Zwitserse parlementsverkiezingen 2019

Zwitserse parlementsverkiezingen 2019
Datum 20 oktober 2019
Datum eerste ronde 20 oktober 2019
Datum tweede ronde 3, 10, 17 en 24 november 2019
Land Vlag van Zwitserland Zwitserland
Opkomst 45,1% (Gedaald 3,4%)
Stemmen
Partij Zwitserse Volkspartij (SVP/UDC)
25,6%
Partij Sociaaldemocratische Partij van Zwitserland (SP/PS)
16,8%
Partij Vrijzinnig Democratische Partij.De Liberalen
15,1%
Resultaat
Grootste partij Zwitserse Volkspartij (SVP/UDC)
Zetelverdeling in de Nationale Raad na de verkiezingen van 2019.
Zetelverdeling in de Nationale Raad na de verkiezingen van 2019.
Opvolging verkiezingen
2015     2023
Portaal  Portaalicoon   Politiek


Politiek in Zwitserland
Coat of Arms of Switzerland (Pantone).svg

Politiek van Zwitserland

De Zwitserse parlementsverkiezingen van 2019 vonden plaats op 20 oktober 2019. Gedurende de daaropvolgende maand november 2019 volgde in verschillende kantons nog tweede rondes. Hierbij werd de samenstelling van de Nationale Raad en de Kantonsraad volledig vernieuwd. Na de verkiezingen volgde de 51e legislatuur van de Bondsvergadering.

De vier partijen vertegenwoordigd in de Bondsraad verloren zetels, terwijl de groene partijen fors zetels bijwonnen. De Groene Partij van Zwitserland (GPS/PES), die geen regeringspartij is, werd voor het eerst groter dan de Christendemocratische Volkspartij (CVP/PDC), een regeringspartij. De grootste partij van Zwitserland, de Zwitserse Volkspartij (SVP/UDC) was met een verlies van 12 zetels in de Nationale Raad de grootste verliezer van deze verkiezingen, maar de partij bleef wel de grootste van het land.[1]

Na deze parlementsverkiezingen eiste de Groene Partij van Zwitserland een zetel op in de Bondsraad. De partij stelde haar voorzitter Regula Rytz voor als kandidaat-lid. De verkiezing van Rytz in de Bondsraad zou evenwel geen evidentie zijn. Hiertoe zou namelijk de zogenaamde toverformule moeten worden herzien en dit ligt gevoelig in de Zwitserse politiek. Bij de verkiezing van de Bondsraad op 11 december 2019 behaalden de groenen en Rytz echter geen meerderheid en werd het zittende college bevestigd.[2][3]

Debat tussen de voorzitters van de vijf grootste partijen in het federaal parlementsgebouw in Bern.

De Bondsvergadering is het Zwitsers federaal parlement, dat bestaat uit een tweekamerstelsel met enerzijds de Nationale Raad en anderzijds de Kantonsraad. Beide kamers worden om te vier jaar volledig vernieuwd door middel van rechtstreekse verkiezingen.

De Nationale Raad telt 200 zetels en wordt verkozen in 26 kieskringen, die samenvallen met de 26 kantons van Zwitserland. Zes (kleine) kantons hebben recht op één volksvertegenwoordiger die wordt verkozen volgens een uninominaal meerderheidssysteem in één ronde. De overige 194 worden in de overige twintig kantons verkozen volgens het systeem van de evenredige vertegenwoordiging volgens de methode-Hagenbach-Bischoff, een variant op de methode-D'Hondt. Het aantal volksvertegenwoordigers per kanton is afhankelijk van hun inwonersaantallen. De kieslijsten zijn 'open', wat betekent dat kiezers de mogelijkheid hebben om namen van kandidaten te doorstrepen of zelf toe te voegen, of om te stemmen op kandidaten van verschillende lijsten. Zwitserland kent geen kiesdrempel.

De Kantonsraad telt 46 zetels. Ieder kanton heeft in beginsel recht op twee zetels. Enkel de kleinere kantons Obwalden, Nidwalden, Basel-Stadt, Basel-Landschaft, Appenzell Ausserrhoden en Appenzell Innerrhoden hebben slechts één zetel. De kantons zijn bevoegd om de verkiezing van hun senatoren te regelen. 24 kantons verkiezen hun senatoren volgens een plurinominaal meerderheidssysteem in één of twee rondes. Jura en Neuchâtel hanteren het systeem van de evenredige vertegenwoordiging. In het kanton Appenzell Innerrhoden wordt hun senator verkozen door de Landsgemeinde, het kantonnaal parlement. In Obwalden en Nidwalden was op de uiterste datum van neerlegging van de kandidatenlijsten telkens maar één kandidaat voorgedragen, waardoor geen verkiezing diende te worden georganiseerd. In verschillende kantons vonden in de maand november 2019 tweede rondes plaats in de verkiezing van de senatoren: op 3 november 2019 in Wallis, op 10 november in Fribourg, Genève en Vaud, op 17 november 2019 in Bern, Sankt Gallen, Solothurn, Ticino, Zürich en Zug en op 24 november 2019 in Aargau, Basel-Landschaft en Schwyz.

