Phenacodus

Phenacodus Fossiel voorkomen: Vroeg-Paleoceen tot Midden-Eoceen (~ 63,3 - 48,6 Ma)
Taxonomische indeling
Rijk: Animalia (Dieren) Stam: Chordata (Chordadieren) Klasse: Mammalia (Zoogdieren) Onderklasse: Theria Infraklasse: Eutheria (Placentadieren) Orde: Condylarthra Familie: Phenacodontidae
Geslacht
Phenacodus Cope, 1873
Typesoort
P. primaevus
P. bisonensis P. condali P. grangeri P. intermedius P. lemoinei P. magnus P. matthewi P. primaevus P. teilhardi P. trilobatus P. vortmani
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Portaal    Biologie Zoogdieren

Phenacodus^[1] is een geslacht van uitgestorven zoogdieren uit het Boven-Paleoceen tot het Midden-Eoceen, ongeveer 55 miljoen jaar geleden. Het is een van de vroegste en meest primitieve hoefdieren, typerend voor de familie Phenacodontidae en de orde Perissodactyla.

De typische Phenacodus primaevus was een relatief klein hoefdier van ongeveer anderhalve meter lang en een gewicht tot zesenvijftig kilogram, licht van gewicht, met rechte ledematen die elk in vijf volledige tenen eindigden en op de manier van de moderne tapir liepen. De middelste teen was het grootst, en het gewicht van het lichaam werd hier voornamelijk op ondersteund en de twee aangrenzende tenen, die lijken te zijn ingekapseld in hoeven, duidden op het tridactyle type gebruikelijk bij perissodactylen en bepaalde uitgestorven groepen hoefdieren. De schedel was klein, met verhoudingsgewijs kleine hersenen en de gebogen rug, sterke lendenwervels, lange en krachtige staart en betrekkelijk zwakke voorkwarten verkondigen allemaal verwantschap met de primitieve carnivoren Creodonta. Alle botten van de ledematen zijn gescheiden en die van de carpus en de tarsus wisselen elkaar niet af - elk in de bovenste rij wordt direct boven de overeenkomstige in de rij hieronder geplaatst. De volledige reeks van vierenveertig tanden werd ontwikkeld en de bovenste kiezen waren kortgekroond of brachyodont, met zes lage knobbels, twee interne, twee tussenliggende en twee externe, zodat ze de typische primitieve bunodontstructuur hadden, geschikt voor het eten van vruchten en fruit.

In gewoonten was het dier lopend en herbivoor, of mogelijk vleesetend. In het vroege Paleoceen van Noord-Amerika werd de plaats van de bovengenoemde soort ingenomen door Tetraclaenodon puercensis, een dier dat slechts de helft van de grootte van P. primaevus had, met de terminale gewrichten van de ledematen tussen de hoeven en klauwen en de eerste en vijfde tenen hadden hun volledige aandeel in de ondersteuning van het gewicht van het lichaam. Deze twee geslachten kunnen worden beschouwd als de vroegste stadia in de evolutie van het paard, komend onder Hyracotherium (zie Equidae). Als voorouders van de artiodactylsectie van de Ungulata kunnen we kijken naar vormen die min of meer nauw verwant zijn aan het Noord-Amerikaanse geslacht Eocene Mioclaenus, wat de familie Mioclaenidae typeert. De soort Mioclaenus was vijftenig, bunodont Condylarthra, met een besliste benadering van het perissodactyle type in de structuur van de voeten. Een tweede type Condylarthra uit het Noord-Amerikaanse Onder-Eoceen wordt vertegenwoordigd door de familie Meniscotheriidae, waaronder het geslacht Meniscotherium. Een cladistische analyse uit 2014 plaatst zowel Phenacodus als Meniscotherium in stamperissodactylen. Tanden en kaken die waarschijnlijk verwijzen naar de Condylarthra zijn verkregen in Europese vroege tertiaire formaties. Alle Ungulata zijn waarschijnlijk afkomstig van Condylarthra.

Phenacodus leefde op de grond, waar het zich voedde met op de grond liggende vruchten.

Van dit dier werden resten gevonden in Noord-Amerika (Verenigde Staten) en in de Belgische formatie van Tienen (Dormaal en Erquelinnes).

Cladogram volgens Gelfo en Sigé, 2011: