Rijsel

Rijsel
Lille

Stad in Frankrijk
(Details)
Situering
Regio	Hauts-de-France
Departement	Noorderdepartement
Arrondissement	Rijsel
Kanton	hoofd van 6 kantons: Rijsel-1, Rijsel-2, Rijsel-3, Rijsel-4, Rijsel-5 en Rijsel-6.
Intercommunalité	Europese metropool van Rijsel
Coördinaten	50° 38′ NB, 3° 4′ OL
Algemeen
Oppervlakte	34,83 km²
Inwoners (1 januari 2021)	236.710[1] (6.796 inw./km²)
Hoogte	17 – 45 m
Burgemeester	Martine Aubry (PS) (2020-2026)
Overig
Postcode	59000, 59160, 59260, 59777, 59800
INSEE-code	59350
Website	lille.fr
Detailkaart
Locatie in Frankrijk Nord
Foto's
Het oude beursgebouw en het belfort van de Kamer van Koophandel
Het Theaterplein, vlak bij het centrale plein gelegen, huisvest enkele karakteristieke gebouwen
Portaal    Frankrijk

Rijsel^[2] (Frans: Lille) is een stad in Noord-Frankrijk nabij de grens met België aan de rivier de Deule. Het is de hoofdstad van Frans-Vlaanderen en van het Noorderdepartement, als ook van de regio Hauts-de-France.^[3]

De gemeente telde 236.710^[1] inwoners per 1 januari 2021 maar vormt samen met steden als Roubaix, Villeneuve-d'Ascq en Tourcoing een van de vier grootste agglomeraties van Frankrijk, de Europese metropool Rijsel met 1.106.885 inwoners in 2007^[4] en 1.143.572 inwoners in 2016.^[5]
Rijsel ligt 25 km ten zuidwesten van de Belgische stad Kortrijk, waarmee het een transnationaal Eurodistrict vormt: de Frans-Belgische Eurometropool Rijsel-Kortrijk-Doornik. Op die manier is Rijsel, in bredere zin, met ook de omgeving van Kortrijk en Moeskroen in België, het centrum van een dichtbevolkte regio met circa 2,1 miljoen inwoners.^[6]

Rijsel heeft vanouds industrie, meest textiel, en is een universiteitsstad met een regionale functie, met name met de Universiteit van Rijsel en de Katholieke Universiteit Rijsel.

De stad is gesticht onder de Latijnse naam Ad Insulam, die letterlijk ‘op/bij het eiland’ betekent. Dit werd in het Middelfrans vertaald als à l’isle en in het Middelnederlands, met gebruik van het Romaanse leenwoord, als ter ijs(s)el (uitspraak [tər i:səl]). In beide talen trad verkeerde woordscheiding op. Dat gaf in Nieuwfrans à Lille en in Nieuwnederlands te Rijsel (met de klankwettige ontwikkeling van Middelnederlands [i:] tot Nieuwnederlands [ɛɪ]; de uitspraak in het Frans-Vlaams heeft nog steeds een [i]-klank, Rysel). Beide namen zijn ongeveer even oud.

Op grond van de misvatting dat de Franse naam van de stad afkomstig zou zijn van het Latijnse lilium, dat "lelie" betekent, is de lelie sinds 1199 op het wapenschild terug te vinden.

De Franse naam heeft ook niets met de Vlaamse plaatsnamen Lille en Lillo te maken, die beide naar lindelo verwijzen.

De stad is in Vlaanderen voornamelijk bekend als Rijsel (of in de oudere Nederlandse spelling Rijssel) en in Nederland onder de Franse naam Lille.^[7] De Nederlandse schrijfwijze is met één -s-. De vroeger in Nederland gebruikelijke schrijfwijze ‘Rijssel’, met dubbel -ss-, is in onbruik geraakt. ^[8] In Nederland vindt men de oude schrijfwijze 'Rijssel' nog terug in de familienaam Van Rijssel.

Zie geschiedenis van Rijsel voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Rijsel is vermoedelijk ontstaan uit een villa van de graven van Vlaanderen.^[9] Deze groeide in de 11e eeuw uit tot het castellum Islense, het latere Hôtel de la Salle. In deze versterking verschanste graaf Boudewijn V van Vlaanderen zich in 1054, toen keizer Hendrik III tegen hem optrok.^[10] Het volgende jaar stichtte Boudewijn met zijn vrouw Adela van Mesen het seculiere Sint-Pieterskapittel, dat hij in 1066 een groot charter verleende.