Volgende personen zijn kiesgerechtigd en zijn gerechtigd zich kandidaat te stellen voor de verkiezingen van de Nationale Raad:

  • alle Zwitsers met de volle leeftijd van achttien jaar die in Zwitserland wonen;
  • en alle Zwitsers met de volle leeftijd van achttien jaar die in het buitenland wonen, op voorwaarde dat ze op de kiezerslijsten zijn ingeschreven.

Volgende personen zijn kiesgerechtigd en zijn gerechtigd zich kandidaat te stellen voor de verkiezingen van de Nationale Raad:

  • alle Zwitsers met de volle leeftijd van achttien jaar die in Zwitserland wonen;
  • en de Zwitsers met de volle leeftijd van achttien jaar die in het buitenland wonen en die zijn ingeschreven in een van volgende kantons: Bern, Basel-Landschaft, Fribourg, Genève, Graubünden, Jura, Neuchâtel, Solothurn, Schwyz of Zürich of die afkomstig zijn van het kanton Ticino;

Volgende personen zijn kiesgerechtigd maar zijn niet gerechtigd zich kandidaat te stellen voor de verkiezingen van de Nationale Raad:

  • de inwoners van het kantons Glarus met de leeftijd van zestien en zeventien jaar;
  • en de vreemdelingen en de staatlozen met de volle leeftijd van achttien jaar die minstens vijf jaar in het kanton Neuchâtel wonen of die minstens tien jaar in Zwitserland wonen en één jaar in het kanton Jura.

De kiezers in het buitenland noemt men ook weleens het Vijfde Zwitserland.

Aan de parlementsverkiezingen nemen tal van partijen deel. Hieronder een overzicht van de belangrijkste partijen en ideologie. De partijen die voor de verkiezingen waren vertegenwoordigd in de Bondsraad (de federale regering) zijn vetgedrukt.

Partij Ideologie Resultaat in 2019 Resultaat in 2015 Verschil
Stemmen (%) Nationale Raad Kantonsraad Stemmen (%) Nationale Raad Kantonsraad
SVP / UDC Zwitserse Volkspartij conservatisme
populisme
25,6%
53 / 200
6 / 46
29,4%
65 / 200
5 / 46
Gedaald 3,8%
SP / PS Sociaaldemocratische Partij van Zwitserland sociaaldemocratie
socialisme
16,8%
39 / 200
9 / 46
18,8%
43 / 200
12 / 46
Gedaald 2,0%
FDP / PLR Vrijzinnig Democratische Partij.De Liberalen liberalisme
conservatief-liberalisme
15,1%
29 / 200
12 / 46
16,4%
33 / 200
13 / 46
Gedaald 1,3%
CVP / PDC Christendemocratische Volkspartij christendemocratie
conservatisme
11,4%
25 / 200
13 / 46
11,6%
27 / 200
13 / 46
Gedaald 0,2%
GPS / PES Groene Partij van Zwitserland groene politiek
progressivisme
13,2%
28 / 200
5 / 46
7,1%
11 / 200
1 / 46
Gestegen 6,1%
GLP / PVL Groen-Liberale Partij groenliberalisme
sociaal liberalisme
7,8%
16 / 200
0 / 46
4,6%
7 / 200
0 / 46
Gestegen 3,2%
BDP / PBD Burgerlijk-Democratische Partij conservatief-liberalisme 2,4%
3 / 200
0 / 46
4,1%
7 / 200
1 / 46
Gedaald 1,7%
EVP / PEV Evangelische Volkspartij van Zwitserland christendemocratie
sociaal conservatisme
2,1%
3 / 200
0 / 46
1,9%
2 / 200
0 / 46
Gestegen 0,2%
Lega Liga van Ticino regionalisme
populisme
0,8%
1 / 200
0 / 46
1,0%
2 / 200
0 / 46
Gedaald 0,2%
PdA / PST Zwitserse Partij van de Arbeid communisme 0,5%
1 / 200
0 / 46
0,4%
1 / 200
0 / 46
Stabiel 0%
Sol. SolidaritéS communisme 0,5%
1 / 200
0 / 46
0,5%
0 / 200
0 / 46
Stabiel 0%
EDU / UDF Federaal-Democratische Unie conservatisme 1,0%
1 / 200
0 / 46
1,2%
0 / 200
0 / 46
Gedaald 0,2%
MCG Geneefse Burgerbeweging regionalisme
populisme
0,2%
0 / 200
0 / 46
0,3%
1 / 200
0 / 46
Gedaald 0,1%

