Handel (plaats)

Handel

Plaats in Nederland
(Details)
Situering
Provincie	Noord-Brabant Noord-Brabant
Gemeente	Gemert-Bakel Gemert-Bakel
Coördinaten	51° 35′ NB, 5° 43′ OL
Algemeen
Oppervlakte	6,67[1] km²
- land	6,55[1] km²
- water	0,11[1] km²
Inwoners (2023-01-01)	1.860[1] (279 inw./km²)
Woning­voorraad	779 woningen[1]
Economie
Gem. WOZ-waarde	€ 392.000 (2023)
Overig
Postcode	5423
Netnummer	0492
Woonplaats­code	2092
Website	www.gemert-bakel.nl
Foto's
Kerk van Onze Lieve Vrouw ten Hemelopneming
Portaal    Nederland

Handel is een dorp ^[2] in de provincie Noord-Brabant (Nederland). Het hoort tot de gemeente Gemert-Bakel. Op 1 januari 2023 bedroeg het inwoneraantal van Handel 1.860.

Vermoedelijk gaat de geschiedenis van Handel terug tot de beginjaren van de aanwezigheid van de Duitse Orde, die hier de hoeve Haenle bezat. Deze behoorde waarschijnlijk tot het erfdeel van Rutger van Gemert en gaat terug tot het begin van de 13e eeuw. De boerderij, die in carrévorm was gebouwd, werd gesloopt in 1965. Vermoedelijk was dit de eerste zetel van de Commanderij, voordat ze zich naar Gemert verplaatste.

De kapel te Handel is door de Duitse Orde gebouwd, en op 10 september 1459 werd ze verheven tot een zelfstandig rectoraat.

Handel is het oudste Maria-bedevaartsoord in Noord-Brabant. De geschiedenis daarvan gaat terug tot 1368. Mogelijk stamt de devotie uit nog vroeger tijd, maar bij een brand in 1709 is het archief verloren gegaan, zodat niets met zekerheid meer valt te achterhalen. Jaarlijks komen er duizenden bezoekers. Achter de kerk ligt een processiepark, waarin het 'wonderbare putje' ligt, waarvan het water geneeskrachtige werking zou hebben. Een andere legende vertelt dat het Mariabeeld dat in de kerk staat gevonden is in een boom. Deze zogenaamde "Mariaboom" werd getroffen door de bliksem en spleet open. In het midden van de boom is toen het Mariabeeld gevonden. De inmiddels dode Mariaboom staat nog steeds in het bos.

Een meer gangbaar verhaal betreft de doren stock ofwel de Meidoorn, waarin het Mariabeeld zou zijn verschenen aan een herder, wiens schapen spontaan gingen knielen.

Een van de bekendste en grootste bedevaarten naar Handel is de Handelse Processie, die jaarlijks door ca. duizend bedevaartgangers te voet vanuit het 40 km verderop gelegen Valkenswaard wordt afgelegd.

Deze processie voert ook langs de Kèskesdijk. Deze weg die van Gemert naar Handel voert wordt geflankeerd door zeven kèskes, wat kleine kapelletjes zijn met een nis. Hierin bevindt zich een beeldengroep die steeds verwijst naar een van de Zeven smarten van Maria.

Zie ook: Onze Lieve Vrouw van Handel voor het hoofdartikel over de bedevaartplaats Handel

• De Kerk van Onze Lieve Vrouw ten Hemelopneming is voortgekomen uit een privékapel die door de Duitse Orde is gebouwd en voor het eerst in 1368 werd vermeld. In de 15e eeuw kreeg de kapel een toren en vanaf 1603 kwam er een reeks miraculeuze genezingen op gang die de bedevaartgangers in groten getale naar Handel deden komen. In totaal zijn 39 genezingen gedocumenteerd, de laatste in 1933. Van 1648-1662 mocht de katholieke godsdienst niet worden uitgeoefend en verviel de kerk. Daarna keerde het gezag van de Duitse Orde weer terug. In 1695 werd een orgel geplaatst en in 1708 werd de kerk vergroot. Eind 19e eeuw werd de kerk hersteld en uitgebreid door Jos Cuypers, waarbij delen van het oude gebouw intact bleven maar een nieuw priesterkoor, twee zijbeuken en een nieuwe toren werden bijgebouwd. In de kerk bevinden zich een aantal kunstvoorwerpen, waaronder schilderstukken en een calvariegroep.
• Het processiepark bevindt zich achter de kerk. Het werd in het begin van de 20e eeuw aangelegd vanaf 1908. Dit park bevat de Rozenkransweg met een reeks van 20 neogotische kapelletjes die de Geheimen van de Rozenkrans tonen. Ook is er de Kruisweg, bestaande uit beeldengroepen. Deze zijn echter sterk door betonrot aangetast. Voorts is er een openluchtaltaar en zijn er nog een aantal andere beeldengroepen. Dan is er de heilige bron. Deze werd oorspronkelijk gevoed door kwelwater dat opborrelde ten gevolge van het wijstverschijnsel dat ter plaatse van de hier gelegen Storing van Handel, een neventak van de Peelrandbreuk, optreedt. Door een ruilherverkaveling is de waterhuishouding echter in het ongerede geraakt en is er ook geen kwel meer, zodat het water nu moet worden opgepompt. Het processiepark werd in 2001 geklasseerd als rijksmonument.
• De Kèskesdijk is de oude bedevaartsweg van Gemert naar Handel, de Handelseweg, waarlangs een aantal kleine kapelletjes en een grotere kapel, de Ossenkapel staan.
• Huis Bloemendaal was een kluis en school van de Broeders Penitenten die van 1734-1742 heeft bestaan. Later is het een boerderij geworden die vele malen verbouwd is. Ze bevindt zich aan de Pastoor Castelijnsstraat. De eerste kluizenaar was broeder Hogaert Verhofstad die koster in de Handelse kapel en kluizenaar was van 1694-1719 en voor de Mariatroon werd begraven. In 1723 werd hij door drie pelgrimerende gezellen opgevolgd die naast het kosterschap ook het bierbrouwen, de kaarsenmakerij en de land- en tuinbouw beoefenden. In 1725 begonnen ze met het geven van katholiek onderwijs, ook aan aanzienlijke families uit Holland, waar dit type onderwijs verboden was. In 1732 kochten ze een stuck land, omtrent 2 loopense groot, en heyde om daar op eigen grond te kunnen timmeren, soo voor broeders als voor scholieren. Aangezien het een kloostergemeenschap van meer dan 5 personen was, wat in strijd was met het soevereiniteitsverdrag van 1662, werd er druk uitgeoefend om te vertrekken. De lekenbroeders vertrokken naar wat later uitgebouwd zou worden tot Huize Padua, een kilometer noordwaarts, dat onder Boekel viel, wat op zijn beurt tot het Land van Ravenstein behoorde, waar geen beperkingen aan kloostergemeenschappen werden opgelegd.

