Alsem

Alsem
Citroenkruid (Artemisia abrotanum)
Taxonomische indeling
Rijk: Plantae (Planten) Stam: Embryophyta (Landplanten) Klasse: Spermatopsida (Zaadplanten) Clade: Bedektzadigen Clade: 'nieuwe' Tweezaadlobbigen Clade: Campanuliden Orde: Asterales Familie: Asteraceae (Composietenfamilie) Onderfamilie: Asteroideae Geslachtengroep: Anthemideae
Geslacht
Artemisia L. (1753)
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Alsem op Wikispecies
Portaal    Biologie

Alsem (Artemisia) is een geslacht uit de composietenfamilie (Asteraceae).

Diverse soorten komen in Nederland en België voor:

• Absintalsem - A. absinthium
• A. ludoviciana (adventief uit Noord-Amerika)
• Bijvoet - A. vulgaris (komt veel voor, langs wegbermen en op ruige plaatsen)
• Duinaveruit - A. campestris subsp. maritima (groeit in schorren en kwelders)
• Rechte alsem - A. biennis
• Wilde averuit - A. campestris subsp. campestris (langs rivierdalen en in de duinen)
• Zeealsem - A. maritima
• Witte alsem - A. alba (synoniem: A. camphorata), een zuidelijke soort vindt men op de kalkrotsen van de Fonds de Leffe (Zuid-België)
• Wijde alsem, Koreaanse bijvoet (ssuk), Japanse bijvoet (yomogi) - A. princeps (oorspronkelijk afkomstig uit Japan, China en Korea, maar sinds 2000 waargenomen in België en Nederland)^[1][2][3][4]

Wereldwijd komen verder nog meer dan honderd soorten voor, waaronder:

• A. laciniata
• A. oelandica
• A. norvegica Fr. — Noorse bijvoet
• A. indica Willd. — Oosterse bijvoet

Daarnaast worden citroenkruid (A. abrotanum) en dragon (A. dracunculus) gekweekt.

De naam alsem verwijst in het bijzonder naar de absintalsem (A. absinthium). Aan de knoppen van deze plant wordt vanouds een geneeskrachtige werking toegeschreven. Het bittere aftreksel van deze knoppen vormt een belangrijk bestanddeel van de dranken vermout en (klassieke) absint. De smaakstof die daarbij een rol speelt is het naar menthol ruikende terpeen thujon.

Zomeralsem, zoete alsem of qing hao (A. annua) wordt in de traditionele Chinese geneeskunde gebruikt. Beweringen dat een eenvoudige kruidenthee van zomeralsem een doeltreffende behandeling zou zijn tegen malaria, werden door de WHO tegengesproken omdat er geen klinische studies waren. In sommige landen werd de verkoop van het middel bij wet verboden.^[5][6] De enige wetenschappelijke studie die werkzaamheid aantoonde, is in 2020 ingetrokken nadat de auteurs onder meer de betrouwbaarheid van de data niet konden staven.^[7][8]

De plant wordt in de moderne geneeskunde gebruikt als bron van artemisinine, een nobelprijswinnend^[9] antimalariamiddel. De WHO waarschuwt tegen het gebruik ervan als monotherapie, omdat dit de parasiet resistent maakt.

In het Oude Testament wordt alsem (Hebr. לַעֲנָה, la'ana) vanwege zijn bittere smaak als spreekwoordelijk voorbeeld voor iets uiterst smartelijks gebruikt, meestal in samenhang met gal.

In het Bijbelboek Openbaring (Apocalyps), (hoofdstuk 8) wordt alsem (Gr. Ἄψινθος, apsinthos) eenmalig genoemd:

10 De derde engel blies op zijn bazuin. Uit de hemel viel een grote ster, die zo fel brandde als een fakkel. Hij viel op een derde deel van de rivieren en op de waterbronnen.
11 De naam van de ster is Alsem. Dat derde deel van het water werd alsem. Veel mensen stierven door het water, dat bitter geworden was.

Na de kernramp van Tsjernobyl in 1986, ontstond de hypothese dat deze tekst een voorspelling van die ramp was. Met name een aflevering van Michael Palins reisprogramma Pole to pole had de verspreiding van dit verhaal als gevolg. De naam "Tsjernobyl" (Чорнобиль) heeft twee betekenissen:^[10]

1. de verlaten stad Tsjernobyl in Oekraïne. De naam komt van een samenvoeging van "Чорно" (zwart) en "Біла" (wit), mede door de ligging nabij de grens met Wit-Rusland (Belarus).
2. bijvoet (A. vulgaris), een van de soorten uit het geslacht alsem (Полин). De naam "Tsjernobyl" is afkomstig van de zwartachtige stengels. In het Oekraïens staat bijvoet ook bekend onder de naam Полин звичайний.

Zie de categorie Artemisia van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.