Nationale Raad

[bewerken | brontekst bewerken]
Uitslag van de verkiezingen voor de Nationale Raad van 2019
Partij Afk. Stemmen % +/- Zetels +/-
Zwitserse Volkspartij SVP/UDC 620.343 25,59 Gedaald 3,8 53 Gedaald 12
Sociaaldemocratische Partij van Zwitserland SP/PS 408.128 16,84 Gedaald 2,0 39 Gedaald 4
Vrijzinnig Democratische Partij.De Liberalen FDP/PLR 366.303 15,11 Gedaald 1,3 29 Gedaald 4
Groene Partij van Zwitserland GPS/PES 319.988 13,20 Gestegen 6,1 28 Gestegen 17
Christendemocratische Volkspartij CVP/PDC 275.842 11,38 Gedaald 0,2 25 Gedaald 2
Groen-Liberale Partij GLP/PVL 189.162 7,80 Gestegen 3,2 16 Gestegen 9
Burgerlijk-Democratische Partij BDP/PBD 59.206 2,44 Gedaald 1,7 3 Gedaald 4
Evangelische Volkspartij van Zwitserland EVP/PEV 50.317 2,08 Gestegen 0,2 3 Gestegen 1
Zwitserse Partij van de Arbeid PdA/PST 25.427 1,05 Gestegen 0,1 1 Stabiel
SolidaritéS SOL 1 Gestegen 1
Federaal-Democratische Unie EDU/UDF 24.145 1,00 Gedaald 0,2 1 Gestegen 1
Liga van Ticino Lega 18.187 0,75 Gedaald 0,2 1 Gedaald 1
Alternatieve Lijst LA/AL 7.709 0,32 Gestegen 0,3 0 Stabiel
Christelijk Sociale Partij van Zwitserland ML-CSP/CG-PCS 6.238 0,26 Gestegen 0,1 0 Stabiel
Geneefse Burgerbeweging MCG 5.338 0,22 Gedaald 0,1 0 Gedaald 1
Zwitserse Democraten SD/DS 3.202 0,13 Stabiel 0 Stabiel
Overige 44.667 1,84 Gedaald 0,5 0 Gedaald 1
Geldige stemmen 2.424.202 98,44
Blanco en ongeldige stemmen 38.379 1,56
Totaal 2.462.581 100 - 200 Stabiel
Afwezige kiezers 2.995.359 54,88
Opkomst 5.457.940 45,12

Stemmen per partij per kanton

[bewerken | brontekst bewerken]
Kanton SVP/UDC SP/PS FDP/PLR GPS/PES CVP/PDC GLP/PVL BDP/PBD EVP/PEV EDU/UDF Overige
Aargau 31,5 16,5 13,6 9,8 9,9 8,5 3,1 3,6 1,0
Bazel-Landschap 25,1 21,8 16,5 18,0 8,5 5,3 1,2 3,5
Bazel-Stad 12,4 32,7 21,4 17,7 4,6 5,7 0,4 2,0 0,3
Bern 30,0 16,8 8,4 13,6 1,9 9,7 8,0 4,2 2,8 0,6
Fribourg 20,2 21,2 15,4 12,5 17,8 5,4 0,7 0,7 0,7
Genève 13,7 14,7 17,9 24,6 7,7 5,4 1,0 0,7 0,1 7,4
Graubünden 29,9 17,1 13,6 5,5 16,3 8,3 9,1
Jura 14,5 27,0 9,1 15,6 22,8 1,4
Luzern 24,7 13,5 15,6 12,2 25,5 7,1 0,7
Neuchâtel 12,7 16,6 22,3 20,8 4,2 9,1 14,1
Schaffhausen 39,5 26,2 11,0 6,8 2,1 5,9 1,9 3,4 3,2
Schwyz 36,9 13,8 23,1 2,6 18,4 4,6 0,6
Solothurn 25,9 18,4 18,5 11,4 14,2 6,8 2,0 1,2
Sankt Gallen 31,3 12,7 15,0 10,5 18,8 7,3 0,6 1,6 0,9
Ticino 11,7 14,1 20,5 13,1 18,2 1,0 1,1 0,8
Thurgau 36,7 12,6 11,5 10,6 12,7 8,1 2,3 2,7 2,8
Vaud 17,4 20,4 23,3 19,7 2,4 8,4 0,4 1,3 0,3 4,1
Wallis 19,8 15,1 16,5 10,6 34,8 0,8
Zug 26,6 9,3 14,7 19,2 23,8 5,5 0,8
Zürich 26,7 17,3 13,7 14,1 4,4 14,0 1,6 3,3 1,6 1,9
Zwitserland 25,6 16,8 15,1 13,2 11,4 7,8 2,5 2,1 1,0 1,4

