Ślepiec – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ślepiec
Spalax
Güldenstädt, 1770[1]
Ilustracja
Ślepiec stepowy (S. microphthalmus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

Supramyomorpha

Infrarząd

myszokształtne

Nadrodzina

myszowe

Rodzina

ślepcowate

Podrodzina

ślepce

Rodzaj

ślepiec

Typ nomenklatoryczny

Spalax microphthalmus Güldenstädt, 1770

Synonimy
Gatunki

13 gatunków (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Ślepiec[11] (Spalax) – rodzaj ssaków z podrodziny ślepców (Spalacinae) w obrębie rodziny ślepcowatych (Spalacidae).

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w południowo-wschodniej Europie i południowo-zachodniej Azji[12][13][14].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała 190–350 mm, ogon niewidoczny; masa ciała 120–1000 g[13][15].

Nazwa zwyczajowa

[edytuj | edytuj kod]

W polskiej literaturze zoologicznej nazwa „ślepiec” była używana dla oznaczenia gatunku Spalax microphthalmus[16][17]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi temu przypisano oznaczenie ślepiec stepowy, rezerwując nazwę „ślepiec” dla rodzaju Spalax[11].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1770 roku niemiecki przyrodnik Johann Anton Güldenstädt w artykule poświęconym nowemu rodzajowi gryzonia, opublikowanym w czasopiśmie Novi commentarii Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) ślepiec stepowy (S. microphthalmus).

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Spalax (Sphalax): gr. σπαλαξ spalax, σπαλακος spalakos ‘kret’[18].
  • Glis: łac. glis, gliris ‘popielica’[19]. Gatunek typowy: Erxleben wymienił kilkanaście gatunków – Glis Zemni|Erxleben, 1777, Mus oeconomus Pallas, 1776, Mus lagurus Pallas, 1773, Mus lemmus Linnaeus, 1758, Mus barabensis Pallas, 1773, Mus migratorius Pallas, 1773, Mus arenarius Pallas, 1773 (= Mus barabensis Pallas, 1773), Mus cricetus Linnaeus, 1758, Mus marmota Linnaeus, 1758, Mus monax Linnaeus, 1758, Glis canadensis[f] Erxleben, 1777 i Mus citellus Linnaeus, 1766 – nie wyznaczając gatunku typowego.
  • Myospalax: gr. μυς mus, μυος muos ‘mysz’; σπαλαξ spalax, σπαλακος spalakos ‘kret’[20]. Gatunek typowy: Hermann w oryginalnym opisie nie wymienił żadnego gatunku.
  • Talpoides: łac. talpa ‘kret’; -οιδης -oidēs ‘„przypominający’[21]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus typhlus Pallus, 1779.
  • Aspalax: gr. ασπαλαξ spalax, ασπαλακος spalakos ‘kret’[22]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus typhlus Pallus, 1779.
  • Anotis: gr. przedrostek negatywny αν an ‘bez’; ους ous, ωτος ōtos ‘ucho’[23].
  • Ommatostergus: gr. ομματοστερης ommatosterēs ‘pozbawiony oczu’, od ομμα omma, ομματος ommatos ‘oko’; στερεω stereō ‘pozbawiać’; -ουργος -ourgos ‘pracownik’, od εργον ergon ‘pracować”’, od εργω ergō ‘pracować’”[24]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Ommatostergus pallasii Nordmann, 1840 (= Spalax microphthalmus Güldenstädt, 1770).
  • Macrospalax: gr. μακρος makros ‘długi’[25]; rodzaj Spalax Güldenstädt, 1770.

Podział systematyczny

[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[26][15][12]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[11] Podgatunki[13][12][15] Rozmieszczenie geograficzne[13][12][15] Podstawowe wymiary[13][15][g] Status
IUCN[27]
Spalax istricus Méhely, 1909 gatunek monotypowy Rumunia (pomiędzy Karpatami a rzeką Dunaj DC: około 24 cm
DO: niewidoczny
MC: brak danych 		 CR 
Spalax antiquus Méhely, 1909 gatunek monotypowy Rumunia (Kotlina Panońska) brak danych  EN 
Spalax graecus Nehring, 1898 ślepiec bałkański gatunek monotypowy obszar Bukowiny (południowo-zachodnia Ukraina i północno-wschodnia Rumunia) DC: 22–28 cm
DO: niewidoczny
MC: 415–700 g 		 VU 
Spalax zemni (Erxleben, 1777) ślepiec podolski gatunek monotypowy Ukraina (na zachód od rzeki Dniepr) DC: 20–31 cm
DO: niewidoczny
MC: 370–570 g 		 VU 
Spalax arenarius Reshetnik, 1939 ślepiec piaskowy gatunek monotypowy Ukraina (wschodni brzeg rzeki Dniepr, w pobliżu jej ujścia do Morza Czarnego) DC: 19–27 cm
DO: niewidoczny
MC: 380–660 g 		 EN 
Spalax microphthalmus Güldenstädt, 1770 ślepiec stepowy 2 podgatunki wschodnia Ukraina i południowo-zachodnia Rosja, między rzeką Dniepr a rzeką Wołga DC: 19–31 cm
DO: niewidoczny
MC: 120–818 g 		 LC 
Spalax giganteus Nehring, 1898 ślepiec olbrzymi gatunek monotypowy Rosja (półpustynie i stepy w Stawropolu, Kałmucji, Czeczenii i Dagestanie) DC: 25–35 cm
DO: niewidoczny
MC: do 1 kg 		 LC 
Spalax uralensis Tiflov & Usov, 1939 ślepiec kazachski gatunek monotypowy Kazachstan (wzdłuż terenów zalewowych dolnego dorzecza rzeki Ural) DC: do 31 cm
DO: niewidoczny
MC: brak danych 		 NT 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony.

