Spanningssluis

Sluis in bovenleiding tussen wisselspanning en gelijkspanning te Sankt Moritz

Een spanningssluis (minder juist stroomsluis) is een stuk van het bovenleidingsnetwerk waar een elektrische trein die voor twee spanningen geschikt is overgaat van de ene op de andere spanning. Er is daar een korte onderbreking in de bovenleiding.

De bestuurder van de trein moet bij het naderen van een spanningssluis zijn elektrische tractie onderbreken, de stroomafnemer laten zakken en de motoren omschakelen. Sommige treinstellen hebben aparte stroomafnemers voor de twee spanningen.

De trein moet voldoende vaart hebben om het spanningsloze gedeelte te overbruggen. Om te vermijden dat een trein stilvalt worden spanningssluizen in de volle baan geplaatst en niet in de buurt van stations. Als een trein stilvalt in deze zone, moet hij geduwd of getrokken worden door een andere locomotief tot hij weer onder spanningvoerende bovenleiding staat. Soms hangt er in de spanningssluis een draad waarop normaliter geen spanning staat en dan kan de vastgelopen trein weer in beweging worden gezet door, na strenge veiligheidsmaatregelen, deze draad onder spanning te zetten.

Bij gebrek aan spanning kan een trein in de sluis niet elektrisch remmen. Een eventuele remming moet dus gebeuren met de (vaak bruuskere) pneumatische rem, waardoor remmingen mogelijk harder zijn dan anders. Daarom wordt ook remmen zo veel mogelijk vermeden onder een sluis.

Wisselen van locomotief

[bewerken | brontekst bewerken]

Een alternatief voor een spanningssluis is het wisselen van locomotief op een station, op een spoor waar de spanning kan worden omgeschakeld. Het is dan niet nodig dat er meerspanningslocomotieven worden gebruikt. Het omschakelen is gekoppeld aan de stand van de wissels, zodat het vrijwel uitgesloten is dat een locomotief de verkeerde spanning krijgt. Problemen zoals het stilvallen van een trein in een spanningssluis zijn hier niet van toepassing.

Een andere methode om locomotieven te wisselen is het zogenoemde uitlopen. De locomotief maakt snelheid en laat net voor hij aan de bovenleiding met een andere spanning komt, zijn stroomafnemer zakken. Hij kan dan nog uitlopen tot op het spoor waar de locomotief gewisseld wordt. De locomotief wordt afgekoppeld en door een diesellocomotief weggesleept en weer onder zijn eigen bovenleiding geduwd.

Trein geschikt voor hogere spanning

[bewerken | brontekst bewerken]

Als een voor een hogere spanning geschikte trein een korte weg onder een lagere spanning moet gaan, kan hij dat onder verminderd vermogen doen, ook als hij niet bedoeld is om de lagere spanning te gebruiken. Dit gebeurt o.m. met Belgische treinen S32 PuursAntwerpenRoosendaal en S43 (Hasselt –) LuikMaastricht, die geschikt zijn voor de Belgische spanning van 3000 V DC en onder verminderd vermogen onder de Nederlandse spanning van 1500 V DC tussen de spanningsluis en hun Nederlands eindstation kunnen lopen.

