Maarten van Rossem

Dit artikel gaat over de historicus Maarten van Rossem. Zie Maarten van Rossum voor de 16e-eeuwse veldheer.

Maarten van Rossem
Maarten van Rossem (2017)
Persoonlijke gegevens
Volledige naam	Maarten van Rossem
Geboortedatum	24 oktober 1943
Geboorteplaats	Zeist
Land	Nederland
Academische achtergrond
Alma mater	Universiteit Utrecht
Proefschrift	Het radicale temperament. De dubbele politieke bekering van een generatie Amerikaanse intellectuelen (1934-1953)
Promotor	Hermann von der Dunk
Wetenschappelijk werk
Vakgebied	Geschiedenis Verenigde Staten
Universiteit	Universiteit Utrecht
Soort hoogleraar	Bijzonder hoogleraar
Beroep	Historicus, presentator en schrijver
Bekende werken	De Verenigde Staten in de Twintigste Eeuw (1984) De draagbare Van Rossem (2016)
Dbnl-profiel
Handtekening
Portaal    Geschiedenis

Maarten van Rossems stem

opgenomen 9 september 2014 (download·info)

Maarten van Rossem (Zeist, 24 oktober 1943) is een Nederlandse historicus, amerikanist, presentator, schrijver en emeritus hoogleraar. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis en politiek van de Verenigde Staten. Als Amerika-kenner treedt hij regelmatig op in allerlei televisie-uitzendingen. Tevens houdt hij regelmatig lezingen met betrekking tot maatschappelijke thema's. Sinds 2008 heeft hij zijn eigen (opinie)blad, Maarten!, en sinds 2020 heeft hij zijn eigen podcast waarin hij de actualiteiten doorneemt en specifieke thema's behandelt. Hij vormde van 2012 t/m 2025 de eenmansjury in het populaire quizprogramma De slimste mens.

Van Rossem is telg van het patriciërsgeslacht Van Rossem. Hij groeide op in Wageningen, aan de Javastraat 12,^[1] als oudste in een gezin met drie kinderen. Zijn vader, Gerard van Rossem (1919-1990), werkte als entomoloog bij de Plantenziektenkundige Dienst en was kunstenaar. Zijn grootvader was Arnold van Rossem (1887-1982). Van Rossems grootvader aan moederskant was de elektrotechnisch ingenieur, fabrikant en hoogleraar Henri Nolen (1890-1986). Zijn moeder was met veel luxe opgegroeid. In huize Van Rossem werd veelvuldig geruzied. In 1959 scheidden zijn ouders, waarna zijn vader een nieuw gezin stichtte.^[2] Als jongen was Maarten een eenzaam, serieus kind dat graag leerde. Hij werd op de lagere school geplaagd en thuis geslagen. Maarten leerde zijn vrouw, Winnie Robijns (geboren 1942), kennen op een gecombineerd studentensinterklaasfeest. Zij trouwden in 1969, gingen wonen in Utrecht en kregen een zoon en een dochter.^[3] Winnie van Rossem was van 1981 tot 1987 hoofdredacteur van weekblad Margriet.

In Wageningen behaalde hij het diploma gymnasium bèta. Vervolgens studeerde hij, na een kort uitstapje van 4 maanden bij farmacie, geschiedenis aan de Universiteit Utrecht, waar hij lid werd van het Utrechtsch Studenten Corps.^[4] Hij werd daar alleen geboeid door de colleges van J.C. Boogman over de Republiek in de zeventiende eeuw. Onder Boogmans toen moderne opvattingen over geschiedschrijving behoorde wat hijzelf 'possibilisme' noemde: het voor een historicus onontbeerlijke besef dat er op elk moment in de geschiedenis alternatieve richtingen waren die de historische ontwikkeling konden gaan domineren. De studie begon pas voor hem te leven bij het lezen van de literatuurlijst voor het kandidaatsexamen, al leverde de lijst voor historiografie hem een afkeer van de theoretische problemen van de geschiedschrijving op, die volgens Van Rossem hooguit tot een writer's block kunnen leiden. De benoeming van Hermann von der Dunk als hoogleraar contemporaine geschiedenis en de kennismaking met diens colleges over de Koude Oorlog bepaalde de onderwerpskeuze van Van Rossems doctoraalscriptie over de visie vanuit het revisionisme dat de oorsprong van de Koude Oorlog in de Amerikaanse zoektocht naar nieuwe afzetmarkten zou liggen. Het denken over geschiedenis ontwikkelde zich vooral gedurende de twee jaar dat hij aan de omvangrijke scriptie werkte, waarin hij de revisionisten overigens geen gelijk gaf.^[5]

