کیپو - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

کیپو (به انگلیسی: quipu) ابزاری ابداعی از سوی اینکاها بود که برای محاسبه و ثبت اطلاعات از آن استفاده می‌شد. کیپو به صورت رشته‌های نخ که از پشم شتر لاما بدست می‌آمد ساخته می‌شد و بوسیلهٔ گره‌ها و رنگ‌ها و بافت‌های متفاوت نشانه‌های مختلفی را برای اهل استفاده از آن تداعی می‌نمود.^[۱](برگرفته از کتاب انسان خردمند نوشته یووال نوح هراری)

واژه‌شناسی

کیپو همچنین واژه‌ای اصیل در زبان فارسی است به معنای شاپرک است.^[۲]

تاریخ

کیپو در دوره امپراتوری اینکا به کارایی کامل خود رسید. این امپراتوری بر ۱۰ تا ۱۲ میلیون نفر حکومت می‌کرد و کشورهای پرو و اکوادور و بولیوی و بخش‌هایی از شیلی و آرژانتین و کلمبیا امروزی را در بر می‌گرفت. اینکاها به کمک کیپو توانستن حجم عظیمی از اطلاعات را ذخیره و پردازش کنند و بدون آن امکان حفظ چنان دستگاه اداری پیچیده‌ای که لازمه آن امپراتوری عظیم بود وجود نداشت. در حقیقت کیپو به حدی مؤثر و کارآمد بود که حتی اسپانیایی‌های فاتح که امپراتوری اینکاها را نابود کردند تا سال‌ها برای امپراطوری نوپای خود از کیپو استفاده می‌کردند. نکته مهم این بود که خود اسپانیایی‌ها توانایی استفاده از کیپو رو نداشتند و به همین دلیل به متخصصان محلی وابسته بودند. این وابستگی آنها را کاملاً در وضعیت شکننده قرار می‌داد. به این معنی که متخصصان محلی کیپو به آسانی می‌توانستند اربابانشان را گمراه کنند؛ بنابراین با تثبیت بیشتر تسلط اسپانیا، کیپو از دور خارج شد و امپراتوری جدید اطلاعات خود را به‌طور کامل بر پایه خط و اعداد لاتین ثبت و ضبط کرد.

سازوکار

هر کیپو به تنهایی می‌توانست شامل صدها ریسمان و هزاران گره باشد. با ترکیب گره‌های مختلف بر ریسمان‌های مختلف با رنگ‌های گوناگون می‌شد حجم عظیمی از اطلاعات ریاضی مثلاً مربوط به جمع‌آوری مالیات‌ها و مالکیت اموال را ثبت کرد. در طی صدها و شاید هزاران سال کیپو نقشی اساسی در تجارت شهرها و پادشاهی‌ها و امپراطوری‌ها داشت. ظاهراً در حال حاضر اطلاعاتی از شیوه کار با آنها باقی نمانده است.

جستارهای وابسته

منابع

مشارکت کنندگان ویکی‌پدیا کیپو (انگلیسی). بازدید در ۱۷ ژوئن ۲۰۱۱

[1] ttp://www.nytimes.com/2016/01/03/world/americas/untangling-an-accounting-tool-and-an-ancient-incan-mystery.html Quipu The New York Times

[2] ttps://www.vajehyab.com/dehkhoda/کیپو

[۱]

[۲]

ن ب و دوران پیشاکلمبی سرخپوستان
آمریکاها	سرخ‌پوستان دیرین • پیشینه ژنتیکی بومیان قاره آمریکا • باستان‌شناسی قاره آمریکا • سرخ‌پوست
آمریکای شمالی	تاریخ حوادث ساکنان بومی قاره آمریکا • چیچیمکا • فرهنگ هوپول • تمدن می‌سی‌سی‌پی •
آمریکای مرکزی	گاه‌نگاری آمریکای مرکزی – فرهنگ کاپاچا – چولولا – کوکله پیشاکلمبی – فرهنگ اپی-اولمک – مردم هواستک – ایزاپا – میکستک – اولمک – پیپیل – کلپا – گورهای صخره ای غرب مکزیک – فرهنگ تئوچیتلان – دولت تاراسکان – تئوتیهواکان – فرهنگ تلاتیلکو – تولتک – توتوناک – عصر کلاسیک وراکروز – زوچیپالا – زاپوتک
آمریکای جنوبی	بومیان آمریکای جنوبی – دوره های فرهنگی پرو – کانیاری – تمدن چاچاپویا – تمدن چاناسی – تمدن چاوین – چیمو – ال آبرا – تمدن آبی موند – فرهنگ باستانی لاس وگاس – تمدن لیما – لاتولیتا – مانتینیو-گوانکاویلکا – ماپوچه – موچه – تمدن مولو – موئیسکا – تمدن نارینیو – تمدن نازکا – تمدن نورته چیکو – تمدن کیمبایا – سن آگوستین , هوئیلا – شوار – تمدن سیکان – تائینوها – تایرونا – تیاهواناکو – تیرادنترو – تمدن بالدیبیا – تمدن واری
	آزتک‌ها	قوم مایا	امپراتوری اینکا (تمدن اینکا)
زبان	زبان ناهواتل	زبان مایایی	کچوآ
نگارش	خط آزتکی	خط مایایی	کیپو
دین	دین آزتک	دین مایا	دین اینکا
اساطیر	اساطیر آزتک	اساطیر مایا	اساطیر اینکا
تقویم	تقویم آزتک	تقویم مایا
جامعه	جامعه آزتک	جامعه مایا	جامعه اینکا
پیدایش	چینامپا	معماری مایاها	معماری اینکاها (سیستم راه‌های اینکاها) کشاورزی اینکا
تاریخ	تاریخ آزتک		تاریخ امپراتوری اینکا
مردم	مونته‌زومای یکم مونته‌زومای دوم کوئیتلاهواک کوائوهتموک	کینیچ جاناب پاکال اواکساکلاجوم اوباه کاویل جاساو چان کاویل یکم	مانکو کاپاک پاچاکوتک آتاهوالپا مانکو اینکا
اشغال	شکست آزتک از اسپانیا (ارنان کورتس)	فتح یوکاتان توسط اسپانیا (فرانسیسکو دِ مونتخو) فتح گواتمالا توسط اسپانیا (پدرو دِ آلوارو)	شکست اینکا از اسپانیا (فرانسیسکو پیزارو)
جستارهای وابسته
– مبادلات کلمبیایی – نگارش در آمریکای مرکزی – آشپزی سرخپوستان – سفالگری سرخپوستان – پیشینه جمعیتی بومیان آمریکا – هنر پیشاکلمبی – نقاشی در آمریکای باستان