Zuidelijke olifant

Zuidelijke olifant Status: Uitgestorven, als fossiel bekend Fossiel voorkomen: Vroeg-Pleistoceen
Zuidelijke olifant
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Mammalia (Zoogdieren) Orde: Proboscidea (Slurfdieren) Familie: Elephantidae (Olifanten) Geslacht: Mammuthus (Mammoeten)
Soort
Mammuthus meridionalis Nesti, 1825
Skelet in de Galerie de paléontologie et d'anatomie comparée
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Zuidelijke olifant op Wikispecies
Portaal    Biologie Zoogdieren

De zuidelijke olifant (Mammuthus meridionalis) is een uitgestorven slurfdier uit de groep der olifanten. De zuidelijke olifant wordt tot de mammoeten gerekend. Ontdekker Filippo Nesti deelde de zuidelijke olifant bij de huidige olifanten in en gaf deze de naam Elephas meridionalis. Ook heeft het dier nog een tijd Archidiskodon meridonalis geheten. Fossielen zijn gevonden in Europa en Noord-Amerika.

De zuidelijke olifant had gedraaide slagtanden van 4 meter lang en kon vijf meter hoog (schouderhoogte) worden. Deze mammoetsoort kwam voor tijdens het Pleistoceen en leefde van ongeveer 2,5 miljoen jaar geleden tot 800.000 jaar geleden. De zuidelijke olifant was de eerste der mammoetachtigen die het Afrikaans continent verliet. Via Eurazië bereikte deze soort omstreeks anderhalf miljoen jaar geleden via de destijds bestaande Beringlandbrug het Noord-Amerikaanse continent.

De Amerikaanse mammoet en de steppenmammoet stammen van de zuidelijke olifant af. In Nederland zijn op verschillende plaatsen fossiele resten gevonden, waaronder de Maasvlakte bij Rotterdam, de kleigroeven bij Tegelen en de Noordzeebodem.

Een compleet skelet bevindt zich in het Stavropol State Museum. Volledige skeletten van zuidelijke olifanten ook zijn te zien in Denver, Parijs (de Olifant van Durfort) en in het Museo Nazionale d'Abruzzo in L'Aquila.

De taxonomie van uitgestorven olifanten was gecompliceerd aan het begin van de 20e eeuw, en in 1942 werd de postume monografie van Henry Fairfield Osborn over de Proboscidea gepubliceerd, waarin hij verschillende taxonnamen gebruikte die eerder waren voorgesteld voor mammoetsoorten, waaronder het vervangen van Mammuthus door Mammonteus, omdat hij geloofde dat de eerstgenoemde naam ongeldig was gepubliceerd. De taxonomie van de mammoet werd vanaf de jaren 1970 door verschillende onderzoekers vereenvoudigd, alle soorten werden bewaard in het geslacht Mammuthus en veel voorgestelde verschillen tussen soorten werden in plaats daarvan geïnterpreteerd als intraspecifieke variatie. De naam Archidiskodon meridionalis wordt in ere gehouden door enkele Russische onderzoekers.

De vroegst bekende leden van Proboscidea, de clade die moderne olifanten omvat, bestonden ongeveer 55 miljoen jaar geleden rond de Tethysoceaan. De naaste bekende verwanten van de Proboscidea zijn de Sirenia (doejongs en zeekoeien) en de klipdassen (een orde van kleine, plantenetende zoogdieren). De familie Elephantidae bestond zes miljoen jaar geleden in Afrika en omvat de moderne olifanten en de mammoeten. Van de vele nu uitgestorven claden is de mastodont (Mammut) slechts een verre verwant van de mammoeten, en een deel van de afzonderlijke familie Mammutidae, die 25 miljoen jaar voordat de mammoeten evolueerden uit elkaar ging. Het volgende cladogram toont de plaatsing van het geslacht Mammuthus onder andere slurfdieren, gebaseerd op kenmerken van het tongbeen in de nek:

Aangezien veel overblijfselen van elke mammoetsoort bekend zijn uit verschillende vindplaatsen, is het mogelijk om de evolutionaire geschiedenis van het geslacht te reconstrueren door middel van morfologische onderzoeken. Mammoetsoorten kunnen worden geïdentificeerd aan de hand van het aantal glazuurribbels (of lamellaire platen) op hun kiezen: primitieve soorten hadden weinig ribbels en het aantal nam geleidelijk toe naarmate nieuwe soorten evolueerden om zich te voeden met meer schurend voedsel. De kronen van de tanden werden dieper en de schedels werden groter om dit op te kunnen vangen. Tegelijkertijd werden de schedels van voren naar achteren korter om het gewicht van het hoofd te beperken.

