Cimabue

Cimabue
Tekening Cimabue van Giorgio Vasari, 1767
Persoonsgegevens
Pseudoniem	Cenni di Pepo, Cenni di Pepi
Geboren	Florence, ca. 1240
Overleden	ca. 1302
Geboorteland	Florentijnse Republiek
Nationaliteit	Italiaans
Beroep(en)	Schilder en ontwerper/uitvoerder van mozaïeken
Oriënterende gegevens
Leerling(en)	Giotto
Jaren actief	1260-1302
Stijl(en)	Gotische kunst, Byzantijnse kunst
RKD-profiel
Portaal    Kunst & Cultuur

Bencivieni di Pepo of Cenni di Pepo (Florence, 1240 - aldaar, 1302), beter bekend als Cimabue (klemtoon op 'bu'; Italiaans voor ossenkop), was een Florentijnse middeleeuwse schilder en ontwerper/uitvoerder van mozaïeken. Hij wordt door sommige kunsthistorici gezien als degene die aanzet heeft gegeven tot een nieuwe richting in de kunsten welke leidde tot de Renaissance.

Giorgio Vasari (1511-1574), de biograaf van de Noord-Italiaanse, vooral Toscaanse schilders van de 13de tot de 16de eeuw, noemde hem Giovanni en dacht dat Cimabue de familienaam van zijn geslacht zou zijn^[1]. Volgens bepaalde bronnen was de man zeer lelijk.

Rond 1260 werkte hij, neemt men aan, in de mozaiëkwerkplaats van het Baptisterium in Florence. In 1272 was hij in Rome, in 1279 werkte hij in Assisi en rond 1301/1302 in Pisa.

Cimabue was een tijdgenoot van Dante, die hem citeert in zijn Divina Comedia als de artiest die op het gebied van schilderkunst alleen werd overtroffen door de grote Giotto. Mede door deze referentie wordt Cimabue gezien als de ontdekker en leermeester van Giotto di Bondone. Via Dante weten we ook dat Cimabue een erg luxueus en weelderig leven leidde. Hij plaatst hem in zijn Divina Comedia op de louteringsberg.

Cimabue ligt begraven in de Santa Maria del Fiore in Firenze. Zijn grafschrift luidt als volgt: Zoals Cimabue geloofde het veld van de schilderkunst aan te voeren bij zijn leven, zo voerde hij dit aan, nu voert hij de sterren aan.

De werken van Cimabue werden hem, op een na, allemaal toegeschreven aan de hand van stijlonderzoek. Het enige werk, waarvan met zekerheid bekend is dat Cimabue het zelf maakte, is een mozaïek met de voorstelling van Johannes in de kathedraal van Pisa (1302). Via een lijst van Vasari weten we welke thema's hij heeft geschilderd en waar deze werken te vinden zijn. Deze werken doen alle recht aan zijn vermeende grootsheid als kunstschilder in de late Middeleeuwen.

Naast het mozaïekwerk aan het Baptisterium in Florence moet hij in die tijd, in samenwerking met Griekse icoonschilders, ook nog gewerkt hebben aan zijn maestà's. Zijn meest prestigieuze opdracht was de schildering van het gewelf en de muren van delen van de grafkerk van Franciscus van Assisi, de San Francesco. De stijl van Cimabue evolueerde en onderscheidde zich van die van de icoonschilders. De kerkmuren werden versierd met afbeeldingen uit het leven van de heilige Franciscus en met taferelen uit het leven van Jezus Christus. Op het plafond staan afbeeldingen van de vier evangelisten met hun attributen. Deze laatste werken heeft Cimabue vermoedelijk alleen gemaakt daar in deze fresco's zijn schilderskwaliteiten duidelijk boven die van de anderen uitsteken.

Een ander project van Cimabue was een tijdelijk bouwmeesterschap bij de bouw van de Santa Maria del Fiore, samen met Arnolfo di Lapo.

Op 24 september 2019 werd bekend dat er een tot dan toe onbekend werk van Cimabue, “De bespotte Christus”, was gevonden in Frankrijk bij een hoogbejaarde vrouw, die het jarenlang in de keuken boven het gasfornuis had hangen. Het werk waarop Christus en andere figuren staat afgebeeld zou onderdeel zijn van een drieluik. Op 27 oktober 2019 is het werk in Parijs geveild voor 24 miljoen euro. Daarmee is het een van de duurste middeleeuwse schilderijen. De koper is onbekend.^[2][3]

Op 4 november 1966 overspoelde het water van de Arno de binnenstad van Florence. Het Crucifix in de Santa Croce werd daarbij zwaar beschadigd. De restauratie ging als volgt:

• de restaurateur scheidde de verf die over was van de ondergrond (hout en doek)
• bracht toen de verf weer aan
• verving de ontbrekende delen niet door identiek schilderwerk maar door tinten die de globale kleurstelling benaderden^[4]

De volgende werken worden met vrij grote zekerheid aan Cimabue toegeschreven.

