Gesloten centrum in België

Een gesloten centrum is een inrichting in België waar buitenlanders zonder verblijfsrecht bestuurlijk worden vastgehouden met het oog op hun uitzetting. In de praktijk functioneren de gesloten centra als gevangenissen onder het beheer van de Dienst Vreemdelingenzaken. Het zijn geen strafinrichtingen in die zin dat de gedetineerden er niet zijn opgesloten na een veroordeling wegens het plegen van een misdrijf, noch op verdenking daarvan (illegaal verblijf is geen strafrechtelijk delict).

De beslissing tot opsluiting wordt genomen door de minister voor asiel en migratie of zijn gemachtigde (een ambtenaar van de Dienst Vreemdelingenzaken). De gronden en voorwaarden zijn geregeld in de Vreemdelingenwet,^[1] die de beoordeling of de maatregel nodig is voor een 'effectieve verwijdering' aan het bestuur overlaat.

Een opsluiting geldt in beginsel voor twee maanden, verlengbaar tot maximum acht maanden. Bij sommige opsluitingsgronden is evenwel geen wettelijke maximumtermijn voorzien.^[2] Als de vreemdeling zijn repatriëring doet mislukken, kan hij opnieuw worden opgesloten zonder dat dit als een verlenging telt.^[3]

België is in 2010 internationaal veroordeeld wegens het opsluiten van kinderen.^[4] Dit heeft geleid tot nieuwe regelgeving die gezinnen met minderjarige kinderen in open terugkeerwoningen onderbrengt (behalve gezinnen die toekomen aan de grens en in een INAD-centrum worden opgesloten).

Een vreemdeling die aan de grens wordt tegengehouden en in een gesloten centrum wordt opgesloten, heeft verblijfsrechtelijk gezien België niet betreden. Gesloten centra worden op dat vlak gelijkgesteld met plaatsen aan de grens. Daardoor blijft refoulement mogelijk.

De gedetineerde kan de vrijheidsberoving aanvechten voor de raadkamer.^[5] Bij zo'n verzoek tot invrijheidstelling gaat de raadkamer na of de maatregel in overeenstemming is met de wet, zonder zich te mogen uitspreken over de gepastheid ervan.^[6] In dit opzicht heeft de verblijfsrechtelijk gedetineerde minder rechten dan iemand in voorhechtenis.

Tegen mistoestanden in de centra is een klachtencommissie ingesteld.^[7] Voorts moet elk centrum jaarlijks verslag doen aan de minister over onder meer het aantal ontsnappingen, hongerstakingen en zelfmoordpogingen.^[8]

Anno 2021 telde België zes gesloten centra.

Repatriëringscentrum 127 bis

In maart 1994 is het Repatriëringscentrum 127 bis in gebruik genomen (aan de Tervuursesteenweg in Steenokkerzeel, net buiten de perimeter van de start- en landingsbanen). Er zijn vier vleugels van elk 30 plaatsen. Alleenstaande mannen zijn apart ondergebracht van gezinnen, alleenstaande vrouwen of vrouwen met kinderen.

Transitcentrum Caricole

Het gesloten centrum Caricole, vlak naast 127bis, vervangt sinds 2012 twee oudere centra.^[9] Het heeft een rechtstreeks verbinding met de luchthaven, zodat geen vervoer langs buitenwegen nodig is. Er zijn cellen voor 90 personen.

Centrum voor Illegalen Merksplas (CIM)

Een deel van de voormalige landloperskolonie van Merksplas is in november 1993 ingericht als gesloten centrum (146 plaatsen).

Centrum voor Illegalen Brugge (CIB)

De voormalige vrouwengevangenis van Sint-Andries, de Refuge, is sinds januari 1995 in gebruik als gesloten centrum met 112 plaatsen. Het ligt naast de gebouwen van de federale politie en in de buurt van het Penitentiair complex Brugge.

Centrum voor Illegalen Vottem (CIV)

In 1999 kreeg Vottem een gesloten centrum naar het model van 127bis. Het telt 160 plaatsen.

Centrum voor illegalen Holsbeek

In 2019 opende in Holsbeek een gesloten centrum voor alleenstaande vrouwen. Het telt 50 plaatsen.

In de regelgeving wordt eufemistisch gesproken over 'bewoners', niet over gedetineerden of gevangenen.^[10] De inrichtingen worden gewoon 'centrum' genoemd, zonder verdere kwalificatie.

• Uitzetcentrum (Nederland)

• Onderzoek naar de werking van de gesloten centra beheerd door de Dienst Vreemdelingenzaken , Federale Ombudsman, juni 2009