Rijsel werd de hoofdstad van Rijsels-Vlaanderen, het zuidelijke deel van het graafschap Vlaanderen. In 1297 werd de stad ingenomen door het Franse leger, na verwoede gevechten waarbij de inwoners zich wegens gebrek aan proviand overgaven. Na de slag bij Pevelenberg in 1304 werd Rijsel, samen met de rest van Picardisch Vlaanderen een deel van Frankrijk, tot de streek in 1369 als huwelijksgeschenk aan Filips de Stoute geschonken werd. In de 16e eeuw werd het hoofdzakelijk rooms-katholiek gebleven Rijsel herhaaldelijk bestookt door protestantse rebellen uit Moeskroen (de zogenaamde Hurlus).

In 1667 werd de streek door de Franse koning Lodewijk XIV belegerd en ingenomen, tegen de wil van haar Spaansgezinde bewoners. Van 1708 tot 1713 was de streek in handen van Nederlandse troepen maar werd bij het verdrag van Utrecht aan Frankrijk teruggegeven. Na de Franse Revolutie lag de stad in de frontlinie en werd zij aangevallen vanuit de Oostenrijkse Nederlanden. Het beleg mislukte en de Franse generaal Dumouriez zag de kans de gehele Zuidelijke Nederlanden te veroveren.

In de 19e eeuw kenden Rijsel en omstreken een snelle bevolkingsstijging door industrialisatie. De textielindustrie trok veel immigranten aan, vooral Vlamingen en Polen. De stad stond bekend als "het Manchester van Frankrijk". Het van oudsher rooms-katholieke Rijsel, waar in 1881 het Eerste Internationale Eucharistische Congres werd gehouden, werd een 'linkse' stad. In 1888 componeerde Pierre De Geyter er de Internationale, en in 1896 werd Gustave Delory er de eerste socialistische burgemeester van een Franse stad.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog had de stad zwaar te lijden van bombardementen. Een groot deel van het stadscentrum werd door brand verwoest. De ineenstorting van de textielhandel na 1929 zorgde voor grote armoede in Rijsel. Toen na 1980 een nieuwe crisis in de textielindustrie, maar ook een crisis in de metaalindustrie en het stopzetten van de steenkolenwinning in het hele Département du Nord voor grote werkloosheid zorgden, koos de stad voor uitbreiding van de dienstenindustrie. Na 2000 begonnen de bevolkingscijfers weer te stijgen. Nadat het inwonertal tussen 1936 en 1982 daalde van 240.747 tot 168.424, ondanks de aanhechting van Hellemmes en Lomme, was het in 2004 weer gestegen naar 226.800.

Rijsel is van oudsher een kruispunt geweest van autowegen, waterlopen en spoorwegen, waardoor de stad zich tot economisch centrum kon ontwikkelen. In de 18e en 19e eeuw was het daarnaast de textielindustrie die Rijsel deed uitgroeien tot 'het Manchester van Frankrijk', zowel in positieve als negatieve zin. In deze periode kende Rijsel namelijk niet alleen een bloeiende economie, maar ook bijbehorend enkele sloppen- en krottenwijken waar de leefomstandigheden vaak slecht waren.

Het toerisme draagt bij aan de florerende economie. In 2004 bezochten 9 miljoen toeristen de stad en zorgden 1,4 miljoen toeristen voor in totaal 2,4 miljoen overnachtingen.

In 2009 telde Rijsel 8.341 ondernemingen, waarvan 8,86% in de industrie, 33,92% in de handel en 57,22% in de dienstensector.^[11]

In 2004 was de stad samen met Genua de culturele hoofdstad van Europa. Er bevinden zich diverse musea in de stad, waaronder het Palais des Beaux-Arts, een van de grootste kunstmusea van Frankrijk. Rijsel is verder de zetel van het gelijknamige in 1913 gestichte rooms-katholieke bisdom Rijsel. De Christ Church Lille is een (Engelstalige) Anglicaanse kerk.

In veel huizen in Rijsel zijn zowel Franse als Vlaamse invloeden te herkennen. Zo is er vaak gebruikgemaakt van rode en bruine baksteen, iets wat in Frankrijk een stuk minder gebruikelijk is dan in België. Ook zijn er veel wijken, in het bijzonder in groter Rijsel, waar rijtjeshuizen niet ongewoon zijn. Deze in Frankrijk ongewone kenmerken maken van Rijsel wat architectuur betreft tot een overgangstad tussen de Franse bouwstijl en die van Vlaanderen, Nederland en Engeland.

Rijsel telt een aantal bouwwerken en pleinen die het bezichtigen waard zijn. Het grootste deel hiervan ligt dicht bij elkaar in het centrum van de stad.

• De Kamer van Koophandel en haar belfort. Deze is gelegen aan het Theaterplein (Plâce du théatre).
• De Place du Général-de-Gaulle, ook bekend als Grande Place, waaraan onder andere het oude beursgebouw is gelegen. Dit beursgebouw lijkt van de buitenkant een groot gebouw, maar is in werkelijkheid opgebouwd uit 24 kleine handelshuisjes rond een binnenplaats.
• Het geboortehuis van Charles de Gaulle, nu een museum.
• Het operagebouw, eveneens gelegen aan het Theaterplein. Het neo-klassieke gebouw werd in 1924 in gebruik genomen en heeft een grote zaal met een capaciteit van meer dan 1.000 mensen.
• Het stadhuis (hôtel de Ville) met belfort. Het belfort is meer dan 100 meter hoog en de trap die naar de top leidt telt ruim 400 treden.
• De Place Rihour met het gotische Palais Rihour.
• Het Palais des Beaux-Arts, met onder andere een indrukwekkend aantal schilderijen van Pieter Paul Rubens en bijzondere militaire 3D maquettes van steden in Noord-Franse grensregio.
• De Notre-Dame de la Treille-kathedraal. De bouw van deze kathedraal begon in 1854, en is in 1999 afgewerkt.
• Verschillende kerkgebouwen, zoals de Sint-Mauritiuskerk en de Sint Michielskerk.
• Het Hospice Comtesse, een 13e-eeuws hospitaal. Het gebouw wordt nu gebruikt als museum.
• De Porte de Paris. Deze 32 meter hoge triomfboog werd gebouwd in 1687, ter ere van 'zonnekoning' Lodewijk XIV.
• De andere stadspoorten porte de Gand en porte de Roubaix.
• De Citadel van Rijsel, een 17e-eeuwse citadel, gebouwd in opdracht van maarschalk Sébastien Le Prestre de Vauban. De citadel is onderdeel van een grote verdedigingsgordel langs de Franse noordgrens, de zgn. pré carré, waarvoor Vauban ook nog enkele andere citadellen ontwierp. Het is nog steeds in gebruik als militaire kazerne, beneden is een park met een dierentuintje.
• Het monument “Au pigeon voyageur” ^[12] is een herdenkingsmonument voor de ca. 20.000 postduiven die omgekomen zijn tijdens de Eerste Wereldoorlog. Ook de gefusilleerde duivenmelkers worden er geëerd als verzetshelden: Duiven houden tijdens de Eerste Wereldoorlog was immers verboden.^[13]

Het zakendistrict Euralille, opgebouwd rond het Station Lille Europe, is een modernere bezienswaardigheid. Euralille, gebouwd naar een ontwerp van onder anderen Rem Koolhaas, Jean Nouvel, Christian de Portzamparc en Claude Vasconi, heeft enkele bijzondere bouwwerken en ook het winkelcentrum is een populaire attractie. Daarnaast bevindt zich hier de Jardin des géants.

Panorama van de place du Général de Gaulle, het centrale plein van de stad

Ieder jaar vindt in het eerste weekend van september de Braderie van Rijsel plaats. De braderie is een van de grotere jaarlijkse Franse evenementen en is tevens de grootste rommelmarkt van Europa. De Braderie van Rijsel trekt ieder jaar één à twee miljoen bezoekers. Datzelfde weekend vindt ook de internationaal hoog aangeschreven halve marathon van Rijsel plaats.

Sinds 2006 wordt in de stad het jaarlijkse Lille Comics Festival gehouden. Dit is een belangrijk en bekend tweedaags stripfestival dat tijdens het eerste weekend van november plaatsvindt.

Voor de muziekliefhebbers is er onder andere het jaarlijkse pianofestival.

Zie ook de lijst van burgemeesters van Rijsel

Sinds 2001 is Martine Aubry (PS) burgemeester.

Rijsel is een verkeersknooppunt in de regio Noord-Frankrijk. De stad wordt omringd door enkele belangrijke "autoroutes" en beschikt over een eigen luchthaven, een TGV/Eurostarstation en een rivierhaven die behoort tot de drie grootste van Frankrijk.

Met vijf snelwegen is Rijsel na Parijs het drukste autosnelwegenknooppunt van Frankrijk. De volgende autoroutes doen de stad aan:

• A27 Rijsel – Doornik – Brussel/Luik – Duitsland
• A23 Rijsel – Valenciennes
• A1 Rijsel – Arras – Parijs/Reims – Lyon/Orléans/Le Havre
• A25 Rijsel – Duinkerke – Calais – Engeland/België
• A22 Rijsel – Kortrijk – Gent – Antwerpen – Nederland

De metro van Rijsel is de eerste van het type Véhicule Automatique Léger (VAL), een volautomatische metro op luchtbanden die zonder machinist op het metrostel wordt bestuurd. De afkorting VAL stond aanvankelijk voor Villeneuve d'Ascq – Lille, de eerste route van de metro. Sinds 1989 is er een tweede metrolijn, naar Roubaix en Tourcoing, die vlak bij de Belgische grens eindigt.

