Illegaal (persoon)

Een illegaal is een persoon die zonder rechtmatige status in een land verblijft.

De meest voorkomende oorzaak van illegaliteit is dat mensen om welke redenen dan ook naar een ander land willen emigreren terwijl dat land deze mensen niet als immigrant wenst te ontvangen (illegale immigratie). De illegalen in West-Europa kunnen afgewezen asielzoekers en economische vluchtelingen uit Afrika en Azië zijn. In de Verenigde Staten zijn veel illegalen economische vluchtelingen uit Latijns-Amerika.

Illegalen kunnen zowel rechtmatig als onrechtmatig een land zijn binnengekomen. In het eerste geval zijn ze op geldige reisdocumenten binnengekomen (studentenvisum, toeristenvisum, schijnhuwelijk), maar zijn ze na het verstrijken van de maximum verblijfsduur niet teruggekeerd of voldoen ze niet aan de verblijfsvoorwaarden (bijvoorbeeld op een studentenvisum binnenkomen en in plaats van te studeren werken en zo lang mogelijk nominaal aan een instelling ingeschreven blijven staan om de verblijfstitel te behouden).

In het tweede geval hebben ze nooit geldige reis- of verblijfsdocumenten gehad en zijn ze op onrechtmatige wijze het land binnengekomen, soms met behulp van mensensmokkelaars.

In Nederland wordt het verblijf en werk van illegalen bemoeilijkt door wettelijke maatregelen. Ze kunnen worden opgesloten in zogenaamde vreemdelingendetentie (artikel 6 en 59 van de Vreemdelingenwet). Sinds 21 december 2012 is illegaal verblijf ook strafbaar gesteld. Het is als overtreding neergelegd in een nieuw artikel 108a van de Vreemdelingenwet, te sanctioneren met een geldboete van de tweede categorie.

Minderjarige kinderen zonder geldige verblijfstitel zijn niettemin onderworpen aan de leerplicht.^[1]

In april 2009 werd door de politierechter te Haarlem een markante uitspraak gedaan in een zaak tegen een uitgeprocedeerde en ongewenstverklaarde asielzoeker uit Afghanistan.^[2] In die zaak was naar het oordeel van de rechter voldoende aannemelijk geworden dat deze verdachte feitelijk onuitzetbaar was en daarmee dus in een overmachtsituatie verkeerde. Op grond daarvan werd hij ontslagen van alle strafvervolging wegens illegaal verblijf. Reeds in 2006 had hij in vreemdelingenbewaring verbleven om te worden uitgezet naar zijn land van herkomst. Die uitzettingsprocedure had er echter niet toe geleid dat hij daadwerkelijk was uitgezet, terwijl dit niet aan een gebrek aan medewerking zijnerzijds te wijten was. Niet was gebleken dat er nadien nog nadere pogingen door de Nederlandse overheid waren ondernomen om hem alsnog uit te zetten. Bovendien beschikte hij niet over de vereiste reisdocumenten. Omdat Afghanistan tegen onvrijwillige terugkeer is, weigerde het consulaat-generaal van Afghanistan in Den Haag aan hem een paspoort of een laissez-passer te verstrekken. Daardoor bleek het voor hem feitelijk onmogelijk zelf Nederland te verlaten. Tegen de achtergrond van zijn specifieke situatie had deze uitgeprocedeerde asielzoeker volgens de rechter alles gedaan wat redelijkerwijs van hem verlangd kon worden om Nederland te verlaten.

In België kunnen illegalen onder bepaalde voorwaarden toegang krijgen tot de Belgische gezondheidszorg via het systeem van Dringende Medische Hulp.

Tegen het gebruik van de term "illegaal" om naar mensen te verwijzen wordt ingebracht dat het de persoon in kwestie ontmenselijkt en een inhumane behandeling haast vanzelfsprekend maakt. De gevoelswaarde van het woord ligt heel dicht bij deze van crimineel.^[3] Om dit woordgebruik aan te klagen, zijn betogingen gehouden (slogan: "Geen mens is illegaal")^[4] en films gemaakt ("Niemand is illegaal").^[5] Als alternatief wordt "ongedocumenteerden" of "personen zonder (wettige) verblijfstitel" naar voren geschoven.^[6]

Zie de categorie Illegal immigration van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.