Op een stoeprand die om de gehele kerk is gelegd bevindt zich de tekst van het Handels pelgrimslied dat uit de 18e eeuw stamt en in archaïsch taalgebruik is geschreven:

Laet ons ras naer Handel gaen
Laet ons daer Mariam groeten
Die ons droefheyt kan versoeten
En ons all weet bij te staen
Laet ons vierige gebeden
Storten voor die suyver Maeght
Die uyt Moederlijcke leden
Ons gebedt bij Godt op-draeght

Niemant wort van haer veracht
In haer Moederlijcke ermen
Wilt sy allen Mensch beschermen
Haeren Soon geeft haer de macht
Jesus heeft aen haer gegeven
(Mensch dan tot Mariam vlucht)
Dat gy door haer hulp sult leven
Als gy quelt of als gy sucht

Daerom gaen wij nu gelijk
Haer soet Beeldt tot Handel eeren
Opdat sy van ons wilt keeren
Dat ons Ziel is schadelijk
Door haer Beeldt sal ons geschieden
't Gene dikmaels is geschiet;
Want veel droeve siecke lieden
Komen daer uyt hun verdriet.

Het behaegt aen Godt den Heer
En aen Jesus onsen Broeder
Dat Maria zijne Moeder
't Handel wort bewezen Eer
Godt laet dit genoegsaem merken
Dat Marias eer is goet
Door die wonderbare werken
Die hij door Mariam doet

Wat en heeft Godt niet gedaen
Binnen Handel aen veel Menschen?
Die Mariam eer toewenschen
En voor uwen Autaer staen?
Koortsen, siekten, swarigheden
Die ons herten quellen seer
Heeft Maria af-gebeden
En noch veere smerten meer.

Blintheyt, doofheyt, kreupelheyt
Binnen Handel syn verdreven
Door Maria wort gegeven
Van Godt alle lustigheyt
Hierom willen wij gaen vieren
Binnen Handel den Autaer
En Marias Beeldt vercieren
Ons versoecken doen door haer.

• Ten westen van Handel ligt een gordel van naaldbossen die op voormalige stuifzandruggen geplant zijn. Dit gebied De Strijbosch is rijk aan hoogteverschillen. Er loopt een stroompje door dit gebied.
• Aan de Strijbosscheweg ligt bezoekerscentrum De Specht, waar plaatselijke natuurorganisaties zetelen en ook tentoonstellingen worden gehouden. Van hier uit zijn meerdere wandelroutes uitgezet. In 2005 is hier ook een kruidentuin, De Zonnestraal, geopend. Voorts is er een insectenmuur, een vleermuisbunker en een moerasgebied. De hier in de nabijheid gelegen Hoeve Strijbosch werd reeds in 1470 vermeld, maar is in de loop der eeuwen herhaaldelijk verbouwd.
• Ten oosten van Handel liggen Peelontginningen.
• Tussen Gemert en Handel stroomt de Peelsche Loop terwijl de grens met Boekel gevormd wordt door de Landmeerse Loop.
• De Storing van Handel, een zijtak van de Peelrandbreuk, loopt van noord naar zuid door Handel en zorgde vroeger voor wijstverschijnselen.

• Fanfare St. Cecilia
• Sambavereniging
• Voetbalclub
• Korfbalvereniging Blauw-Wit
• Carnavalsstichting
• Toneelgroep De Kern
• Waterski & wakeboardcentrum
• Muziekgroep Internos
• Stichting Jeugdbelangen Handel, ook wel gewoon 'de Jeugd'

Huize Padua, Gemert, Elsendorp, Boekel, Venhorst

• Lijst van rijksmonumenten in Handel
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Handel

• Meertens Instituut
• Bezoekerscentrum 'De Specht'

Zie de categorie Handel, Netherlands van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.