Na 8 jaar studeerde hij cum laude af.^[6] Vanaf 1971 was hij wetenschappelijk medewerker en hij promoveerde in 1983 op het proefschrift Het radicale temperament. De dubbele politieke bekering van een generatie Amerikaanse intellectuelen (1934-1953). De dissertatie beschrijft de geschiedenis van de als 'The New York Intellectuals' bekend staande groep intellectuelen, waaronder Hannah Arendt, Saul Bellow en Mary McCarthy. Hun belangrijkste podium was het tijdschrift de Partisan Review, later ook Commentary en, nog later, Dissent. In zijn recensie voor Vrij Nederland wees Bart Tromp de literatuurcriticus Lionel Trilling aan als 'kernfiguur' van de studie, die hij typeerde als 'vóór alles een proeve van ideeëngeschiedenis'. Tromp vond het boek goed geschreven, zij het af en toe iets te ironisch.^[7]

Van 1997 tot 2008 was Van Rossem bijzonder hoogleraar Geschiedenis aan de Universiteit Utrecht.^[8]

Door het Historisch Nieuwsblad werd hij gekozen tot 'Historicus van het jaar 2003' omdat hij "Nederlanders met veel humor historisch verantwoord door dit nare oorlogsjaar heeft geloodst". Na zijn nuchtere commentaar op de aanslagen van 11 september 2001 werd hij aanvankelijk hevig bekritiseerd en vond men hem te relativerend. Met name in de Nova-uitzending, direct na de aanslagen op het WTC, vielen zijn relativerende opmerkingen bij de presentatoren, Pieter Jan Hagens en Kees Driehuis, niet in goede aarde.^[9][10] Later leek het tij te keren en werd Van Rossems nuchtere kijk op de wereld meer gewaardeerd. Frits Abrahams schreef bijvoorbeeld in zijn column voor de NRC: "Kort na '11 september' werd hij tot mijn ontsteltenis afgedankt, men vond hem te relativerend, hoewel relativering juist in de periode daarna zo nodig was."^[11]

Ook na zijn pensionering als bijzonder hoogleraar in 2008 bleef hij nog tot 2010 aan de Universiteit Utrecht verbonden voor de verzorging van twee modulen onderwijs, waaronder 'Geschiedenis van de actualiteit'.

Van Rossem is een frequente gast bij diverse talkshows. Zijn eerste optreden was naar eigen zeggen in 1984: een gesprek over de Amerikaanse verkiezingen in een middaguitzending van de NCRV.^[12]

Van Rossem behoorde niet tot de intimi maar was wel bevriend met Theo van Gogh. Ze hebben elkaar in de jaren 1990 leren kennen nadat Van Rossem meerdere keren te gast was in zijn talkshows. Samen maakten zij voor de Amsterdamse zender AT5 het praatprogramma Elke dag gehaktdag.^[13][14] Ook speelde Van Rossem in 1997 een rol in Van Goghs film In het belang van de staat’'.^[15] Van Rossem was een van de sprekers bij de crematie van Van Gogh in 2004.^[16]

In 1995 werd Van Rossem op uitnodiging van VPRO-eindredacteur George Brugmans vaste gast bij het televisieprogramma Zeeman met boeken waarin onder leiding van literatuurcriticus Michael Zeeman maandelijks een aantal nieuw verschenen boeken werden besproken.

Daarna duurde het tot 2006 voor hij opnieuw presenteerde, bij de universiteitsquiz UQ2006 van de VPRO. In 2009 was hij bij diverse omroepen te zien: voor de Evangelische Omroep presenteerde hij de vierdelige serie Van Rossem in Amerika, over het christelijk geloof in de Verenigde Staten;^[17] in de Vlaamse talkshow De laatste show op Eén (VRT) had hij een wekelijkse rubriek over geschiedenis;^[18] en voor de NCRV trok hij door Nederland in de zesdelige serie Op reis met Van Rossem.^[17] In 2010 presenteerde hij de tweedelige documentaire Maliebaan in Beweging van RTV Utrecht, over de geschiedenis van de Maliebaan, in samenwerking met Het Utrechts Archief.

