Interlinguïstiek

Interlinguïstiek^[1] is een interdisciplinair onderdeel van de taalwetenschap die internationale en interculturele communicatie bestudeert tussen mensen die geen gemeenschappelijke moedertaal spreken en daarbij in al zijn politieke, economische, taalkundige, informatietheoretische en andere aspecten^[2] onderzoekt wat de rol is van verschillende lingua franca^[3] (en niet enkel die van Esperanto^[4] als plantaal^[5]), alsook de rol van taalpolitiek^[6] en vertaalwetenschap (meertaligheid). Er zijn evenwel ook al andere definities gegeven (zie verder).

De interlinguïstieke traditie gaat terug tot Comenius, Descartes en Leibniz. Voor een algemene inleiding tot de wetenschappelijke literatuur: zie Blanke (2003).^[7]

Interlinguïstiek bestudeert vormen, problemen en oplossingen in verband met taaldominantie (talen expanderen ten koste van andere talen), taaldiversiteit en de noodzaak tot internationale communicatie, die plaatsvindt tussen mensen of groepen met verschillende talen en culturele achtergronden.

Het werkgebied van interlinguïstiek in brede zin, omvat^[8]:

• wereldtalen, dat zijn etnische talen, die functioneren als lingua franca
• talen die spontaan ontstaan zijn in internationale communicatie op plaatselijk niveau: pidgin- en creooltalen, evenals
• talen die voor dit doel gemaakt zijn: internationale hulptalen, die ook plantalen genoemd worden. In enge zin bestudeert interlinguïstiek de geschiedenis, structuur, creatie en het gebruik van plantalen. Het vak is nauw verwant met vakken als taalfilosofie en taalplanning en modellering^[8].

De talen die primair dienen voor de communicatie tussen sprekers van verschillende talen omvatten niet alleen de bewust genormeerde (geconstrueerde) 'plantalen'^[9], maar ook de spontaan geconstrueerde pidgin-talen.

Interlinguïstiek wordt onderverdeeld in enkele onderzoeksgebieden:

- internationale (hulp)talen : natuurlijke talen of plantalen/kunsttalen (bv. Esperanto) die fungeren als lingua franca.

- internationale taalpolitiek

- vertaalwetenschap

Nieuwe fenomenen die binnen de interlinguïstiek worden bestudeerd zijn onder meer Hollywood talen (bijvoorbeeld Vulcan en Klingon in Star Trek en Dothraki en Valyrian in Game of Thrones)^[10], hoewel niet specifiek bedoeld voor internationale communicatie tussen mensen die geen gemeenschappelijke moedertaal spreken.

De term werd voor het eerst in 1911^[2] gebruikt in het Frans (interlinguistique)^[11] door de Belgische esperantist Jules Meysmans, beter bekend in België voor zijn stenografie-methode. Interlinguïstiek werd aan het begin van de 20ste eeuw geboren als een tak van de filosofie, toen de meeste onderzoekers naar de 'perfecte' taal filosofen en wiskundigen waren.^[12]

Het woord interlinguïstiek wordt gevormd door inter- eerst aan lingua te koppelen, pas daarna interlingua aan -ist, en het tussenresultaat ten slotte weer aan -iek. Het eindresultaat van deze componentensynthese is interlinguïstiek of de wetenschap van de interlingua’s of tussentalen.

Volgens de morfologische structuur kan interlinguïstiek worden begrepen als een wetenschap van twee domeinen :

(a) Interlinguistik (interlingu(a)+ist/ik!) : wetenschap van Interlinguae, m.a.w. de studie van talen als een medium voor internationale communicatie.

(b) inter / lingua +/ - istics: onderzoek naar wat er gebeurt tussen talen.

