Świstun (zwyczajny) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Świstun zwyczajny

Mareca penelope[1]
(Linnaeus, 1758)
Samiec
Samica
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Anatini
Rodzaj	Mareca
Gatunek	świstun zwyczajny
Synonimy
Anas penelope Linnaeus, 1758
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
w sezonie lęgowym      zimowiska
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Świstun zwyczajny^[3], świstun^[4] (Mareca penelope) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Nie wyróżnia się podgatunków^[5][6].

Zamieszkuje północną Eurazję. Wędrowny, zimuje w południowej i zachodniej Europie, północnej, wschodniej i środkowej Afryce, południowej Azji i Ameryce Północnej. Przeloty w marcu–kwietniu i wrześniu–listopadzie.

W Polsce skrajnie nielicznie lęgowy, na granicy wymarcia – w XXI wieku stwierdzono tylko dwa lęgi – w 2009 i 2010 roku^[7]. W pierwszej połowie XX wieku gniazdował głównie nad jeziorami Mazur i na Pomorzu; pod koniec wieku znano go już tylko z pojedynczych stanowisk w dolinach Biebrzy i Narwi, pojedyncze pary spotykano też na stawach rybnych w innych częściach kraju^[7]. Nielicznie zimuje, w latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej na terenie Polski szacowano na co najmniej 60–2460 osobników^[8].

Wygląd

Świstuny mają krótki dziób i okrągłe głowy z wypukłym czołem. Samiec w szacie godowej – czoło i wierzch głowy kremowy, boki głowy i szyja kasztanowordzawe, wierzch i boki ciała popielate z poprzecznym, falistym biało-czarnym prążkowaniem. Najniższa część szyi, wole i pierś różowopopielate, czarne podogonie, zielone lusterko z czarną otoczką na skrzydle, dziób niebieski. Na złożonych skrzydłach widać biały podłużny pas, który zmienia się w szeroką plamę, gdy je rozwinie. Samiec w szacie spoczynkowej ma głowę, szyję, wole i boki ciemnobrązowe. Na głowie i szyi gęsto ułożone jaśniejsze plamki. Wierzch czarnawy, rudawa pierś oraz białe pokrywy skrzydłowe i spód ciała.

Samica w szacie godowej ubarwiona mniej jaskrawo, ogólnie brązowa lub brązowoszara z licznymi, drobnymi ciemnymi plamkami. Ma na skrzydłach szarą dużą plamę i czarne mieniące się na zielono lusterko. Ubarwienie letnie obu płci podobne (samiec nieco jaskrawszy) z jasnym paskiem pod skrzydłami. Młode ubarwione podobnie jak samica w okresie godowym.

Wymiary średnie^[4][9]

długość ciała 44–51 cm
długość skrzydła 22–27 cm
rozpiętość skrzydeł 75–86 cm^[10]
masa ciała: samce 600–1000 g, samice 500–800 g^[10]

Odgłosy wydawane przez świstuna

nagranie z Dorset w Anglii

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Biotop

Duże jeziora, rzeki i stawy gęsto zarośnięte z oczkami czystej wody, również bagna. Spotkać go tam można zwłaszcza w okresie lęgów.

Głos

U samca: gwiżdżące „fi fi” lub „fiu fiu”, u samicy: zgrzytliwe „wrrr”.

Toki

Ptaki dobierają się w pary już na zimowiskach. W czasie toków samiec pływa wokół samicy z nastroszonymi piórami głowy i długimi piórami na grzbiecie. Co jakiś czas zadziera głowę, wydając dźwięczny świst, od którego pochodzi jego nazwa w wielu językach, również w polskim. Świst wydobywa się z krtani, a dolny koniec tchawicy jest przedłużony w skostniałą „trąbkę” (podobnie jak u kaczorów innych gatunków). Pary łączy silniejsza więź niż u innych kaczek.

Gniazdo

Budowane przez samicę na ziemi, w pobliżu wody, pod krzewami lub w kępach trawy. Składa się z suchych gałązek wyścielonych puchem i drobnymi piórkami wydziobanymi z brzucha. Matka stara się ulokować gniazdo w miejscu zakrytym i w miarę niedostępnym.

Jaja

Wyprowadza jeden lęg w roku, składając w maju – lipcu 4 do 11 jaj. Zależnie od miejsca, składa jaja w innym czasie, np. w Wielkiej Brytanii składa jaja już od kwietnia.

Okres lęgowy

Jaja wysiadywane są przez okres 22–28 dni przez samicę, zaś samiec pozostaje w pobliżu. Po wylęgu w czerwcu bierze udział w opiece nad młodymi, choć główną rolę pełni tu samica. Pisklęta opuszczają gniazdo po 1 dniu, kiedy to matka prowadzi je nad wodę i do rodziny dołącza samiec. W puchu są podobne do kacząt krzyżówek, ale są rude i bez plam wokół uszu. Zdolność lotu zdobywają po około 45 dniach. Przed jesiennymi odlotami świstuny zbierają się w małe stada i odlatują czasami wraz z innymi kaczkami.

Pożywienie

Roślinne, głównie zielone części roślin wodnych. Mięczaki stanowią tylko dodatek.

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody świstun nieprzerwanie od 1988 roku klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale 2,8–3,3 miliona osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy, choć niektóre populacje mogą być stabilne lub rosnąć^[2].

W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą^[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski sklasyfikowany został jako gatunek krytycznie zagrożony (CR)^[7].

• ptaki Polski

• Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7. Brak numerów stron w książce
• Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. II. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
• Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

• Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
• Anas penelope (Świstun). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 128–131. ISBN 83-86564-43-1.