سال و ۲ ماه و ۱۳ روز عمر داشت.[۳۲]

پلنگ‌های دورگه

[ویرایش]

در سال ۱۹۵۳، یک پلنگ نر و یک شیر ماده، در پارک هانشین در نیشینومیای ژاپن با هم جفت‌گیری کردند. فرزندان دورگهٔ آن‌ها با نام پلنشیر در سال‌های ۱۹۵۹ و ۱۹۶۱ متولد شدد. همهٔ توله‌ها خال‌دار و بزرگ‌تر از توله پلنگ‌ها بودند. تلاش برای جفت‌گیری یک پلنگ با یک ببر ناموفق بوده است.[۳۳]

تنوع رنگی

[ویرایش]
یک پلنگ سیاه

پلنگ سیاه یا پلنگ مبتلا به ملانیسم، حاصل یک آلل مغلوب است که به‌عنوان یک صفت مغلوب به ارث می‌رسد.[۳۴] از جفت‌گیری پلنگ‌های سیاه، تعداد زاده‌های کمتری در مقایسه با پلنگ‌های طبیعی، حاصل می‌شود.[۳۵] پلنگ‌های سیاه، بیش از همه در جنگل‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری مانند جنگل‌های بارانی استوایی شبه‌جزیره مالایی و جنگل‌های بارانی استوایی در دامنه‌های برخی از کوه‌های آفریقا مانند کوه کنیا رایج هستند.[۳۶]

در هند، ۹ پلنگ بی‌رنگ و سفید بین سال‌های ۱۹۰۵ و ۱۹۶۷ گزارش شده است.[۳۷] پلنگ‌هایی که دارای اریتریسم بودند بین سال‌های ،۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ در منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ مادیکوِه در آفریقای جنوبی و در امپومالانگا ثبت شدند. علت این چندریختی، به‌خوبی شناخته نشده است.[۳۸]

در ادبیات فارسی

[ویرایش]

پلنگ می‌آید، هَف‌هفتا پلنگ و شیش‌تا، پلنگ لَنگ‌لنگان می‌آید، هَف‌هفتا پلنگ و شیش‌تا، ولی پلنگ دیگر نمی‌آید.

— مرتضی میرحسینی (شهپر)

خیال خام پلنگ من به سوی ماه پریدن بود، و ماه را ز بلندایش به روی خاک کشیدن بود، پلنگ من دل مغرورم پرید و پنجه به خالی زد، که عشق ماه بلند من ورای دست رسیدن بود

به دریا نهنگ و به خشکی پلنگ   ورا کس ندیدی گریزان ز جنگ

زیرگونه‌ها

[ویرایش]

۹ زیرگونهٔ زنده از پلنگ در سراسر دنیا وجود دارد:

یک پلنگ در حال استراحت روی یک درخت

نگارخانه

[ویرایش]

