Laura Bassi

Laura Maria Caterina Bassi Veratti, ook bekend als Laura Bassi (Bologna, 31 oktober 1711 – aldaar, 20 februari 1778) was een Italiaans natuurkundige. Ze was de eerste vrouwelijke hoogleraar in Europa.^[1]

Bassi was na Elena Cornaro Piscopia uit Venetië de tweede vrouw in Italië met een afgeronde universitaire studie; ze bouwde als eerste vrouw een academische en wetenschappelijke carrière op en bekleedde als eerste vrouw een universitaire leerstoel.

Bassi werd geboren in Bologna, dat toen tot de Pauselijke Staat behoorde. Haar ouders kwamen uit Scandiano: Haar vader, Giuseppe Bassi, was een rijke jurist. Haar moeder was Maria Rosa Cesari. Zij konden hun dochter een privé-opleiding geven, die heel goed slaagde door haar uitzonderlijke verstand. Onder andere de arts Gaetano Tacconi werd gevraagd om haar te onderwijzen in logica, metafysica, fysica en psychologie. Tacconi was zo lovend over haar in Bologna, dat de inwoners bij haar thuis kwamen luisteren als zij debatteerde met beroemde hoogleraren.^[1]

De vakken waarin zij thuis werd onderwezen, werden ook in de colleges en aan universiteiten onderwezen, maar zij kon deze als vrouw niet bezoeken.

Op 12 mei 1732 besloot de Senaat van de universiteit – op voorspraak van kardinaal Prospero Lorenzo Lambertini, de toekomstige paus Benedictus XIV – Bassi een bul in de filosofie te verlenen en om haar toestemming te geven om les te geven. In hetzelfde jaar werd zij opgenomen in het college van filosofiedoctoren en werd zij lid van de Academie van Wetenschappen van Bologna.^[1] Op 27 juni verdedigde Bassi een proefschrift over natuurlijke filosofie in de lijn van Newton om een tweede vakgebied te kunnen doceren. Op 29 oktober kreeg ze van de Senaat een speciaal voor haar gecreëerde^[1] bijzondere leerstoel in de filosofie met een salaris van 500 lire. Vanwege haar vrouw-zijn mocht zij alleen les geven bij speciale gelegenheden - zoals bij een bezoek van vorsten en hoge prelaten - en met toestemming van haar superieuren. Ook mocht zij niet aanwezig zijn bij discussies van haar mannelijke collega's en moest het daarom doen met zelfstudie. Op 17 december 1732 hield Bassi haar eerste college in het anatomietheater van het Archiginnasio van Bologna.

Vanaf 1734 werd ze uitgenodigd om aanwezig te zijn bij de jaarlijkse plechtigheid van de Openbare Anatomische Les. In 1738 trouwde Bassi met de medicus Giuseppe Veratti, die anatomie doceerde aan de universiteit. Ze koos hem omdat hij haar beloofde haar studie niet in de weg te zullen staan. Het echtpaar kreeg acht kinderen, van wie er slechts vijf in leven bleven. Het echtpaar richtte thuis, in een villa aan de Via Barberia, een onderwijs- en onderzoeksprogramma in, waarvoor ze (ook mannelijke) studenten konden uitnodigen.^[1] Zij deed ook experimenten met licht, elektriciteit en met gasmengsels.^[1]

In 1745 werd zij door paus Benedictus XIV benoemd tot ‘benedictijns academica’, ondanks de weerstand van haar collega’s. Ze kreeg een jaargeld toegekend van 100 lire. De paus stelde voor haar een 25e zetel in ondanks dat het college altijd uit 24 zetels had bestaan. Haar voorbeeld volgende traden later ook de Franse Émilie du Châtelet en Maria Gaetana Agnesi uit Milaan tot de benedictijnse groep toe.^[1]

In 1749 begon Bassi met groot succes aan colleges experimentele fysica. De lessen vonden plaats bij haar thuis, in het laboratorium dat zij samen met haar man had ingericht. Toentertijd was dit de enige collegereeks in dit vakgebied in Bologna en de colleges werden door de studenten in groten getale bijgewoond. De Senaat erkende het openbare nut hiervan en kende haar een vergoeding toe van 1000 lire, een van de hoogste van de universiteit. In 1766 begon ze met het doceren van experimentele fysica aan het college van Montalto delle Marche.