Interlinguïstiek wordt verschillend begrepen en gedefinieerd. Een uitgebreid overzicht van de verschillende benaderingen werd gegeven door Schubert (1989)^[13], Sakaguchi (1998)^[14] en Blanke (2018).^[15]

Otto Jespersen, beschreef in 1931 Interlinguïstiek als volgt :

"...that branch of the science of language which deals with the structure and basic ideas of all languages with the view to the establishing of a norm for interlanguages, i.e. auxiliary languages destined for oral and written use between people who cannot make themselves understood by means of their mothertongues (de tak van de taalkunde die zich bezighoudt met de structuur en de basisideeën van alle talen met het oog op de vaststelling van een norm voor Interlinguae (intertalen), d.w.z. hulptalen die bestemd zijn voor mondeling en schriftelijk gebruik tussen mensen die zich niet verstaanbaar kunnen maken door middel van hun moedertaal).

Mark Fettes beschrijft Interlinguïstiek op de website van Esperantic Studies Foundation (ESF) als volgt :

"...the study of how languages are used to communicate between different linguistic groups, and in particular how the techniques of language planning can be used to improve such communication" ("de studie van hoe talen worden gebruikt om te communiceren tussen verschillende taalgroepen, en in het bijzonder hoe de technieken van taalplanning kunnen worden gebruikt om dergelijke communicatie te verbeteren").

Detlev Blanke van de Gesellschaft für Interlinguistik (GIL) definineert interlinguïstiek als volgt :

"..Interlinguistik wird hierbei als Wissenschaft von internationaler sprachlicher Kommunikation in allen Aspekten verstanden, das impliziert die Funktion, Struktur, Entwicklung und Anwendung von Ethno- und Plansprachen als internationale Kommunikationsmittel"^[16] (Hierbij wordt interlinguïstiek verstaan als de wetenschap van internationale taalkundige communicatie in alle aspecten, en impliceert inclusief functie, structuur, ontwikkeling en toepassing van etnische en geplande talen als internationale communicatiemiddelen).

Sommige auteurs interpreteren de interlinguïstiek op een beperktere manier en negeren vaak de spontane Interlinguae (intertalen). Daarbij zijn er in wezen drie groepen van definities te onderscheiden :

(1) de wetenschap met betrekking tot internationale hulptalen (zowel spontaan ontstane talen als plantalen in hun functie als lingua franca, of 'planlinguïstiek' als tak van de interlinguïstiek, indien beperkt tot plantalen),

(2) de wetenschap die onderzoek doet naar internationale communicatie, alsook naar de voorwaarden en de middelen daartoe,

(3) contrastieve, vergelijkende taalkunde, linguïstiek van de meertaligheid. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de neerlandistiek (taalkunde van één bepaalde taal), houdt de interlinguïstiek zich bezig met taalkunde van meerdere talen.

• (en) Gobbo, Federico, (2020), Introduction to Interlinguistics, München: GRIN Publishing
• (eo) Vĕra Barandovská-Frank, (2020), Interlingvistiko. Enkonduko en la sciencon pri planlingvoj, 333 pp., Poznań, Univ. Adam Mickiewicz, ISBN 9788365483539
• (en) Detlev Blanke, International Planned Languages. Essays on Interlinguistics and Esperantology, (2018), 217 pp, uitg. Mondial, New York, ISBN 9781595693778
• (de) Blanke, Detlev (2018): Interlingvistika aliro. In: Kiselman, Christer : Aliroj al Esperanto. Dobřichovice, uitg. Kava-Pech, 25-51.
• (de) Cyril Robert Brosch & Sabine Fiedler, Jahrbuch der Gesellschaft für Interlinguistik, (2018à, 217 pp, ISBN 978-3-96023-219-3
• (nl) (eo) (en) Federico Gobbo, Interlingvistiko, fako por multlingveco (Interlinguïstiek, vak voor veeltaligheid) Vossiuspers, (2015), Universiteit van Amsterdam, 37 pp.
• (en) David J. Peterson, The art of language invention: From horse-lords to dark elves, the words behind the world-building, (2015), New York: Penguin, 292 pp.
• (nl) Wim H. Jansen, Inleiding tot de interlinguïstiek, PDF, syllabus, 2012-2013, 286 pp, Universiteit van Amsterdam.
• (de) Cyril Brosch kaj Sabine Fiedler : Floriglegium interlinguisticum. Festschrift für Detlev Blanke zum 70/ Geburtstag, Frankfurt am Main, Peter Lang, (2011), 424 p., bind. ISBN 9783631613283
• (en) Akira Okrent, In the land of invented languages, Spiegel & Grau, (2009).
• (eo) Aleksandro Melnikov, Tutmondiĝado - lingvoj de malgranda disvasteco - interlingvistiko : situacioj kaj problemoj, (2006), 115 p., naar aanleiding van een conferentie in Tsjeboksary, Tsjoevasjië.
• (en) Blanke, Detlev, Interlinguistics and Esperanto studies: Paths to the scholarly literature, (2004)
• (de) Blanke, Detlev, Interlinguistik und Esperantologie: Wege zur Fachliteratur, (2003)
• (en) Schubert, Klaus (Ed.): Interlinguistics. Aspects of the Science of Planned Languages. Mouton de Gruyter, Berlin / New York (1989).
• (ru) Кузнецов, С.Н.,Теоретические основы интерлингвистики. Москва: Издательство Университета дружбы народов. [Kuznetsov, S.N., (1987), Theoretical Foundations of Interlinguistics, Moskou : University of peoples friendship.
• (de) Mario Wandruszka : Interlinguistik: Umrisse einer neuen Sprachwissenschaft. (’Interlinguistics: Contours of a New Linguistic Discipline’) Piper Verlag, (1982), ISBN 3-492-00314-1
• (en) Jespersen, Otto, Interlinguistics, International Communication, (1931).

