1989 (musical) – Wikipedia, wolna encyklopedia

1989 – musical w reżyserii Katarzyny Szyngiery, którego premiera odbyła się 2 grudnia 2022 na deskach Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.

Autorami scenariusza są Marcin Napiórkowski, Katarzyna Szyngiera oraz Mirosław Wlekły. Sztuka opisująca działalność opozycjonistów antykomunistycznych w Polsce na przestrzeni lat 1980–1989 została bardzo dobrze przyjęta przez publiczność oraz krytyków, otrzymując m.in. Paszport „Polityki” oraz Nagrodę Teatralną im. Stanisława Wyspiańskiego. 27 maja 2024 nastąpiła premiera musicalu w Teatrze Telewizji Polskiej.

Pomysłodawcą oraz twórcą libretta spektaklu jest Marcin Napiórkowski^[1]. Musical zainspirowany jest brodwayowską sztuką pt. Hamilton, a jego styl muzyczny opiera się w głównej mierze na rapie, zawierając poboczne motywy muzyczne takie jak: soul, R&B, pop oraz disco polo^[2][3]. Powstanie pomysłu opisał w wywiadzie z Katarzyną Kubisiowską dyrektor Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie Krzysztof Głuchowski^[4][5]:

Twórcą muzyki jest Andrzej „Webber” Mikosz. W sztuce zostały zawarte nawiązania muzyczne do współczesnych wykonawców m.in.: Young Leosi (utwór Szklanki), spektaklu Hamilton (Alexander Hamilton) oraz 50 Centa^[6][7]. Teksty utworów zostały stworzone przez Marcina Napiórkowskiego, przy współpracy z Patrykem Bobrekiem (utwory „Debata”, „Porozmawiajmy” i „Olo, game changer”), Antonim Sztabą (piosenka „Olo, game changer”) oraz Adamem Zielińskim (tekst „A co jeśli wygramy?”)^[1][8]. Scenariusz musicalu został napisany przez Marcina Napiórkowskiego, Katarzynę Szyngierę oraz Mirosława Wlekłę. W ramach przygotowania autorzy tekstu sztuki przez dwa lata analizowali dokumenty oraz przeprowadzali wywiady ze świadkami wydarzeń m.in. Danutą i Lechem Wałęsą oraz Władysławem Frasyniukiem^{[9][10][11][12]}.

Prapremiera spektaklu odbyła się 19 listopada 2022 w Gdańskim Teatrze Szekspirowskim, będącym wspólnie z Teatrem im. Juliusza Słowackiego w Krakowie koproducentem sztuki^[13]. Premiera musicalu odbyła się 2 grudnia krakowskim teatrze im. Juliusza Słowackiego^[14]. W marcu 2024 poinformowano, że musical będzie miał swoją premierę w Teatrze Telewizji Polskiej^[15]. Transmisja emitowana na antenie TVP1 i TVP Kultura odbyła się 27 maja 2024 i zgromadziła ponad 800 tys. widzów^[16].

Spektakl trwa 2 godziny 40 minut z jedną przerwą^[17]. Akcja sztuki rozgrywa się w latach 1980–1989 i zawiera retrospekcję do lat. 50 XX wieku^[12][18]. Musical ukazuje za równo wydarzenia historyczne takie jak: strajki w sierpień 1980 roku, stan wojenny, odebranie nagrody Nobla dla Lecha Wałęsy przez Danutę Wałęsę, rozmowy w Magdalence, okrągły stół; oraz sceny prywatne między bohaterami, bądź śpiewane monologi^[19]. Główną rolę w sztuce odgrywają pary: Krystyna i Władysław Frasyniukowie, Gaja i Jacek Kuroniowie, Danuta i Lech Wałęsowie oraz Alina Pienkowska i Bogdan Borusewicz^[2][20]. Dodatkowo pojawiają się role m.in.: Anny Walentynowicz, Aleksandra Kwaśniewskiego, Bronisława Geremka, Wojciecha Jaruzelskiego, Alfreda Miodowicza, Henryki Krzywonos oraz Zofii Romaszewskiej^[1].

