Aussenstelle Matzkau – Wikipedia, wolna encyklopedia

Matzkau

Aussenstelle Matzkau

Typ	obóz koncentracyjny
Odpowiedzialny	III Rzesza
Miejsce	Ulica Starogardzka w Gdańsku
Pierwotne przeznaczenie	koszary
Liczba więźniów	ponad 1858
Narodowość więźniów	Łotysze, Ukraińcy, Niemcy
Liczebność personelu	29 oficerów SS, 113 strażników
Położenie na mapie Gdańska Matzkau
Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej Matzkau
54°17′54″N 18°36′05″E/54,298333 18,601389

Außenstelle Matzkau był najpierw podobozem obozu koncentracyjnego Stutthof, a następnie karnym obozem niemieckim w gdańskiej dzielnicy Maćkowy, do którego trafiali w latach 1939–1945 także SS-mani i policjanci, skazani m.in. za dezercję, „zhańbienie rasy” i homoseksualizm. W obozie przy dzisiejszej ul. Starogardzkiej często wykonywano wyroki śmierci.

Zanim zbudowano obóz, w miejscu tym miał powstać kompleks turystyczny. W tym celu Senat Wolnego Miasta Gdańska w maju 1939 roku odkupił od prywatnego właściciela zalesiony teren. Plany miasta pokrzyżowała jednak zbliżająca się wojna. W lipcu tego samego roku rozpoczęła się tam budowa koszar dla jednostki SS-Heimwehr Danzig.

W październiku do budowy „SS-Kaserne Danzig-Matzkau” skierowano pierwszych polskich więźniów z obozu koncentracyjnego w Sztutowie. Pracowało ich tam blisko 1500. Na budowie panowały bardzo ciężkie warunki: więźniowie spali na ziemi zarzuconej jedynie wilgotną słomą. Warunki sanitarne powodowały, że w obozie szybko rozprzestrzeniła się wszawica i rosła śmiertelność. Obóz był pilnie strzeżony, dlatego doszło do jednej tylko ucieczki (w grudniu 1939).

Obóz koszarowy „Danzig-Matzkau”, obliczony na 3000 żołnierzy, składał się z 45 baraków, z czego ponad połowę zajmowały budynki administracji, kantyna z kuchnią, lazaret, magazyny, warsztaty i zbrojownia. Jak na ówczesne warunki, w obozie był dość dobrze funkcjonujący węzeł sanitarny; ponadto istniały hala sportowa z basenem pływackim i strzelnica. Urządzono też parking dla 100 samochodów i stację benzynową. Jako koszary obiekt działał tylko do jesieni 1940 roku. Po likwidacji Danziger Heimwehr był na krótko obozem przejściowym dla niemieckich przesiedleńców z krajów bałtyckich.

We wrześniu 1941 roku postanowiono przenieść do Maćkowych obóz karny SS i policji (niem. SS- und Polizeigericht Strafvollzugslager). Do Gdańska trafiali więc członkowie formacji policyjnych i Waffen-SS (w dużej mierze narodowości łotewskiej, ukraińskiej i holenderskiej)^[1] skazani za przestępstwa pospolite, jak zabójstwa, kradzieże, homoseksualizm, ale także za dezercję, odmowę wykonywania rozkazów przełożonych, "pohańbienie rasy", defetyzm itp. W obozie przy Starogardzkiej wykonywano wyroki śmierci. Jednym ze skazanych na śmierć był członek załogi Stutthofu, Albert Wagner. Powieszono go za „dezercję, gwałt i oszustwa”.

Pierwszych 347 skazanych przywieziono w styczniu 1942 roku. Do grudnia tegoż roku było ich już 1858. Personel obozu Danzig-Matzkau w połowie maja 1942 roku składał się z: komendanta obozu, 29 oficerów, 113 strażników z SS, oficera policji, 87 policjantów i 5 cywilów, w tym lekarza i dentysty. Pobudka osadzonych następowała o godzinie 5.00, a capstrzyk o 21.00. Dziesięć godzin było przeznaczonych na pracę poza obozem (m.in. w rzeźni miejskiej w Gdańsku), a dwie na ćwiczenia wojskowe.

Więźniowie przebywali w obozie od sześciu do dziewięciu miesięcy. Miesięcznie zwalniano około 500 skazanych, którzy mieli odbyć resztę kary na froncie wschodnim. Z tego obozu wywodziła się część specjalnej jednostki karnej SS-Dirlewanger, która słynęła z niezwykłego okrucieństwa, między innymi podczas tłumienia powstania warszawskiego. W początku 1945 około 200 więźniów skierowano do walki na froncie wschodnim.

Obóz ewakuowano w lutym 1945 roku. Większość więźniów trafiła pod Norymbergę lub do Mosbach i tam doczekała kapitulacji Niemiec. Po zajęciu Pomorza Gdańskiego przez Armię Czerwoną, hitlerowski obóz karny został przekształcony w tymczasowy obóz zbiorczy dla Niemców zatrzymanych przez NKWD, a w latach późniejszych zamieniono go w magazyny zaopatrzenia dla KBW i Milicji. W końcu roku 1978 tereny te przejęła Spółdzielnia Mleczarska „Maćkowy”.

• Marzena Klimowicz-Sikorska: W Gdańsku karano SS-Mannów. trojmiasto.pl.
• Franz W. Seidler: Das Lager Danzig-Matzkau Strafvollzug in der Waffen-SS, DAMALS Geschichtsmagazin, kwiecień 1992, s. 355.

• OBOZY PRACY, STALAGI w GDAŃSKU. 1939-1945 Obóz w Gdańsku-Matzkau. new.eksploracja.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-01)].
• Obóz Matzkau i groby na Starogardzkiej