Lijst van spanningssluizen

[bewerken | brontekst bewerken]
Spoorlijnen Plaats
Vlag van België België
25 kV~ HSL 3 kV=
HSL1 Lembeek
HSL1 Spoorlijn 94 Bois du coucou
HSL1 Spoorlijn 78 Antoing
HSL2 Leuven
HSL2 Station Ans
HSL3 Chênée
HSL3 Hauset
HSL4 Station Antwerpen-Noorderdokken
Spoorlijn 42 Station Martinrive
Spoorlijn 162 Voorlopig tussen Poix-Saint-Hubert en Hatrival [fr]
Spoorlijn 166 (Athus-Maaslijn) Tussen Anseremme en station Gendron-Celles
Vlag van Nederland Nederland
25 kV~ 1,5 kV=
Betuweroute rangeerterrein Kijfhoek in de Sophiaspoortunnel
Betuweroute Spoorlijn Utrecht - Boxtel ten zuiden van station Geldermalsen
Betuweroute Spoorlijn Arnhem - Nijmegen ten zuiden van station Elst
Betuweroute Spoorlijn Amsterdam - Elten ten oosten van station Zevenaar
Havenspoorlijn Spoorlijn Breda - Rotterdam ten westen van Barendrecht aansluiting
HSL-Zuid Schiphollijn ten zuiden van station Hoofddorp
HSL-Zuid Oude Lijn ten westen van station Rotterdam Centraal
HSL-Zuid Spoorlijn Breda - Rotterdam ten zuiden van station Barendrecht
HSL-Zuid Spoorlijn Breda - Rotterdam ten noorden van station Breda-Prinsenbeek
HSL-Zuid Spoorlijn Breda - Rotterdam ten westen van station Breda
Vlag van Nederland Nederland 1,5 kV= Vlag van België België 3 kV=
Spoorlijn 12 ten zuiden van station Roosendaal, NL
Spoorlijn 40 ten zuiden van station Maastricht Randwyck, NL
Vlag van België België 3 kV= Vlag van Duitsland Duitsland 15 kV~
Spoorlijn 24 Viaduct van Moresnet, BE
Vlag van België België 3 kV= Vlag van Frankrijk Frankrijk 25 kV~
Spoorlijn 75 Moeskroen, BE, net na de splitsing met lijn 75A
Spoorlijn 94 Froyennes, BE
Spoorlijn 96 station Quévy, BE
Vlag van Luxemburg Luxemburg 25 kV~ Vlag van Duitsland Duitsland 15 kV~
Spoorlijn Luxemburg - Trier Wasserbillig, Lux
Vlag van Nederland Nederland 1,5 kV= Vlag van Duitsland Duitsland 15 kV~
Spoorlijn Sittard - Herzogenrath Haanrade
Spoorlijn Venlo - Eindhoven Spoorlijn Viersen - Venlo station Venlo
Vlag van Nederland Nederland 25 kV~ Vlag van Duitsland Duitsland 15 kV~
Betuweroute Spoorlijn Amsterdam - Elten station Elten
Vlag van Frankrijk Frankrijk 25 kV~ Vlag van Frankrijk Frankrijk 25 kV~ LGV
LGV Nord Lille
Vlag van Verenigd Koninkrijk Verenigd Koninkrijk 25 kV~ (HSL, bovenleiding) 750 V= (derde rail)
High Speed 1 Ashford, VK
High Speed 1 Fawkham Junction, VK
High Speed 1 Dollands Moor, VK
High Speed 1 Ebbsfleet International, VK

Lijst van omschakelbare stationssporen

[bewerken | brontekst bewerken]
Spoorlijn Station Spanningen
in België
Spoorlijn 96 Vlag van België station Quévy 3 kV = 25 kV ~
in Nederland
Spoorlijn Venlo - Eindhoven X
Spoorlijn Viersen - Venlo
Vlag van Nederland station Venlo 1,5 kV = 15 kV ~
in Frankrijk
Spoorlijn 130A Vlag van Frankrijk station Jeumont 3 kV = 25 kV ~
in Duitsland
Spoorlijn 37 Vlag van Duitsland station Aachen Hbf 3 kV = 15 kV ~
Spoorlijn Almelo - Salzbergen Vlag van Duitsland station Bad Bentheim 1,5 kV = 15 kV ~
in Luxemburg
Luxemburg - Kleinbettingen Vlag van Luxemburg Station Luxembourg[1] 3 kV = 25 kV ~

Ook bij beweegbare bruggen is de bovenleiding vaak onderbroken. Er is in dat geval geen sprake van een spanningssluis, want de spanning is aan weerszijden gelijk. Er zijn echter overeenkomsten: ook hier geldt dat de machinist de tractie even moet uitschakelen en in sommige gevallen de stroomafnemer moet laten zakken. En ook hier bestaat het risico dat een trein op dat punt stilvalt.

  1. Thans wordt station Luxemburg nooit meer omgeschakeld, want het hele Luxemburgse net is onder 25 kV AC omgezet inclusief spoorlijn Luxemburg - Kleinbettingen, en de Belgische spoorlijn 162 Namen – Aarlen – Luxemburgse grens wordt ook stuk na stuk onder 25 kV omgezet: op 1 januari 2023 was dit al gedaan van de Luxemburgse grens tot verder dan goederenstation Hatrival [fr].