Pozytywną opinię na temat sztuki wyraziła Danuta Wałęsa, która zgodziła się wziąć udział w teledysku do piosenki „Danuta odbiera Nobla”^[10][21]. Danuta Kuroń wyraziła zaskoczenie i radość z projektu stwierdzając, że może to pomóc w przekazaniu historii młodym pokoleniom^[22]. Bogdan Borusewicz w wywiadzie dla TVP stwierdził, że „przybył na sztukę aby ją skrytykować, a wyszedł nią zbudowany”^[23]. Henryka Krzywonos określiła sztukę jako „jeden z najlepszych musicali ostatnich lat w Polsce”^[24].

Dawid Dudko w recenzji dla portalu Onet zwrócił uwagę na dobrą muzykę, choreografię oraz skład aktorski^[6]. Zauważył również obiektywizm w kwestiach historycznych (ukazanie wątpliwości co do stosunków Wałęsy ze służbą bezpieczeństwa oraz sceny z Magdalenki), zwrócił jednak uwagę na brak ukazania roli Kościoła^[6]. Aneta Kyzioł w tekście tygodnika „Polityka” oceniła spektakl na maksymalną liczbę pięciu gwiazdek^[25]. Maja Głowacka pisząc dla czasopisma „Krytyka Polityczna” uznała, że „największą zaletą 1989 jest to, że jest po prostu dobrym musicalem”, dodatkowo chwaląc poruszenie kwestii roli kobiet^[7]. Sebastian Łupak z portalu Wirtualna Polska pochwalił choreografię, muzykę, słowa oraz reżyserię. Stwierdzi, że „autorom udało się ożywić te pomnikowe postaci. Nikt tu nie jest z marmuru czy żelaza”^[26].

Zbigniew Przybyłka pisząc dla portalu Klubu Jagiellońskiego stwierdził, że aspekt artystyczny sztuki jest na bardzo wysokim poziomie^[27]. Negatywną opinię wyraził natomiast na temat treści, zwracając uwagę na brak ukazania postaci takich jak Andrzej i Joanna Gwiazda, którzy idealnie wpasowaliby się w formułę spektaklu^[27]. Skrytykował on również brak ukazania roli Kościoła i uznał, że musical łączy Polaków tylko z „plemienia „anty-PiS-u”^[27].

• Rafał Szumera (Lech Wałęsa)
• Karolina Kazoń (Danuta Wałęsa)
• Mateusz Bieryt (Władysław Frasyniuk)
• Agnieszka Kościelniak (Krystyna Frasyniuk)
• Marcin Czarnik (Jacek Kuroń)
• Magdalena Osińska (Grażyna Kuroń)
• Daniel Malchar (Bogdan Borusewicz)
• Karolina Kamińska (Alina Pienkowska)
• Dominika Feiglewicz / Alina Szczegielniak (Henryka Krzywonos)
• Małgorzata Majerska (Anna Walentynowicz)
• Julia Latosińska (Zofia Romaszewska/ Danuta Kuroń/ Topola, córka Frasyniuków)
• Rafał Dziwisz (Wojciech Jaruzelski, Erich Koch)
• Dominik Stroka (premier Mieczysław Jagielski/ sekretarz Tadeusz Fiszbach/ minister Czesław Kiszczak)
• Antoni Sztaba (Arkadiusz Rybicki/ Aleksander Kwaśniewski/ Erich Honecker, jako wrona)
• Wojciech Dolatowski (Jerzy Borowczak/ Alfred Miodowicz/ Janusz Reykowski/ Nicolae Ceaușescu, jako wrona)
• Bartosz Bandura (Bronisław Geremek/ Leonid Breżniew i Todor Żiwkow, jako wrona)

• Antoni Sztaba
• Małgorzata Majerska
• Bartosz Bandura
• Bartosz Bandura
• Paulina Narożnik
• Dasha Melekh

• Piotr Bolanowski (instrumenty klawiszowe)
• Jasiek Kusek (bas)
• Jarosław Pakuszyński (elektronika)
• Wojciech Długosz (perkusja, kierownictwo muzyczne)

27 maja 2024 poinformowano, że ukaże się album z piosenkami ze spektaklu „1989”^[40]. Zgodnie z zapowiedzią pierwszy singiel promocyjny „Danuta odbiera Nobla” ukazała się 7 czerwca^[41].