Afbeelding	Titel	Datering	Techniek	Afmetingen h × b cm	Verblijfplaats	Opmerkingen
	Kruisbeeld van San Domenico	ca. 1268-1271	tempera en goud op paneel	336 × 267	Arezzo, San Domenico
	Kruisbeeld van Santa Croce	ca. 1275-1280	tempera en goud op paneel	448 × 390	Florence, Santa Croce	Ernstig beschadigd tijdens de overstroming van de Arno in 1966; de foto toont de toestand voor 1966
	Maestà van het Louvre	ca. 1280	tempera en goud op paneel	424×276	Parijs, Louvre	Het werk werd in 1813 als oorlogsbuit geroofd uit Pisa door Napoleon I tijdens de Franse bezetting van Italië
	Maestà met twee engelen	ca. 1280-1285	tempera en goud op paneel	25,6 × 20,8	Londen, National Gallery
	Geseling	ca. 1280-1285	tempera en goud op paneel	24,7 × 20	New York, Frick Collection	Toeschrijving onzeker
	Bespotting van Christus	ca. 1280	tempera en goud op paneel	25,7 × 20,5	privéverzameling
	Een deel van de mozaïeken van het Baptisterium van Florence	ca. 1280-1285	mozaïek (ontwerp)		Florence, Baptisterium San Giovanni
	Madonna van Castelfiorentino	ca. 1283-1284	tempera en goud op paneel	68 × 47	Castelfiorentino, Museo di Santa Verdiana
	Maestà van Santa Maria dei Servi (en atelier)	ca. 1281-1285	tempera en goud op paneel	218×188	Bologna, Santa Maria dei Servi	Door Cimabue en atelier
	Maestà van Assisi	ca. 1288	fresco	320 × 340	Assisi, benedenkerk van de Sint-Franciscusbasiliek	Sterk gerestaureerd
	Fresco's in de bovenkerk in Assisi: Vier evangelisten (gewelf)	ca. 1288-1292	fresco		Assisi, bovenkerk van de Sint-Franciscusbasiliek	Zwaar beschadigd tijdens de aardbeving van 1997; Matteüs werd volledig verwoest
	Fresco's in de bovenkerk in Assisi: Leven van Maria (apsis)	ca. 1288-1292	fresco		Assisi, bovenkerk van de Sint-Franciscusbasiliek
	Fresco's in de bovenkerk in Assisi: Apocalyps (linkertransept)	ca. 1288-1292	fresco		Assisi, bovenkerk van de Sint-Franciscusbasiliek
	Fresco's in de bovenkerk in Assisi: Verhalen over de heiligen Petrus en Paulus	ca. 1288-1292	fresco		Assisi, bovenkerk van de Sint-Franciscusbasiliek
	Maestà van de Santa Trinita	ca. 1290-1300	tempera en goud op paneel	385 × 223	Florence, Uffizi
	Johannes de evangelist	1301-1302	mozaïek (ontwerp)		Pisa, Kathedraal van Pisa

De werken van Cimabue behoren nog tot de Byzantijnse schilderkunst.

De Griekse iconenschilders werkten nog volgens de Byzantijnse traditie: geïdealiseerde afbeeldingen, eventueel met aureool, tegen een gouden achtergrond. Gedaantes werden statisch afgebeeld, hadden geen volume, konden zich niet bewegen en hadden dus geen enkele overeenkomst met de werkelijkheid.

Cimabue was een van de eersten die hiervan afweek. Op de Tronende Madonna (Santa Trinità, Uffici) zien we dat de madonna zit op een drie-dimensionale troon, dat haar voeten werkelijk op de trede staan -en er niet boven zweven- en dat de troon omringd is -en niet geflankeerd wordt- door engelen. De engelen zijn echter nog wel, qua gezicht, frontaal (Byzantijns) weergegeven. Alleen de bogen onderaan roepen nog vragen op: zijn dit bogen of kan het middelste een nis zijn?

Cimabue was een pionier in de overgang naar het naturalisme, zoals zijn figuren werden afgebeeld met levensechte proporties en schaduwen. Het perspectief zit er echter nog niet geheel in. Zijn schilderwerken hebben nog te veel kenmerken van middeleeuwse technieken. Hij behoort hiermee tot de wegbereiders naar de Italiaanse Renaissance.

• Cimabue op Artcyclopedia

Zie de categorie Cimabue van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.