Pieter van Os (historicus)

Pieter van Os, ook Peter van Os genoemd (Oss, voor 1467 – 's-Hertogenbosch, 1542) was een Nederlands historicus en stadssecretaris van 's-Hertogenbosch.

Hij was een zoon van Jan Rutgers Jans (Heynen?) van Os en zijn vrouw Oda Wynricx. Zijn ouders woonden op Amstel in Oss. Pieter van Os moet aan een universiteit gestudeerd hebben. Welke is echter niet bekend. In 1498 wordt hij voor het eerst als meester vermeld. Vanaf 14 september van dat jaar was hij stadssecretaris van 's-Hertogenbosch. Ook was hij vanaf 1496/1497 gezworen broeder van het Bossche Illustre Lieve Vrouwe Broederschap. Als historicus schreef hij de Kroniek Peter van Os, een overzicht van de geschiedenis van 's-Hertogenbosch, dat begint bij Adam en eindigt in het jaar 1515. Daarna werd deze kroniek voortgezet door een onbekende schrijver.

Van Os trouwde tweemaal. Zijn eerste vrouw, Henrixke van Langel, was de dochter van de stadssecretaris Franco van Langel (†1497) en zijn vrouw Heilwig Henriksdr. van der Rullen. Met haar had hij een dochter, mogelijk Henrica genaamd, die omstreeks januari 1500, vlak na de bevalling, overleed. Niet lang daarna overleed ook zijn vrouw, waarna hij hertrouwde met Henrixke van der Heze, dochter van Jacob van der Heze en zijn vrouw Aleyt Hendricksdr. Loenman. Met zijn tweede vrouw had hij vijf kinderen. Van Os overleed in 1543. De familie Van Os stierf in mannelijke lijn uit in 1558.

Ter nagedachtenis van zijn eerste vrouw en hun overleden dochter gaf hij zijn stadsgenoot Jheronimus Bosch de opdracht een altaarstuk te maken, het Van Os-Van Langhel-drieluik. Aan de binnenzijde van de zijluiken van dit altaarstuk, dat volgens kunsthistorici niet door Bosch zelf, maar door zijn assistent(en) werd uitgevoerd, staan Pieter van Os en zijn vrouw Henrixke van Langel met hun naamheiligen. Voor Van Os is dit de heilige Petrus. Voor Van Langel werd gekozen voor de heilige Catharina, want een heilige Hendrica bestaat niet. Het altaarstuk diende ook ter nagedachtenis van de schoonfamilie van Van Os. Aan de buitenzijde staan Franko van Langel, zijn vrouw Heilwig Henriksdr. van der Rullen, en hun zonen en dochters afgebeeld. Om aan te geven dat zijn familie hechte banden had met de voorname Illustre Lieve Vrouwe Broederschap dragen zowel Pieter van Os als zijn schoonvader insignes van de Broederschap en komt op het hangsel achter Franko en zijn vrouw een zwaan, het symbool van de Broederschap, voor.

Als wapen droeg Van Os het wapen dat prominent op het altaarstuk te zien is en dat bestaat uit de os van zijn vaders familie en de drielingsbalk van de familie van zijn moeder, de familie Wynrix.

• Digitale versie Kroniek Pieter van Os (Instituut voor Nederlandse Geschiedenis).