Apolonia Makowska – Wikipedia, wolna encyklopedia

Apolonia Makowska z domu Chełmińska
Polcia
Data i miejsce urodzenia

6 maja 1856
ziemia siedlecka Siedlce

Data i miejsce śmierci

11 maja 1952
Świecie

Miejsce spoczynku

Świecie

Zawód, zajęcie

nauczycielka, księgarka, bibliotekarka

Strona internetowa

Apolonia Makowska z domu Chełmińska, herbu Nałęcz (ur. 6 maja 1856 w ziemi siedleckiej, zm. 11 maja 1952 w Świeciu nad Wisłą) – nauczycielka w Werkach pod koniec zaboru rosyjskiego, właścicielka pierwszej polskiej czytelni w Wilnie przy ul. Bonifraterskiej 8.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Apolonia Makowska była córką Karola Chełmińskiego i Konstancji z Sikorskich, siostrą literata Wincentego Chełmińskiego, pierwszego kierownika księgarni Elizy Orzeszkowej – “Eliza Orzeszkowa i S-ka”.

Po upadku powstania styczniowego, w czasach najstraszliwszych represji wobec Polaków za rządów gubernatora Michaiła Murawjowa (zwanego „Wieszatiel”) i jego następców, na Wileńszczyźnie rozgorzała walka o zachowanie tępionego bezwzględnie przez władze carskie języka polskiego. Po dworach i dworkach całej Ziemi Wileńskiej, w prywatnych mieszkaniach w miastach i miasteczkach, organizowano tajne szkółki polskie.

16-letnia Apolonia Chełmińska w latach 1872–1873 założyła i samodzielnie prowadziła szkołę dla dzieci wiejskich i dla dzieci oficjalistów dworskich w Werkach pod Wilnem, w majątku należącym w tym czasie do rodziny księcia Ludwika Wittgensteina. Za tę działalność została aresztowana i skazana na 3 miesiące więzienia, z możliwością zamiany na karę grzywny[1].

Apolonia Makowska, jako kierowniczka polskiej czytelni, jest wymieniana w gronie kobiet wileńskich, które położyły największe zasługi dla rozwoju szkolnictwa w Wilnie i na Wileńszczyźnie po 1890 r. w ramach tajnego stowarzyszenia „Oświata”[1].

Apolonia Makowska weszła do zarządu „Towarzystwa Równouprawnienia Kobiet”, założonego przez Emilię Węsławską w 1908 r. To stowarzyszenie przez dwa lata prowadziło działalność edukacyjną, organizując cykle odczytów dla inteligencji i pogadanek dla ludu o różnorodnej tematyce[1].

W latach okupacji niemieckiej, po 1915 r. Emma Jeleńska – Dmochowska założyła „Związek Patryotek Polskich”, do którego zarządu weszła również Apolonia Makowska. Celem działalności tej organizacji było „uświadomienie polityczne szerszych warstw oraz informowanie zagranicy o nadużyciach okupacyjnych, nastrojach ludności i jej pragnieniu łączności z Polską.”[1]. Dane, gromadzone przez członkinie związku, wysyłane do Warszawy i Szwajcarii, w latach 1916 – 18 były prawie wyłącznym źródłem informacji o sytuacji na Wileńszczyźnie. W roku 1920 stowarzyszenie zostało dobrowolnie rozwiązane.

W międzyczasie Apolonia Makowska wraz z mężem Wacławem Leonem Makowskim, który wcześniej obejmował stanowisko kierownika a później wspólnika w księgarni Orzeszkowej - „E. Orzeszkowa i S-ka” w Wilnie, prowadzili własną księgarnię wydawniczą przy ulicy Świętojańskiej 2 w Wilnie z filią w Mińsku. Prowadzili także interesy z wydawnictwami warszawskimi w tym z domem wydawniczym Gebethner i Wolff. Po roku 1902 uzyskali zgodę na otworzenie pierwszej polskiej czytelni, których tworzenie do tego czasu było surowo zakazane. Makowska obejmowała w niej stanowisko kierownicze. Jak wynika z pamiątek rodzinnych, w gronie zatrudnionych przez Makowskich osób, znajdowała się ulubienica Apolonii Makowskiej i zarazem wzorowa pracownica - Janina Kuleszo, zwana Janką Kuleszanką.

Apolonia Makowska udzielała się na polu szerzenia kultury – razem z małżonkiem organizowała koncerty i przedstawienia, na których pojawiały się znane osobistości. W trakcie swojej wieloletniej działalności, skierowanej m.in. na zachowanie ciągłości języka polskiego pod zaborami, praca ich niejednokrotnie podlegała cenzurze. Księgarnie polskie były wówczas surowo traktowane przez carskich satrapów, którzy „widzieli w nich rozsadnika polonizacji i środek do rozpowszechniania literatury nielegalnej”[2]. Samym Makowskim ówczesne władze rosyjskie wytaczały procesy sądowe, m.in. za wydanie „Gloria VictisE. Orzeszkowej. Jednak dzięki zawziętemu działaniu i dobrym kontaktom często wychodzili z opresji, płacąc jedynie kary pieniężne.

Rodzina Makowskich nie tylko prowadziła interesy z Elizą Orzeszkową, lecz także przyjaźniła się z pisarką – świadczą o tym Listy Orzeszkowej do Wacława Makowskiego[3]. W listach tych Orzeszkowa często wspominała „Polcię” i „Wacia” (jej syna). Apolonia Makowska była prototypem Joanny Lipskiej – bohaterki noweli Elizy Orzeszkowej pt: “A...B...C...[4][5].

Apolonia i Wacław mieli czworo dzieci: córkę Ewę i trzech synów: Wacława, Czesława i Witolda.

W maju 1946 roku Apolonia Makowska wraz z córką Ewą i wnukiem Witoldem (synem Witolda Makowskiego) wyjechali z Wilna do Lublina gdzie do września 1946 roku przebywali w Klasztorze Sióstr Szarytek.

Apolonia Makowska zmarła w wieku 96 lat i została pochowana najprawdopodobniej w miejscowości Świecie nad Wisłą.

W roku 1950 córka Apolonii Ewa Gulbinowa przekazała Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie dokumenty dotyczące księgarni „Eliza Orzeszkowa i S-ka” z lat 1879-1881. Są to m.in.: zawiadomienia o otwarciu księgarni, pełnomocnictwa dla Wacława Makowskiego, kontrakty między wspólnikami, rachunki księgarni[6].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d Ludwika Życka, „Krótki rys dziejów tajnej oświaty polskiej na Ziemi Wileńskiej od 1880 – 1919”, Wilno 1932, str. 6-7 i 19
  2. Wacław Makowski, „Wspomnienia starego księgarza na tle osobistych przeżyć”, Przegląd księgarski 1925r.
  3. Listy Orzeszkowej do Wacława Makowskiego
  4. Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, pod red. Juliana Kryżanowskiego, od 1975 Czesława Hernasa, Warszawa 1984, aut. hasła: Mieczysława Romankówna
  5. Gabriela Pauszer-Klonowska, Pani Eliza (część 4.3 „Ongród Płonie”), Czytelnik, Warszawa 1989
  6. Związek Literatów Polskich, Twórczość, tom 12, wydania 1–6, RSW „Prasa-Książa-Ruch”, 1956

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]