Grootste partij per gemeente

[bewerken | brontekst bewerken]

Grootste partij per gemeente.

Uitslag van de verkiezingen voor de Kantonsraad van 2019

Partij Afk. Eerste ronde Tweede ronde Totaal
Zetels
+/-
Zetels Zetels
Christendemocratische Volkspartij CVP/PDC 9 4 13 Stabiel
Vrijzinnig Democratische Partij.De Liberalen FDP/PLR 7 5 12 Gedaald 1
Sociaaldemocratische Partij van Zwitserland SP/PS 3 6 9 Gedaald 3
Zwitserse Volkspartij SVP/UDC 3 3 6 Gestegen 1
Groene Partij van Zwitserland GPS/PES 2 3 5 Gestegen 4
Groen-Liberale Partij GLP/PVL 0 0 0 Stabiel
Burgerlijk-Democratische Partij BDP/PBD 0 0 0 Gedaald 1
Evangelische Volkspartij EVP/PEV 0 0 0 Stabiel
Liga van Ticino Lega 0 0 0 Stabiel
Christelijk Sociale Partij van Zwitserland ML-CSP/CG-PCS 0 0 0 Stabiel
Geneefse Burgerbeweging MCG 0 0 0 Stabiel
Overige partijen 0 0 0 Stabiel
Onafhankelijken 1 0 1 Stabiel
Totaal 25 21 46 Stabiel

Nationale Raad

[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Lijst van leden van de Nationale Raad van Zwitserland (2019-2023) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Verdeling van de zetels over de kanton

[bewerken | brontekst bewerken]
kanton Totaal SVP/UDC SP/PS FDP/PLR GPS/PES CVP/PDC GLP/PVL BDP/PBD EVP/PEV PdA/PST-Sol. Lega EDU/UDF MCG
Aargau 16 6 −1 3 +1 2 −1 1 2 +1 1 0 −1 1 +1
Appenzell Ausserrhoden 1 1
Appenzell Innerrhoden 1 1
Bazel-Landschap 7 2 2 1 1 1
Bazel-Stad 5 0 −1 2 1 1 0 1 +1
Bern 24 7 −2 4 −2 2 4 +2 3 +1 2 −1 1 1 +1
Fribourg 7 1 −1 2 1 1 +1 2
Genève 12 2 2 −1 2 −1 3 +2 1 1 +1 1 +1 0 −1
Glarus 1 1
Graubünden 5 1 −1 2 +1 1 +1 1 0 −1
Jura 2 1 1
Luzern 9 2 −1 1 1 −1 1 3 1 +1
Neuchâtel 4 0 −1 1 1 1 +1 1
Nidwalden 1 1
Obwalden 1 1 +1 0 −1
Schaffhausen 2 1 1
Schwyz 4 2 1 1
Solothurn 6 2 1 −1 1 1 +1 1
Sankt Gallen 12 4 −1 2 2 1 +1 2 −1 1 +1
Ticino 8 1 1 2 1 +1 2 1 −1
Thurgau 6 3 1 0 −1 1 +1 1
Uri 1 0 −1 1 +1
Vaud 19 3 −1 5 5 4 +2 0 −1 2 +1
Wallis 8 2 1 1 1 +1 3 −1
Zug 3 1 0 −1 1 +1 1
Zürich 35 10 −2 7 −2 5 5 +3 1 −1 6 +3 0 −1 1
Zwitserland 200 53 −12 39 −4 29 −4 28 +17 25 −3 16 +9 3 −4 3 +1 2 +1 1 −1 1 +1 0 −1