Opisano również gatunki wymarłe:

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Nazwa nieważna, odrzucona do celów nomenklatorycznych na mocy uprawnień ICZN[2]; młodszy homonim Glis Brisson, 1762 (Gliridae).
  2. ↑ Młodszy homonim Myospalax Laxmann, 1769 (Spalacidae).
  3. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Spalax Güldenstädt, 1770.
  4. ↑ Nowa nazwa dla Talpoides Lacépède, 1799.
  5. ↑ Nowa nazwa dla Spalax Güldenstädt, 1770.
  6. ↑ Podgatunek M. monax.
  7. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b J.A. Güldenstädt. Spalax, novum glirium genus. „Novi commentarii Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae”. 14 (1), s. 410, 1770. (łac.). 
  2. ↑ ICZN. Regnum Animale ..., Ed. 2 (M.J. Brisson, 1762): rejected for nomenciatural purposes, with the conservation of the mammalian generic names Philander (Marsupialia), Pteropus (Chiroptera), Glis, Cuniculus and Hydrochoerus (Rodentia), Meles, Lutra and Hyaena (Carnivora), Tapirus (Perissodactyla), Tragulus and Giraffa (Artiodactyla). „The Bulletin of zoological nomenclature”. 55 (1), s. 64–71, 1998. (ang.). 
  3. ↑ J.Ch.P. Erxleben: Systema regni animalis per classes, ordines, genera, species, varietates: cvm synonymia et historia animalivm: Classis I. Mammalia. Lipsiae: Impensis Weygandianis, 1777, s. 358. (łac.).
  4. ↑ J. Hermann: Tabula affinitatum animalium olim academico specimine edita: nunc uberiore commentario illustrata cum annotationibus ad historiam naturalem animalium augendam facientibus. Argentorati: Impensis Joh. Georgii Treuttel, Bibliopolae, 1783, s. 83 (przypis „z”). (łac.).
  5. ↑ Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 10. (fr.).
  6. ↑ A.G. Desmarest: Tableau Méthodique des Mammifères. W: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc. Par une société de naturalistes et d’agriculteurs. T. 24. Paris: Chez Deterville, 1804, s. 24. (fr.).
  7. ↑ F. Tiedemann: Zoologie. Zu seinen Vorlesungen entworfen. Cz. 1: Allgemeine Zoologie, Mensch und Säugthiere. Landshut: In der Weberscheu Buchhandjuug, 1808, s. 476. (niem.).
  8. ↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 58. (fr.).
  9. ↑ A. Keyserling & J.H. Blasius: Die wirbelthiere Europa’s. Braunschweig: F. Vieweg und sohn, 1840, s. vii, 31. (niem.).
  10. ↑ L. Méhely: Species generis Spalax: A földi kutyák fajai származás-és rendszertani tekintetben. Budapest: A Magyar Tudomos Akada Kiad, 1909, s. 23. (węg.).
  11. ↑ a b c Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 231. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  12. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 328. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  13. ↑ a b c d e R. Norris: Family Spalacidae (Muroid Mole-rats). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 137–140. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
  14. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Spalax. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-19].
  15. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 212. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  16. ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 357, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  17. ↑ Z. Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne – Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
  18. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 637.
  19. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 295.
  20. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 441.
  21. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 660.
  22. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 124.
  23. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 106.
  24. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 474.
  25. ↑ Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 130, OCLC 637083062 (ang.).
  26. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-01]. (ang.).
  27. ↑ Taxonomy: Spalax – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-21]. (ang.).
  28. ↑ M. Kretzoi. Fontsoabb szórványleletek a MÁFI Gerinces gyújteményeben (2. kozleménry). „A Magyar Állami Földtani Intézet évi jelentése”. 1975-ról, s. 403, 1977. (węg.). 
  29. ↑ M. Kretzoi. The fauna of small vertebrates of the Middle Pleistocene at Petralona. „Anthropos (Athens)”. 1 (1–2), s. 136, 1977. (ang.). 
  30. ↑ H. Erten. Spalax denizliensis sp. nov. (Spalacidae, Rodentia) from an Early Pleistocene-aged locality in the Denizli Basin (southwestern Turkey). „Turkish Journal of Zoology”. 42, s. 64, 2018. DOI: 10.3906/zoo-1707-35. (ang.). 
  31. ↑ G. Haas: On the vertebrate fauna of the lower Pleistocene site of ʻUbeidiya. Jerusalem: Israel Academy of Sciences and Humanities, 1966, s. 1–68. (ang.).
  32. ↑ В.А. Топачевский: Слепышовые (Spalacidae). W: Фауна СССР: Млекопитающие. T. 3. Cz. 3. Москва; Ленинград: Издательство «Наука», 1969, s. 163. (ros.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ślepiec&oldid=74593113”