پانویس

[ویرایش]
  1. Late Pliocene
  2. Pleistocene
  3. Panthera
  4. «جگوار چه حیوانی است؟ / تفاوت جگوار و پلنگ». www.mizanonline.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۰.
  5. Jacobson, A. P.; Gerngross, P.; Lemeris Jr., J. R.; Schoonover, R. F.; Anco, C.; Breitenmoser-Würsten, C.; Durant, S. M.; Farhadinia, M. S.; Henschel, P. (2016). "Leopard (Panthera pardus) status, distribution, and the research efforts across its range". PeerJ. 4: e1974. doi:10.7717/peerj.1974. PMC 4861552. PMID 27168983.
  6. Williams, S. T.; Williams, K. S.; Lewis, B. P.; Hill, R. A. (2017). "Population dynamics and threats to an apex predator outside protected areas: implications for carnivore management". Royal Society Open Science. 4 (4): 161090. Bibcode:2017RSOS....461090W. doi:10.1098/rsos.161090. PMC 5414262. PMID 28484625.
  7. Ghezzo, E.; Rook, L. (2015). "The remarkable Panthera pardus (Felidae, Mammalia) record from Equi (Massa, Italy): taphonomy, morphology, and paleoecology". Quaternary Science Reviews. 110 (110): 131–151. doi:10.1016/j.quascirev.2014.12.020.
  8. Volmer, R.; Hölzchen, E.; Wurster, A.; Ferreras, M.R.; Hertler, C. (2017). "Did Panthera pardus (Linnaeus, 1758) become extinct in Sumatra because of competition for prey? Modeling interspecific competition within the Late Pleistocene carnivore guild of the Padang Highlands, Sumatra". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 487: 175–186. Bibcode:2017PPP...487..175V. doi:10.1016/j.palaeo.2017.08.032.
  9. Izawa, M. & Nakanishi, N. (2015). "Felidae". In Ohdachi, S. D.; Ishibashi, Y.; Iwasa, M. A. & Saitoh, T. (eds.). The Wild Mammals of Japan (Second ed.). Kyoto: Shoukadoh Book Sellers and the Mammalogical Society of Japan. pp. 226−231. ISBN 978-4-87974-691-7.
  10. Hoath, R. (2009). "Leopard Panthera pardus (Linnaeus, 1758)". Field Guide to the Mammals of Egypt. Cairo, Egypt: American University in Cairo Press. pp. 106–107. ISBN 978-977-416-254-1.
  11. Stein, A. B. & Hayssen, V. (2010). "Panthera pardus (Carnivora: Felidae)". Mammalian Species. 45 (900): 30–48. doi:10.1644/900.1. S2CID 44839740.
  12. Nowak, R. M. (1999). "Panthera pardus (Leopard)". Walker's Mammals of the World (Sixth ed.). Baltimore, USA: Johns Hopkins University Press. pp. 828–831. ISBN 978-0-8018-5789-8.
  13. Estes, R. (1991). "Leopard Panthera pardus". The Behavior Guide to African Mammals, Including Hoofed Mammals, Carnivores, Primates. Los Angeles: The University of California Press. pp. 366–369. ISBN 978-0-520-08085-0.
  14. Pease, A. E. (1913). "Of dangerous game". The Book of the Lion. London: John Murray. pp. 46–68.
  15. "Is this the longest leopard in India?". The Times of India. 2016.
  16. "Leopard shot in Bilaspur turns out to be a record breaker". The Tribune Trust. 2016. Archived from the original on 26 March 2019. Retrieved 7 May 2022.
  17. Nowak, R. M. (2005). Walker's carnivores of the world. Baltimore, Maryland: Johns Hopkins University Press. pp. 264–268. ISBN 978-0-8018-8033-9.
  18. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ سپتامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۳ ژوئن ۲۰۱۷.
  19. Estes, R. (1991). "Leopard Panthera pardus". The Behavior Guide to African Mammals, Including Hoofed Mammals, Carnivores, Primates. Los Angeles: The University of California Press. pp. 366–369. ISBN 978-0-520-08085-0.
  20. Kruuk, H.; Turner, M. (1967). "Comparative notes on predation by lion, leopard, cheetah and wild dog in the Serengeti area, East Africa". Mammalia. 31 (1): 1–27. doi:10.1515/mamm.1967.31.1.1.
  21. Nowell, K. & Jackson, P. (1996). "Leopard Panthera pardus (Linnaeus, 1758)". Wild Cats: status survey and conservation action plan. Gland, Switzerland: IUCN/SSC Cat Specialist Group. Archived from the original on 2014-02-22.