Niet-herkozen kandidaten

[bewerken | brontekst bewerken]
Naam Kanton Partij
Thomas Ammann Sankt Gallen CVP/PDC
Philippe Bauer Neuchâtel FDP/PLR
Claude Béglé Vaud CVP/PDC
Hans-Ulrich Bigler Zürich FDP/PLR
Heinz Brand Graubünden SVP/UDC
Hansjörg Brunner Thurgau FDP/PLR
Manfred Bühler Bern SVP/UDC
Duri Campell Graubünden BDP/PBD
Thomas Egger Wallis CVP/PDC
Sebastian Frehner Bazel-Stad SVP/UDC
Roger Golay Genève MCG
Berhard Gull Aargau BDP/PBD
Philipp Hadorn Solothurn SP/PS
Thomas Hardegger Zürich SP/PS
Barbara Keller-Inhelder Sankt Gallen SVP/UDC
Thomas Müller Sankt Gallen SVP/UDC
Felix Müri Luzern SVP/UDC
Martin Naef Zürich SP/PS
Roberta Pantani Ticino Lega
Corrado Pardini Bern SP/PS
Rosmarie Quadranti Zürich BDP/PBD
Maximilian Reimann Aargau Overige
Kathy Riklin Zürich CVP/PDC
Jean-François Rime Fribourg SVP/UDC
Nicolas Rochat Fernandez Vaud SP/PS
Peter Schilliger Luzern FDP/PLR
Luzi Stamm Aargau Overige
Adrian Wüthrich Bern SP/PS
Claudio Zanetti Zürich SVP/UDC
Zie Lijst van leden van de Kantonsraad van Zwitserland (2019-2023) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Zie Zwitserse parlementsverkiezingen 2019/Resultaten Kantonsraad voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Verkozen senatoren

[bewerken | brontekst bewerken]

In meerdere kantons werden in de maand november 2019 tweede rondes georganiseerd.

Verkozenen in de Kantonsraad per kanton
Kanton 1e zetel Partij 2e zetel Partij
Zürich Daniel Jositsch* SP/PS Ruedi Noser* FDP/PLR
Bern Hans Stöckli* SP/PS Werner Salzmann SVP/UDC
Luzern Damian Müller* FDP/PLR Andrea Gmür-Schönenberger CVP/PDC
Uri Josef Dittli* FDP/PLR Heidi Z'graggen CVP/PDC
Schwyz Alex Kuprecht* SVP/UDC Othmar Reichmuth CVP/PDC
Nidwalden Hans Wicki* FDP/PLR Slechts één zetel
Obwalden Erich Ettlin* CVP/PDC Slechts één zetel
Glarus Thomas Hefti* FDP/PLR Mathias Zopfi GPS/PES
Zug Peter Hegglin * CVP/PDC Matthias Michel* FDP/PLR
Fribourg Christian Levrat* SP/PS Johanna Gapany FDP/PLR
Solothurn Pirmin Bischof* CVP/PDC Roberto Zanetti* SP/PS
Bazel-Landschap Maya Graf GPS/PES Slechts één zetel
Bazel-Stad Eva Herzog SP/PS Slechts één zetel
Schaffhausen Hannes Germann* SVP/UDC Thomas Minder* onafhankelijk
Appenzell Ausserrhoden Andrea Caroni FDP/PLR Slechts één zetel
Appenzell Innerrhoden Daniel Fässler CVP/PDC Slechts één zetel
Sankt Gallen Benedikt Würth* CVP/PDC Paul Rechsteiner* SP/PS
Graubünden Stefan Engler* CVP/PDC Martin Schmid* FDP/PLR
Aargau Thierry Burkart FDP/PLR Hansjörg Knecht SVP/UDC
Thurgau Brigitte Häberli-Koller* CVP/PDC Jakob Stark SVP/UDC
Ticino Marco Chiesa SVP/UDC Marina Carobbio SP/PS
Vaud Olivier Français* FDP/PLR Adèle Thorens Goumaz GPS/PES
Wallis Beat Rieder* CVP/PDC Marianne Maret CVP/PDC
Neuchâtel Philippe Bauer FDP/PLR Céline Vara GPS/PES
Genève Lisa Mazzone GPS/PES Carlo Sommaruga SP/PS
Jura Élisabeth Baume-Schneider SP/PS Charles Juillard CVP/PDC
*uittredende senatoren

Niet-herkozen senatoren

[bewerken | brontekst bewerken]
Kanton Naam Partij
Glarus Werner Hösli SVP/UDC
Ticino Filippo Lombardi CVP/PDC
Fribourg Beat Vonlanthen CVP/PDC