De eerste bekende leden van het geslacht Mammuthus zijn de Afrikaanse soort Mammuthus subplanifrons uit het Plioceen en Mammuthus africanavus uit het Pleistoceen. Men denkt dat de eerste de voorouder is van latere vormen. Mammoeten kwamen ongeveer 3 miljoen jaar geleden Europa binnen. De vroegste Europese mammoet kreeg de naam Mammuthus rumanus en verspreidde zich over Europa en China. Alleen zijn kiezen zijn bekend, waaruit blijkt dat hij 8 tot 10 glazuurribbels had. Een populatie evolueerde naar 12 tot 14 ribbels, splitste zich af van het eerdere type en verving het, en werd ongeveer 2 tot 1,7 miljoen jaar geleden Mammuthus meridionalis. Op zijn beurt evolueerde een populatie van Mammuthus meridionalis ongeveer 2 à 1,5 miljoen jaar geleden in Oost-Azië tot de steppemammoet (Mammuthus trogontherii) met 18 à 20 ribbels. De Amerikaanse mammoet (Mammuthus columbi) evolueerde uit een populatie van Mammuthus trogontherii die de Beringstraat was overgestoken en ongeveer 1,5 miljoen jaar geleden Noord-Amerika binnenkwam, en niet Mammuthus meridionalis zoals eerder werd verondersteld. Dit werd bevestigd door een genetisch onderzoek uit 2016 van Noord-Amerikaanse mammoetspecimens. Steppemammoeten vervingen zuidelijke mammoeten in Europa in een diachroon mozaïekpatroon tussen 1 en 0,8-0,7 miljoen jaar geleden.

Met een schouderhoogte van ongeveer 3,97 meter en een geschat gewicht van 10,7 ton was Mammuthus meridionalis een groot slurfdier, groter dan de grootste bekende moderne olifanten. Schedelfossielen van de Mammuthus meridionalis gevonden in Italië laten zien dat de schedellengte 1,25 tot 1,54 meter is. Hij had robuuste, gedraaide slagtanden, gebruikelijk bij mammoeten. Zijn kiezen hadden lage kronen en een klein aantal dikke glazuurranden. Hij leefde in een relatief warm klimaat, waardoor het waarschijnlijker is dat hij geen dichte vacht had.

De microslijtage van het gebit van Mammuthus meridionalis toont aan dat de soort een variabele gemengde voederaar was, die zich voedde met zowel gras als bladeren, waarbij zijn dieet varieerde afhankelijk van de lokale omstandigheden, waarbij sommige populaties een door bladeren gedomineerde gemengde voeding hadden, terwijl andere populaties overwegend gras aten.

Uit gefossiliseerde planten die bij de overblijfselen zijn gevonden, blijkt dat Mammuthus meridionalis leefde in een tijd van mild klimaat, over het algemeen net zo warm of iets warmer dan het huidige Europa. Bladverliezend gemengd hout zorgde voor zijn habitat en voedsel, dat voornamelijk bestond uit boombladeren: eiken, essen, beuken en andere bekende Europese bomen, evenals enkele die nu exotisch zijn in de regio, zoals scheerling, vleugelnoot en meidoorn. Complete skeletten bevinden zich in het Stavropol State Museum in Rusland, in het L'Aquila National Museum en in Firenze in het Museo di Storia Naturale di Firenze in Italië. Verder naar het oosten tonen ontdekkingen in Ubeidiya (Israël) en Dmanisi (Georgië) aan dat de vroege mammoet leefde in een gedeeltelijk open leefgebied met grasachtige gebieden.

• Mammuthus meridionalis gromovi
• Mammuthus meridionalis meridionalis
• Mammuthus meridionalis vestinus

• Lijst van fossiele zoogdieren