Naast het metronet is er een tramverbinding tussen Rijsel, Roubaix en Tourcoing.

Zie ook: TER Nord-Pas-de-Calais

Rijsel vormt een spoorwegknooppunt voor het noorden van Frankrijk. Er zijn twee grote stations: Lille Europe, waar op wat lokale treinen na enkel TGV- en Eurostar-treinen stoppen, en het kopstation Lille Flandres, waar de meeste andere treinen vertrekken of hun reis beëindigen. Het grootstedelijke gebied rond station Lille-Europe, Euralille, is ontworpen door de architect Rem Koolhaas.

Vanuit de Belgische steden Kortrijk en Doornik vertrekken internationale NMBS-treinen naar het station Lille Flandres.

Overige spoorwegstations in de gemeente zijn Lille-Porte-de-Douai, Lille-CHR, Hellemmes, Lille-la Madeleine, Mont-de-Terre en Lezennes.

Op ongeveer 15 minuten van het stadscentrum ligt luchthaven Lille-Lesquin. De luchthaven van Rijsel is in bezoekersaantallen het op elf na grootste vliegveld van Frankrijk en in vrachtvervoer het op drie na grootste vliegveld van het land.

De Universiteit van Rijsel beroept zich op de traditie van de Universiteit van Dowaai (Douai), die in de 16e eeuw werd gesticht. Rijsel beschikt over vier universiteitscampussen. Deze instellingen voor hoger onderwijs zijn verenigd in de Université Lille Nord de France en zijn gevestigd in Lille:

• Binnen de Universiteit van Rijsel: De overheid nam het initiatief tot de oprichting van de Campus Lille I (USTL), Campus Lille II en Campus Lille III : 74.000 studenten.
  • École Centrale de Lille
  • Polytech Lille
• Europees Doctoraalcollege aan de Universiteit Lille Nord de France.
• De oudste universiteit is de in 1875 opgerichte Katholieke Universiteit Rijsel.
  • École des hautes études commerciales du nord (EDHEC)
  • IÉSEG School of Management
  • Hautes études d'ingénieur (HEI)

Andere instellingen voor hoger onderwijs omvatten:

• École nationale supérieure de chimie de Lille, École nationale supérieure d'arts et métiers, ESME Sudria
• SKEMA Business School, Institut supérieur de gestion.

Lille OSC is de professionele voetbalclub van Rijsel, maar speelt in buurgemeente Villeneuve-d'Ascq. Lille OSC speelt doorgaans in Ligue 1, het hoogste Franse niveau. De club werd meermaals kampioen van Frankrijk.

Rijsel is achttien keer etappeplaats geweest in de wielerkoers Ronde van Frankrijk. In 1960 en 1994 startte de Ronde van Frankrijk in Rijsel. In 2022 was Rijsel voor het laatst startplaats van een etappe.

La Voix du Nord, de regionale krant van Noord-Frankrijk heeft haar zetel op de place du Général-de-Gaulle in Rijsel. Andere dagbladen in Rijsel en omgeving zijn de Liberté-Hebdo, de Metro Lille en de Nord Éclair. Ook France Bleu, het Franse netwerk van regionale radiozenders, is actief in de stad onder de naam France Bleu Nord.

De oppervlakte van Rijsel bedroeg op 1 januari 2021 34,83 vierkante kilometer; de bevolkingsdichtheid was toen 6.796,2 inwoners per km².

De onderstaande kaart toont de ligging van Rijsel met de belangrijkste infrastructuur en aangrenzende gemeenten.

Onderstaande figuur geeft de inwonertallen bij de volkstellingen:

De bekendste Rijselaar is Charles de Gaulle.

Zie Lijst van Rijselaren voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Rijsel heeft jumelages met de volgende steden:^[11]

• Charkov (Oekraïne)
• Erfurt (Duitsland)
• Esch-sur-Alzette (Luxemburg)
• Keulen (Duitsland)
• Leeds (Verenigd Koninkrijk)
• Luik (België)
• Nablus (Palestina)
• Oujda (Marokko)
• Rotterdam (Nederland), sinds 1958
• Safed (Israël)
• Saint-Louis (Senegal)
• Shanghai (China)
• Turijn (Italië)
• Valladolid (Spanje)
• Wrocław (Polen)

• Eric Vanneufville, Histoire de Lille des origines au XXe siècle, France-Empire, Parijs 1997

• (fr) Gemeente Lille
• (fr) (en) Culturele hoofdstad van Europa 2004

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Lille op Wikimedia Commons.