Bassi was een volgeling van de theorieën van Newton en probeerde die op veel onderzoeksterreinen toe te passen, vooral op het gebied van elektriciteit. Samen met haar man werd zij hierin een van de belangrijkste Italiaanse wetenschappers. Ze stond ook in nauw contact met Giovanni Battista Beccaria, de abt Jean-Antoine Nollet, Felice Fontana en Alessandro Volta. Ook was ze onderwijzer van haar neef Lazzaro Spallanzani.

Dankzij de achting die zij kreeg met haar onderzoek en haar onderwijs kon zij de leerstoel in de experimentele fysica aan het Instituut van Wetenschappen bekleden. Hierbij kreeg ze voor het eerst geen enkele beperking opgelegd vanwege haar vrouw-zijn. Ze had een perfecte beheersing van het Frans, waarin ze sprak met haar bezoekers en ook tijdens haar demonstraties van experimenten voor buitenlanders.

Bassi stierf te Bologna in 1778.

• Een krater op Venus is naar haar vernoemd.
• In Bologna werd een middelbare school en een straat naar haar vernoemd.
• De Universiteit van Innsbruck heeft het Quality Centre of Expertise aan haar gewijd.
• De Technische universiteit van Wenen heeft het Centre of Visual Analytics Science and Technology aan haar gewijd.
• In Sant’Animo bij Napels is een middelbare school naar haar vernoemd.

Er zijn niet veel wetenschappelijke artikelen van Bassi bewaard gebleven.^[1]

De titels van de voordrachten die zij heeft gehouden tijdens zittingen van de Academie van Wetenschappen zijn wel bekend; in totaal waren dat er 32. Een groot deel ging verloren door de oorlog met Napoleon, die Bologna in 1796 veroverde.^[1]

• Sopra la compressione dell'aria (1746)
• Sopra le bollicelle che si osservano nei fluidi (1747 e 1748)
• Sopra l'uscita dell'acqua dai fori di un vaso (1753 e 1754)
• Sopra alcune esperienze d'elettricità (1761)
• Prodromo di una serie di esperienze da fare per perfezionare l'arte della tentura (1769)
• Sopra l'elettricità vindice(1771)
• Sopra il fuoco e la facilità dei vari fluidi di riceverlo (1775)
• Su la relazione della fiamma all'aria fissa (1776)
• Sopra la proprietà che hanno molti corpi, che ritenendo più degli altri il calore, ritengono più degli altri ancora l'elettricità (1777)
• De aëris compressione
• De problemate quodam idrometrico
• De problemate quodam mecanico
• De immixto fluidis aëre
• De Bononiensi Scientiarum et Artium Instituto atque Academia Commentarii, Bononiae, L. a Vulpe, 1731-1791

In de gemeentelijke bibliotheek van het Archiginnasio worden in het speciale fonds “Laura Bassi en de familie Veratti” documenten met betrekking tot Laura Bassi bewaard (brieven, voordrachten, een zilveren medaille en het bijbehorende stempel). Tevens bevindt zich hier een verzameling manuscripten die toebehoorden aan de families Veratti en Bassi.