Begin 2011 was Van Rossem het onderwerp van een aflevering van Verborgen verleden. Hij gaf daarbij een kort overzicht van zijn genealogie en familiehistorie, die kort daarvoor gepubliceerd was in de serie Nederland's Patriciaat. Hierbij bleek, onder andere, dat hij een rechtstreekse afstammeling is van Maarten Harpertszoon Tromp.^[19] Dat jaar verdedigde Van Rossem de republikeinse positie tijdens het NOS Monarchiedebat.^[20]

In 2012 presenteerde hij Van Rossem for President, een door de EO geproduceerde documentaireserie naar aanleiding van de Amerikaanse presidentsverkiezingen.^[17] Dat jaar werd hij de eenmansjurylid in de NCRV-kennisquiz De slimste mens, die gepresenteerd werd door Philip Freriks. Zijn voornaamste taak was het het geven van commentaar. De show groeide uit tot een grote publiekstrekker die zich kon meten aan Heel Holland Bakt en Wie is de Mol?. Toen Freriks liet weten na het 25ste seizoen te stoppen, vond Van Rossem het passend om ook afscheid te nemen.^[21] De laatste aflevering met het duo werd uitgezonden in januari 2025. Intussen bleef hij actief voor RTV Utrecht, waar hij sinds 2012 in het programma Van Rossem Vertelt op zijn kenmerkende manier regionale geschiedenis toegankelijk maakt.^[22][23]

In de zomer van 2013 was was hij een van de gastpresentatoren bij Knevel & Van den Brink,^[24] een programma waarin hij regelmatig te gast was.^[25] In 2014 en 2015 had Van Rossem een column bij RTL Autovisie op RTL 7, waarin hij auto's testte.^[26]

Vanaf 2015 was hij samen met zijn broer Vincent, architectuurhistoricus, en zus Mary, bijgenaamd Sis, kunsthistorica, te zien in het programma Hier zijn de Van Rossems van de NTR op NPO 2.^[27] In dat programma brachten zij gedrieën een bezoek aan steden in Nederland, België en Duitsland. Aldaar vertelden ze elkaar en de kijkers over de geschiedenis, kunst, architectuur en andere bijzondere zaken in die steden.^[28] De verbindende teksten worden uitgesproken door Philip Freriks. Na acht seizoenen werd de opname die voor seizoen negen nog te Zierikzee gemaakt was met Sis naar voren gehaald, als eerbetoon aan haar bijdragen, die mede verantwoordelijk waren voor het succes van het programma.^[29] Vanaf 2019 kreeg Sis gezondheidsproblemen, waardoor ze niet altijd mee kon doen aan de opnames. Op 4 mei 2022 overleed Sis plotseling. De broers besloten het programma voort te zetten onder de naam De broeders Van Rossem vanaf 13 september 2023.

De broers Van Rossem waren vanaf 24 oktober 2019 tot en met 14 november 2019 te zien in de vierdelige Nederlandse televisieserie Broeders in Berlijn, uitgezonden op NPO 2. De opzet is vergelijkbaar met Hier zijn de van Rossems, maar dit programma was specifiek gericht op Duitsland, de val van de Berlijnse Muur en de periode daarna.

Op 15 september 2021 was Van Rossem samen met Emma Wortelboer te gast bij Raven van Dorst in het televisieprogramma Boerderij van Dorst.

In 2022 werd Van Rossem voor het televisieprogramma TV Monument geïnterviewd door Han Peekel.^[30] Op basis van hun gedeelde interesse voor dinosauriërs, die eerder leidde tot de podcast Dinocast, maakten Van Rossem en Gijs Rademaker in datzelfde jaar ook een vierdelige documentaireserie voor Videoland: Maarten en Gijs op dinojacht. Daarin reizen ze door de Verenigde Staten en Canada, op zoek naar sporen van dinosauriërs, waarbij ze beiden proberen het populaire beeld van deze dieren bij te stellen.^[31]

Vanaf 2023 presenteert hij samen met Wortelboer Wortelboer en Van Rossem, waarin ze onderzoeken wat er tussen de jeugd van Maarten en die van Emma veranderd is.

Voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 was Van Rossem in Utrecht lijstduwer voor de PvdA. Hij behaalde met 1176 stemmen een voorkeurszetel, maar stond deze af.

Van Rossem stond als lijstduwer op plek 74 van de 79 van de lijst voor de PvdA tijdens de Tweede Kamerverkiezingen 2012. Hij haalde 5929 stemmen, het hoogste aantal van alle lijstduwers.^[32][33] Van Rossem gaf in 2021 aan dat hij spijt had van zijn lijstduwerschap en bij de verkiezingen in 2017 op D66 te hebben gestemd. Hij vond dat de PvdA haar erfenis heeft verknoeid in het kabinet-Rutte II.^[34]

Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 duikt hij toch weer op als lijstduwer van de PvdA Utrecht, op plaats 41 van de kandidatenlijst.^[35] In zijn podcast van 18 november 2021 zegt hij daarover: "(...) en toen kreeg ik een brief namens het PvdA-bestuur Utrecht, waarin stond: Ja, de PvdA Utrecht bestond uit allemaal enthousiaste jonge mensen die niets te maken hadden met het verraad van Rutte II. En ik kon toch ook niet eeuwig boos blijven en was er niet een reden om te kijken of ik mijn support kon uitspreken voor die jonge idealistische lieden in de PvdA-fractie in Utrecht. En toen dacht ik: Nou ja, daar zit wat in. Op nationaal niveau zie ik het nog steeds niet zitten, maar op plaatselijk niveau; ik moet ook een keertje over mijn woede heen stappen."^[36]

Bij de waterschapsverkiezingen 2023 was Van Rossem lijstduwer voor de PvdA in De Stichtse Rijnlanden.^[37]

Zie Maarten! voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Sinds 2008 is Van Rossem mede-hoofdredacteur van het opinietijdschrift Maarten!, een als glossy vormgegeven uitgave die ontstond op initiatief van de eindredactie van het Historisch Nieuwsblad. Het blad begon als een parodie op personalitymagazines, maar groeide uit tot een kwartaalblad met opiniërende en informatieve artikelen. Van Rossem levert sindsdien regelmatig bijdragen, en het blad blijft sterk verbonden met zijn wereldbeeld en stijl.^[38]

In 2020 begon Maarten de podcast, waarin Van Rossem met Tom Jessen de actualiteit en historische gebeurtenissen behandelt.^[39] Sinds 2021 maakt Van Rossem met Gijs Rademaker Dinocast, een podcast over dinosauriërs.^[40] Deze won in 2022 een Dutch Podcast Award in de categorie Wetenschap & Educatie.^[41]

Toen in maart 2021 Van Rossem in zijn podcast aankondigde dat hij en zijn vrouw voor een coronavaccinatie bij de GGD waren ingeboekt nadat hij meerdere keren had gebeld, kwam dat op kritiek te staan van Hugo de Jonge, destijds minister van Volksgezondheid, die dat op Twitter typeerde als egoïstisch voordringen.^[42] Van Rossem wees vooral op de gebrekkige organisatie van de vaccinatielijn. De GGD noemde het "zeer onbehoorlijk" dat hij suggereerde dat het mogelijk is om voor te dringen, maar verklaarde dat hij op het moment van vaccineren gewoon aan de beurt zou zijn.^[43][44]

Van Rossem heeft meerdere boeken geschreven.

