Latinisering

Latinisering of verlatijnsing is het in een Latijnse vorm omzetten van een naam, woord of uitdrukking.

Toen het Latijn als lingua franca voor wetenschappelijke werken fungeerde, werden vaak de namen gelatiniseerd van auteurs die in het Latijn schreven. Het lag toen voor de hand de auteursnaam aan te passen aan die taal. Dit werd vooral de gewoonte in de vijftiende en zestiende eeuw, binnen de internationale wereld van humanisten en wetenschappers. Het aannemen van een gelatiniseerde naam was enerzijds een teken dat men nu behoorde tot de respublica litteraria (Republiek der letteren; d.i. de humanistische elite), maar anderzijds vaak ook een handige manier om zijn nederige afkomst te verbergen (die vaak was af te leiden uit iemands doopnaam).^[1] Een ander motief, vooral dan in latere eeuwen, was de wens om meer indruk te maken.

De latinisering kon gebaseerd zijn op de oorspronkelijke vorm van de naam, waaraan een Latijnse uitgang werd toegevoegd, bijvoorbeeld Jansenius voor Jansen, terwijl ook klinkers konden veranderen. In andere gevallen werd de naam van de geboortestad of -streek verlatijnst, bijvoorbeeld Aretinus voor d'Arezzo, Novomagius voor van Nijmegen enzovoort. Verder is het mogelijk dat de naam vertaald wordt, zie hieronder.

Soms werd een Latijnse naam weer 'ontlatijnst'. Bijvoorbeeld toen Carl Linnaeus in de adelstand werd verheven, veranderde hij zijn naam in Carl von Linné met het Duitse voorvoegsel von dat ook in andere Zweedse adellijke namen voorkomt.

Zoals hierboven al aangegeven, kan de latinisering de vorm aannemen van een letterlijke vertaling. Dan is van vormbehoud uiteraard geen sprake meer.

• Nauta (Schipper)
• Agricola ((de) Boer)
• Latomus (Jacqes Masson) (metselaar)
• Faber (Smid, Smit)
• De dichteres Margaretha Droogleever Fortuyn-Leenmans publiceerde onder de Latijnse vertaling van haar geboortenaam, M. Vasalis.
• De musicus Jos Van Immerseel gaf zijn barokensemble de naam Anima Eterna, op basis van zijn eigen familienaam (altijd ziel).

Latinisering kont vanouds voor bij namen die oorspronkelijk Grieks, Hebreeuws, Arabisch of iets anders zijn. Vaak wordt daarbij de letter c gebruikt, wat vaak resulteert in een andere uitspraak. De Griekse uitgang -os verandert in -us.

• Petrus (Petros)
• Pilatus (Pilatos)
• Icarus (Ikaros)
• Creta (Krete) (de spelling met een c is in het Nederlands verouderd)
• Macedonië (Makedonia)

De Nederlandse woorden oceaan en narcis komen, via de Latijnse vormen Oceanus en Narcissus, van de Griekse namen Okeanos en Narkissos.

Het artikel Omzetting van taalvormen geeft een overzicht van dit en verwante verschijnselen.