• Overlijdensbericht in Journal de Paris (03-04-1778, p. 371)
• Elio Melli, Laura Bassi Verati: ridiscussioni e nuovi spunti, in Alma Mater studiorum. La presenza femminile dal XVIII al XX secolo. Ricerche sul rapporto donne/cultura universitaria nell'Ateneo bolognese, Bologna, CLUEB, 1988, pp. 71–80;
• Marta Cavazza, Riflessi letterari dell'opera di Newton: Algarotti, Manfredi e Laura Bassi, in Radici, significato, retaggio dell'opera newtoniana, a cura di G. Tarozzi e M. Van Vloten, Bologna, Società italiana di Fisica, 1989, pp. 352–366;
• Alberto Elena, “In lode della filosofessa di Bologna”. An Introduction to Laura Bassi, «Isis», 82 (1991), pp. 510–518;
• Paula Findlen, Science as a Career in Enlightenment Italy. The Strategies of Laura Bassi, «Isis», 84, (1993), pp. 441–469;
• Gabriella Berti Logan, The Desire to Contribute: An Eighteenth Italian Woman of Science, «American Historical Review», 99 (1994), pp. 785–812;
• Beate Ceranski, Il carteggio tra Giovanni Bianchi e Laura Bassi, 1733-1745, «Nuncius», 9 (1994), pp. 207–231;
• Marta Cavazza, Laura Bassi e il suo gabinetto di fisica sperimentale: realtà e mito, «Nuncius», 10 (1995), pp. 715–753;
• Beate Ceranski, “Und Sie fürchet sich vor niemanden”. Über die Physikerin Laura Bassi (1711-1778), Frankfurt-New York, Campus Verlag, 1996;
• Marta Cavazza, “Dottrici” e lettrici dell'Università di Bologna nel Settecento, in «Annali di storia delle università italiane», 1 (1997), pp. 109–125.
• Marta Cavazza, Laura Bassi “maestra” di Spallanzani, in Il cerchio della vita. Materiali di ricerca del Centro studi Lazzaro Spallanzani di Scandiano sulla storia della scienza del Settecento, a cura di W. Bernardi e P. Manzini, Firenze, Olschki, 1999, pp. 185–202.
• Marta Cavazza, Laura Bassi, in Un mondo di donne. Trecento ritratti celebri, a cura di Luise E. Pusch e Susanne Gretter, edizione italiana a cura di Maria Gregorio, Milano, Pratiche Editrice (Gruppo editoriale Il Saggiatore), 2003, p. 32.
• Marta Cavazza, Les femmes à l'académie: le cas de Bologne, in Daniel-Odon Hurel, Gérard Laudin (eds.), Académies et societés savantes en Europe (1650-1800), Paris, Honoré Champion, 2000, pp. 61–75.
• Marta Cavazza, Bologna 1732: The Birth of a Filosofessa in Ead. and Paola Bertucci (eds), Laura Bassi, Miscellanea 1732, Bologna science classics online, 2003, 1-15 (met Italiaanse vertaling van de introductie).
• Paula Findlen, The Scientist's Body: The Nature of a Woman Philosopher in Enlightenment Italy, in Lorraine Daston, Gianna Pomata (eds.), The Faces of Nature in Enlightenment Europe, Berlin, BWV – Berliner Wissenschafts Verlag, 2003, pp. 211–236.
• Marta Cavazza, Una donna nella Repubblica degli scienziati: Laura Bassi e i suoi colleghi, in Raffaella Simili (ed.), Scienza a due voci, Firenze, Olschki, 2005, pp. 61–85.
• Marta Cavazza, Between Modesty and Spectacle: Women and Science in Eighteenth-Century Italy, in Findlen, Paula, Catherine Sama and Wendy Roworth (eds), Gender and Culture in Italy in the Age of the Grand Tour, Stanford, University of Stanford Press, 2009, pp. 275–302.
• Marta Cavazza, Laura Bassi and Giuseppe Veratti: an electric couple during the Enlightenment, «Contributions to Science», 5 (2009), n. 1, pp. 115–128 (Online index van het tijdschrift, met een link naar de samenvatting [1]).
• Bartomeu Pou I Puigserver, Bassis. A Laura Caterina Bassi, (Edició, estudi preliminar, tradució y notes: Alexandre Font Jaume), Palma (Mallorca), Lleonard Montaner, 2009.
• Paula Findlen, Tra uomini. Laura Bassi nell'Istituto delle scienze di Bologna (1732-1778)/ Always among men: Laura Bassi at the Bologna Academy of Sciences (1732-1778), in Laura Bassi. Emblema e primato nella scienza del Settecento/Laura Bassi. Emblem and primacy in Settecento science a cura di L. Cifarelli e R. Simili, Bologna, Editrice Compositori, 2012, pp. 71–88 e 189-206.
• Marta Cavazza, Il laboratorio di casa Bassi Veratti/ The home laboratory of the couple Bassi and Veratti, in Laura Bassi. Emblema e primato nella scienza del Settecento/Laura Bassi. Emblem and primacy in Settecento science, a cura di L. Cifarelli e R. Simili, Bologna, Editrice Compositori, 2012, pp. 103–120; 217-223.
• Marta Cavazza, Laura Bassi, in A. Clericuzio e S. Ricci, (direttori), Il contributo italiano alla storia del pensiero, Appendice VIII della Enciclopedia Italiana di Scienze, Lettere ed Arti, vol. IV, Scienze, Roma, Istituto della Enciclopedia Italiana, 2013, pp. 376–379.
• Paula Findlen, La Maestra di Bologna. Laura Bassi, una donna del Settecento in cattedra, in Eredi di Laura Bassi. Docenti e ricercatrici in Italia tra età moderna e presente, a cura di Marta Cavazza, Paola Govoni e Tiziana Pironi, Angeli, Milano, 2014, pp. 63–96.

Zie de categorie Laura Bassi van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.