De litteratuur over interlinguïstiek wordt in tal van talen en via diverse publicatiekanalen verspreid. Naast het CDELI, een onderzoeks- en documentatiecentrum voor plantalen in La Chaux-de-Fonds (Zwitserland), alsook de collectie plantalen ('Sammlung für Plansprachen') van de Österreichische Nationalbibliothek (ÖNB), heeft de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam een van de belangrijkste collecties op het vlak van interlinguïstiek.^[12] Język Komunikacja Informacia (JKI), uitgeven door Ilona Koutny e.a. aan de Universiteit Adam-Mickiewicz in Poznań, Polen, heeft al voor een aantal belangrijke interlinguistische studies gepubliceerd : Bavant (2014), Moret (2016), Puškar (2016), Tuider (2015).

• Leerstoel Interlinguïstiek en Esperanto (Universiteit van Amsterdam)
• Marc van Oostendorp
• Esperantologie
• Taalrechtvaardigheid
• Taaldiscriminatie

• (nl) Interlinguïstiek, Lingvo.info
• (en) (eo) Information for Interlinguists, Esperantic Studies Foundation: <http://www.esperantic.org/ced/interl.htm>
• (de) "Interlinguistischen Informationen", een zustertijdschrift met Informatie voor Interlinguisten. Alle nummers van 1-100 (2016) en daarna werden niet meer gepubliceerd.
• Gesellschaft für Interlinguistik: http://interlinguistik-gil.de
• Federico Gobbo, professor interlinguistiek aan de Universiteit van Amsterdam.
• Interlinguïstieke studies aan de Universiteit Adam Mickiewicz, Poznań, Polen
• Hartmut Trautmüller, Instituut voor Linguïstiek, Universiteit van Stockholm : https://web.archive.org/web/20180114185506/http://www2.ling.su.se/staff/hartmut/il.htm
• Detlev Blanke, was een van de belangrijkste interlinguïsten.
• Marc van Oostendorp : http://www.vanoostendorp.nl/interlinguist.html
• (en) (eo) (zh) Liu Haitao, Bibliography of Interlinguistics - Baza Bibliografio de Interlingvistiko
• Language Problems and Language Planning (LPLP) is een 'peer-reviewed international and multilingual journal devoted to the study of multilingualism and language policy' en heeft geregeld een rubriek Interlinguistics / Interlingüística / Interlinguistik / Interlingvistiko
• (de) (en) Österreichische Nationalbibliothek - fachbibliotek für Interlinguistik (ÖNB)
• (eo) (fr) Centre de documentation et d'étude sur la langue internationale (CDELI) : www.cdeli.org
• (pl) Język Komunikacja Informacia (JKI)