Bór bartny – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bór bartny (łac. mellificium, apisterium) – jednostka organizacyjna dawnego bartnictwa, obejmująca zwykle kilkadziesiąt drzew z barciami.

Podstawą organizacyjną gospodarki bartniczej w przedrozbiorowej Polsce, a także podstawą do określania zobowiązań bartnika, był tzw. bór^[1]. Na bór składało zwykle około 60 drzew z barciami zasiedlonymi pszczołami^[2]. W praktyce zdarzały się też większe bory, liczące nawet 120 barci, ale również niewielkie, złożone tylko z 6 barci^[3].

Bór mógł być dzielony na mniejsze podjednostki składające się np. z 30 barci (półborek) czy 15 barci (ćwierćborek)^[3]. Zdarzały się też transakcje, w których przekazywano tylko kilka drzew, a nawet pojedyncze drzewa^[4]. Kilka borów mogło tworzyć uroczysko, zaś te z kolei składały się na puszcze, tworząc trójstopniową strukturę bartnictwa w dobrach królewskich^[3].

Do boru bartnego nie zaliczał się cały obszar leśny, a jedynie same drzewa bartne^[5]. Bartnik nie stawał się więc właścicielem całego lasu – otrzymywał jedynie prawo do użytkowania lasu w określonych granicach, zaś jego własnością były tylko wyrobione barcie^[6]. Z borem powiązane mogły być też łąki nadrzeczne (tzw. bartne lub borowe), polany śródleśne oraz budy (domki lub szałasy, w których zamieszkiwali bartnicy podczas prac)^[3].

Jeden bartnik mógł posiadać kilka borów, ale też gospodarować jedynie na fragmencie boru^[3]. Bartnicy posiadający bór mogli należeć do bractw bartnych^[7]. Na drzewach bartnych danego boru umieszczano znaki własnościowe określane jako znamiona bartne^[8].

W dokumentach polskojęzycznych bór nazywano też terminem obelstwo^[2]. W tekstach łacińskich występował termin mellificium lub rzadziej apisterium^[2].

• Józef Burszta. Znamiona bartne w Puszczy Wyszkowskiej. „Lud”. 41, s. 530–537, 1954. 
• Bernard Kielak. Historia bartnictwa na Mazowszu. „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”. 18, s. 14–25, 2004. 
• Bolesław Namysłowski: Znamiona bartne mazowieckie 17 i 18 wieku i inne znaki ludowe : przyczynek do heraldyki i folkloru. Poznań: 1927.
• Józef Rafacz: Regale bartne na Mazowszu w późniejszem średniowieczu. Lwów: Towarzystwo Naukowe we Lwowie, 1938.