Verloochening van Petrus

Zie De verloochening van Petrus voor het schilderij van Rembrandt.

De verloochening van Petrus of ontkenning van Petrus is een verhaal in het Nieuwe Testament dat zich afspeelt tijdens het proces tegen Jezus.

Zoals geldt voor alle verhalen over Jezus wordt er een verschil gemaakt tussen de religieuze betekenis in het christendom en in historische zin. De eerste betekenis wordt vooral bepaald in de theologie. De tweede betekenis valt binnen de zoektocht naar de historische Jezus, door historici die gebruik maken van de historisch-kritische methode.

Het verhaal over de verloochening van Petrus staat in alle vier canonieke evangeliën (Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes) en wordt op verschillende wijzen verteld. De verhaallijnen zijn grotendeels hetzelfde, maar de vier verslagen spreken elkaar tegen in details met betrekking tot de proloog, de setting, de personages, de handelingen en de chronologie.

In het voorgaande verhaal voorspelde Jezus dat Petrus, zijn belangrijkste leerling, hem driemaal zou verloochenen (dat wil zeggen: ontkennen dat hij wist wie Jezus was of een leerling van hem te zijn) voordat er een haan heeft gekraaid (volgens Marcus tweemaal heeft gekraaid), dus voor de ochtend aanbreekt. Petrus verklaarde zich bereid samen met Jezus te sterven (volgens Lucas en Johannes nog voordat Jezus de verloochening voorspelde). Na de arrestatie van Jezus volgde Petrus hem, terwijl hij werd meegevoerd naar het huis van hogepriester Kajafas (volgens Johannes naar Annas, schoonvader van Kajafas). Terwijl Jezus binnen werd verhoord door het Sanhedrin, bevond Petrus zich op de binnenplaats voor het huis bij een vuur. Daar waren verschillende mensen die hem drie keer ervan beschuldigden een volgeling van Jezus te zijn. Blijkbaar uit angst ook te worden opgepakt, in weerwil van zijn eerdere bereidheid om samen met Jezus te sterven, ontkende Petrus drie keer Jezus te kennen, dan wel een volgeling van Jezus te zijn. Direct daarna hoorde hij een haan kraaien, herinnerde zich Jezus' voorspelling en moest huilen van spijt (de zogeheten Inkeer van Petrus).

De verloochening van Petrus wordt voorspeld en beschreven in alle vier evangeliën.^[1] Onderstaande vergelijking is gemaakt op basis van de Nieuwe Bijbelvertaling (2004).

In elk van de vier evangeliën staat dat Jezus zijn discipel waarschuwde ("vannacht, voor de haan (tweemaal) kraait zul je mij drie keer verloochenen") en dat Petrus inderdaad drie keer zei dat hij zijn Heer niet kende ("verloochende"). Omdat de evangeliën onderling verschillen, is door theologen die de evangeliën als letterlijk waar beschouwen, weleens geconcludeerd dat Jezus Petrus twee keer waarschuwde en dat Petrus zes keer zijn Heer verloochende, twee keer vóór en vier keer na het verhoor door Kajafas. Bovendien had Jezus Petrus twee keer gewaarschuwd, eerst in de bovenzaal bij het avondmaal, later in Gethsemane.^[2]

In het evangelie van Marcus voorspelt Jezus dat de haan twee keer zal kraaien. De haan kraait het eerst in Marcus 14:68, en als men de evangeliën met elkaar vergelijkt, zoals in de tabel hieronder, dan blijkt dat Petrus zijn Heer toen al drie keer verloochend had.

In sommige belangrijke handschriften van Marcus wordt het eerste kraaien van de haan echter niet vermeld. Daarom is de authenticiteit van die woorden twijfelachtig en staan ze in de meest gebruikte kritische uitgave tussen vierkante haken.^[3] In Marcus 14:72 staat uitdrukkelijk dat de haan voor de tweede keer kraaide. In de tabel staan de versnummers:

Onder geleerden en theologen wordt soms getwijfeld of de verloochening van Petrus echt gebeurd is. Sommige exegeten noemen het een onhistorisch theologoumenon, dat wil zeggen, een theologische uitspraak die niet voortkomt uit goddelijke openbaring of anderszins autoriteit mist. De vraag is dan wie het verhaal zou(den) hebben verzonnen en toegevoegd aan de evangeliën en waarom. Omdat het verhaal gaat over Petrus, ondermijnt zijn verloochening van Jezus het concept van de apostolische successie en daarmee de legitimiteit van het pausdom dat met hem begonnen zou zijn.^[4]

Verreweg de meeste exegeten gaan er echter vanuit dat dit verhaal wel op een historische kern gebaseerd is.^[5] Argumenten hiervoor zijn dat het verhaal in alle evangeliën voorkomt en daarmee tot de oudste laag van de Passie-traditie lijkt te behoren, en vooral dat het onwaarschijnlijk is dat men een verhaal zou verzinnen dat een kernfiguur uit de vroege Kerk zo negatief afschildert. Origenes zag hierin al een argument voor de betrouwbaarheid van de evangeliën.^[6]

Vooral onder theologen die de letterlijke onfeilbaarheid van de Bijbel aanhangen, is er discussie over hoe het kan dat de vier verslagen elkaar soms tegenspreken, wat de meest waarschijnlijke reeks gebeurtenissen is en hoe die dient te worden begrepen.

De verloochening van Petrus is vaak verbeeld in de kunst.

• Verloochening van Petrus in de kunst
• 
  Basiliek van Sant'Apollinare Nuovo, 6e eeuw
• 
  Chludov Psalter, 9e eeuw
• 
  Duccio, 1308–11
• 
  Notre-Dame des Fontaines, 15e eeuw
• 
  Simon Bening, 1525–30
• 
  Jan van de Venne, Verloochening van Petrus
• 
  Inkeer van Petrus, Petr Brandl, 1724
• 
  Nicolaes Knüpfer, Verloochening van Petrus
• 
  Adam de Coster, Verloochening van Petrus
• 
  Theodoor Rombouts, Verloochening van Sint-Petrus
• 
  Gerard van Honthorst, Verloochening van Sint-Petrus
• 
  Nicolas Tournier, Verloochening van Sint-Petrus
• 
  Mathieu Le Nain, De verloochening van Sint-Petrus, 1648

• Arrestatie van Jezus
• Tempelreiniging

Zie de categorie Peter's denial van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.