• Het radicale temperament. De dubbele politieke bekering van een generatie Amerikaanse intellectuelen, 1934-1953 (1983)
• De Verenigde Staten in de twintigste eeuw (1984). Aan de hand van de opeenvolgende presidentschappen uit die periode wordt de geschiedenis van de Verenigde Staten verhaald.
• Amerika in klein bestek. Twee generaties sociologen in Middletown: 1925-1975 (1986)
• Amerika, land van de begrensde mogelijkheden (1988)
• Geschiedenis & cultuur. Achttien opstellen, Ed Jonker, Maarten van Rossem (red.), samengesteld ter gelegenheid van het afscheid van H.W. von der Dunk als hoogleraar (1990)
• Een tevreden natie. Nederland van 1945 tot nu, Maarten van Rossem, Ed Jonker en Luuc Kooijmans (1993)
• Amerika voor en tegen (2002)
• Heeft geschiedenis nut? (2003). Essays over onder meer de beide wereldoorlogen.
• Typisch Nederland (2004)
• De wereld volgens Maarten van Rossem (2005)
• De Tweede Wereldoorlog in 28.215 woorden (2005), eerder verschenen in: Heeft geschiedenis nut?
• Drie oorlogen. Een kleine geschiedenis van de 20e eeuw (Nieuw Amsterdam, 2007)
• Een kleine geschiedenis van de atoombom (2008)
• In Amerika (2009)
• Op reis met Van Rossem (2009, met cd-rom)
• Waarom is de burger boos? Maarten van Rossem over hedendaags populisme (2010). Analyse van het populisme en de politieke ontwikkelingen aan het begin van de 21e eeuw in Nederland.
• Kapitalisme zonder remmen. Opkomst en ondergang van het marktfundamentalisme (2011)
• Wie zijn wij? Maarten van Rossems kijk op Nederland en de Nederlander (2011)
• Nederland en de Nederlanders, een fotoboek (2011), co-auteur Jean-Pierre Geelen
• Nederland volgens Maarten van Rossem (2012)
• De Verenigde Staten in de twintigste eeuw (2012)
• Waarom de stoommachine geen Chinese uitvinding is. Hoe het Westen zo welvarend kon worden (2013)
• Europa volgens Maarten van Rossem (2014)
• Het einde van het Romeinse rijk (2016)
• De draagbare Van Rossem (2016)
• Een auto voor iedereen (2017)
• Wat is geluk? (2018)
• Allemaal de schuld van Montgomery. De familie Van Rossem in de laatste oorlogsmaanden (2020)
• Drie oorlogen. Van de Eerste Wereldoorlog naar de Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog (2021)
• Herinneringen aan mijn jeugd, met als ondertitel 1943 - 1963 (2023)
• Maarten van Rossem over populisme en onze democratie (2024)
• De dinorevolutie (2024), in samenwerking met Gijs Rademaker

• Amerika. Een hoorcollege moderne geschiedenis van de V.S. (audio-cd, 2004); een serie artikelen over de cultuur en de binnen- en buitenlandse politiek van de Verenigde Staten in met name de tweede helft van de twintigste eeuw.
• Hitler. Een hoorcollege over de opkomst en ondergang van Adolf Hitler. (audio-cd, 2005); een hoorcollege op vier cd's, waarin Van Rossem het leven van Adolf Hitler in een historische context plaatst.
• Koude Oorlog. Een hoorcollege over de wereldgeschiedenis van de strijd tussen Oost en West. (audio-cd, 2006); verzameling recente essays.
• Geschiedenis in het groot. Een hoorcollege over de wereldgeschiedenis van de Big Bang tot het heden. (audio-cd, 2007)
• Eerste Wereldoorlog. Een hoorcollege over het ontstaan, het verloop en de gevolgen (2008)
• Tweede Wereldoorlog. Een hoorcollege over 's werelds grootste gewapende conflict (2009)
• De atoombom. Een hoorcollege over de geschiedenis van de nucleaire wapenwedloop (2009)
• Typisch Nederland, Typisch Maarten! (2010)
• Lenin en Stalin. Een hoorcollege over de leiders van revolutionair Rusland (2010)
• Populisme. Hoorcollege over de geschiedenis van de populistische politiek in Nederland (2011)
• Kapitalisme. Een hoorcollege over de geschiedenis van onze moderne maatschappij (2012)

• Frénk van der Linden & Pieter Webeling - Maarten zonder masker (2013)
• Laurens Bluekens - Van Rossem - Het onwaarschijnlijke succes van mediapersoonlijkheid Maarten van Rossem (2023)

• Officiële website Maarten!
• Officiële website Maarten van Rossem - De Podcast
• Officiële website Dinocast met Van Rossem en Gijs Rademaker
• (en)  Maarten van Rossem in de Internet Movie Database

Zie de categorie Maarten van Rossem van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.