  22. Pirie, T. J.; Thomas, R. L.; Fellowes, M. D. E. (2017). "Increasing game prices may alter farmers' behaviours towards leopards (Panthera pardus) and other carnivores in South Africa". PeerJ. 5: e3369. doi:10.7717/peerj.3369. PMC 5452990. PMID 28584709.
  23. Sadleir, R. (1966). "Notes on the Reproduction of the larger Felidae". International Zoo Yearbook. 6: 184–187. doi:10.1111/j.1748-1090.1966.tb01746.x.
  24. Pacifici, M.; Santini, L.; Di Marco, M.; Baisero, D.; Francucci, L.; Grottolo Marasini, G.; Visconti, P.; Rondinini, C. (2013). "Generation length for mammals". Nature Conservation (5): 87–94.
  25. Hemmer, H. (1976). "Gestation period and postnatal development in felids". In Eaton, R.L. (ed.). The world's cats. Vol. 3. Carnivore Research Institute, Univ. Washington, Seattle. pp. 143–165.
  26. Eaton, R.L. (1977). "Reproductive biology of the leopard". Zoologischer Garten. 47 (5): 329–351.
  27. Bailey, T. N. (1993). The African leopard: a study of the ecology and behaviour of a solitary felid. New York: Columbia University Press. ISBN 978-1-932846-11-9.
  28. Sunquist, M. E. & Sunquist, F. (2002). "Leopard Panthera pardus". Wild Cats of the World. Chicago: University of Chicago Press. pp. 318–342. ISBN 978-0-226-77999-7.
  29. Bailey, T. N. (1993). The African leopard: a study of the ecology and behaviour of a solitary felid. New York: Columbia University Press. ISBN 978-1-932846-11-9.
  30. "Leopard (Panthera pardus); Physical characteristics and distribution". Comparative Mammalian Brain Collections.
  31. Sunquist, M. E. & Sunquist, F. (2002). "Leopard Panthera pardus". Wild Cats of the World. Chicago: University of Chicago Press. pp. 318–342. ISBN 978-0-226-77999-7.
  32. Salisbury, S. (2014). "Roxanne, oldest spotted leopard in captivity, dies at Acreage preserve". The Palm Beach Post. Archived from the original on 2014-08-11.
  33. Kawata, K. (2001). "Zoological gardens of Japan". In Kisling, V.N. (ed.). Zoo and Aquarium History: Ancient Animal Collections to Zoological Gardens. Boca Raton, Florida: CRC Press. p. 295–329. ISBN 978-0-8493-2100-9.
  34. Eizirik, E.; Yuhki, N.; Johnson, W. E.; Menotti-Raymond, M.; Hannah, S. S.; O'Brien, S. J. (2003). "Molecular genetics and evolution of melanism in the cat family" (PDF). Current Biology. 13 (5): 448–453. doi:10.1016/S0960-9822(03)00128-3. PMID 12620197. Archived from the original (PDF) on 2013-05-06.
  35. Robinson, R. (1970). "Inheritance of the black form of the leopard Panthera pardus". Genetica. 41 (1): 190–197. doi:10.1007/BF00958904. PMID 5480762.
  36. da Silva L. G., K.; Kawanishi, K.; Henschel P.; Kittle, A.; Sanei, A.; Reebin, A.; Miquelle, D.; Stein, A. B.; Watson, A. (2017). "Mapping black panthers: Macroecological modeling of melanism in leopards (Panthera pardus)". PLoS One. 12 (4): e0170378. Bibcode:2017PLoSO..1270378D. doi:10.1371/journal.pone.0170378. PMC 5381760. PMID 28379961.
  37. Divyabhanusinh (1993). "On mutant leopards Panthera pardus from India". Journal of the Bombay Natural History Society. 90 (1): 88−89.
  38. Pirie, T. J.; Thomas, R. L.; Fellowes, M. D. E. (2016). "Erythristic leopards Panthera pardus in South Africa". Bothalia. 46 (1): 1–5. doi:10.4102/abc.v46i1.2034.
  39. Laguardia, A.; Kamler, J. F.; Li, S.; Zhang, C.; Zhou, Z.; Shi, K. (2017). "The current distribution and status of leopards Panthera pardus in China". Oryx. 51 (1): 153−159. doi:10.1017/S0030605315000988.
  40. Spalton, J. A. & Al Hikmani, H. M. (2006). "The Leopard in the Arabian Peninsula – Distribution and Subspecies Status" (PDF). Cat News (Special Issue 1): 4–8.
  41. IUCN (2015-07-11). "Panthera pardus: Stein, A.B. , Athreya, V. , Gerngross, P. , Balme, G. , Henschel, P. , Karanth, U. , Miquelle, D. , Rostro-Garcia, S. , Kamler, J.F. , Laguardia, A. , Khorozyan, I. & Ghoddousi, A. : The IUCN Red List of Threatened Species 2020: e.T15954A163991139" (به انگلیسی). doi:10.2305/iucn.uk.2020-1.rlts.t15954a163991139.en. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)

پیوند به بیرون

[ویرایش]