Babka ziemniaczana – Wikipedia, wolna encyklopedia

Babka ziemniaczana według tradycyjnego przepisu z Podlasia.
Babka ziemniaczana według tradycyjnego przepisu z Podlasia, przekrój.

Babka ziemniaczana (babka kartoflana) – babka z utartych surowych ziemniaków wymieszanych ze skwarkami ze świeżo stopionego boczku lub słoniny, pikantnie przyprawionych i zapieczonych w piecu lub piekarniku na złocisto-brązowy kolor. Jest tradycyjną potrawą kuchni białoruskiej[1][2][3].

W kulturze

[edytuj | edytuj kod]

W Polsce ta ziemniaczana potrawa jest znana i popularna w północno-wschodnich krańcach kraju, na Mazowszu Północnym, Podlasiu i Suwalszczyźnie[4][5][6]. Między innymi na Mazurach i na Śląsku babka ziemniaczana nazywana jest kartoflakiem[7][8][9][10][11]. Inne polskie nazwy tej potrawy to: kartoflarz[potrzebny przypis], tarciuch[potrzebny przypis], blaszak[12], bugaj[13], pyrczok[14], rejbak[15][16], parepac, kajzer, kugiel, bulbynek (ta ostatnia nazwa jest używana przez Polaków pochodzących ze Lwowa)[17][18].

Od kilkunastu lat corocznie w Supraślu odbywają się Mistrzostwa Świata w Pieczeniu Kiszki i Babki Ziemniaczanej[19][20].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W czasach sowieckich (po 1964) na Białorusi babkę ziemniaczaną pieczono w uprzednio nagrzanym piecu w żeliwnym naczyniu zwanym czyhun(em) przez kilka godzin, co nadawało jej unikalny smak, zapach i konsystencję[21]. Garnek czyhun był węższy u dołu i rozszerzał się ku górze[21], co sprawiało, że po upieczeniu masa ziemniaczana miała kształt ściętego stożka. Upieczoną babkę ziemniaczaną krojono na duże kawałki i polewano na talerzu śmietaną lub sosem grzybowym[21]. Do podsmażonych na złoty kolor kawałków babki ziemniaczanej podawano porcję kiszonej kapusty[21].

„Zwykła babka ziemniaczana” (bez dodatku boczku lub słoniny) składała się ze startych ziemniaków oraz sporej porcji śmietany i jaj, doprawionych do smaku solą, pieprzem i startą cebulą[21].

Składniki i przygotowanie

[edytuj | edytuj kod]

Głównym składnikiem babki ziemniaczanej są surowe ziemniaki starte na tarce o drobnych oczkach[22]. Do startych ziemniaków dodawany jest osobno usmażony boczek (pokrojony na kawałki) razem z posiekaną cebulą, które doprawia się solą i kminkiem[22]. Dodatkowo porcja surowej cebuli zostaje starta na tarce i wymieszana razem z ziemniakami, co zapobiega ich ściemnieniu[22].

W innych wersjach kulinarnych babki ziemniaczanej do masy ziemniaczanej dodawane jest jeszcze jajko, a całość doprawiana jest do smaku solą, pieprzem i majerankiem[23][24].

Po dokładnym wymieszaniu, ciasto z tartych ziemniaków przekłada się do żaroodpornego naczynia lub brytfanki i piecze w uprzednio nagrzanym piekarniku aż do zarumienienia[22]. Prawidłowo upieczona babka ziemniaczana ma kremową konsystencję w środku i złocisto-brązową chrupiącą skórkę na górze i na dole[23][25].

Charakterystyka i sposoby podania

[edytuj | edytuj kod]

Gotowa potrawa ma kształt formy, w której była pieczona i charakterystyczny zapach pieczonych ziemniaków[4]. Z wierzchu ma złocisto-brązowy kolor, a w środku po przekrojeniu jest ciemnoszara z widocznymi kawałkami boczku[4]. Jest zaliczana do prostych i pożywnych potraw ziemniaczanych[4].

Występuje w licznych kulinarnych wariantach regionalnych, z różnymi dodatkami i sosami[4].

Babkę ziemniaczaną serwuje się na ciepło, można ją także odsmażyć na patelni na drugi dzień[26].

Potrawę można podawać z maślanką, zsiadłym mlekiem lub polać ją śmietaną[22][23].

Babka z obierków ziemniaczanych

[edytuj | edytuj kod]

Na polskiej Liście produktów tradycyjnych znajduje się „babka wojenna z Gromca” – babka z obierków ziemniaczanych wytwarzana we wsi Gromiec w woj. małopolskim[27].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Marta Turska: Internationalismen in der Fachsprache der Gastronomie und Kochkunst im .... Peter Lang GmbH, 2009. [dostęp 2014-03-24]. (niem.).
  2. Mikołaj Rey i Paweł Bielawski: Przepis na prawdziwą białoruską babkę ziemniaczaną. Dzień Dobry TVN. [dostęp 2014-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-02)]. (pol.).
  3. O plackach ziemniaczanych, babce kartoflanej i innych białoruskich smakołykach. belsat.eu, 27 października 2013. [dostęp 2014-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-25)].
  4. a b c d e Lista produktów tradycyjnych województwa podlaskiego – babka ziemniaczana. minrol.gov.pl. [dostęp 2014-03-24].
  5. Karina Gawin: Podlaskie bezdroża – Egzotyka kulinarna. figeneration.pl, 2013. [dostęp 2014-03-24]. (pol.).
  6. Podlaska Kuchnia TV – babka ziemniaczana. [dostęp 2014-03-24].
  7. Kartoflak, czyli śląska babka ziemniaczana. przyslijprzepis.pl. [dostęp 2014-03-25]. (pol.).
  8. Kartoflak mazurski. bistromama.pl. [dostęp 2014-03-25]. (pol.).
  9. Prace, Nummers 13-17. Akademja umiejetnosci w Krakowie. Komisja etnograficzna, 1933. s. 78. [dostęp 2014-03-26]. (pol.).
  10. Andrzej Kozioł: Polski słownik kuchenny i biesiadny. 2002. s. 106. [dostęp 2014-03-26]. (pol.).
  11. Adam Chętnik: Pozywienie Kurpiów: Jadło i napoje zwykłe, obrzędowe i głodowe.... Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności; skł. gł. w księg. Gebethnera i Wolffa, 1936. s. 78. [dostęp 2014-03-26]. (pol.).
  12. Blaszak. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. mazowieckie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. [dostęp 2021-03-11].
  13. Bugaj, czyli baba ziemniaczana. videokuchnia.pl. [dostęp 2014-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-09)].
  14. Przekrój, numery 26 do 52. Krakowskie Wydawnictwo Prasowe, 2009. [dostęp 2014-03-26]. (pol.).
  15. Adam Kryński: Prace Filologiczne, Volume 22. 1972. [dostęp 2014-03-26]. (pol.).
  16. Dorota Czyż: Obraz życia i kultury mieszkańców dawnej wsi łomżyńskiej utrwalony w słownictwie gwarowym. Łomżyńskie Tow. Nauk. im. Wagów, 2005. s. 46 i 47. [dostęp 2014-03-26]. (pol.).
  17. Niebo na talerzu – babka ziemniaczana. 2013. [dostęp 2016-06-10]. (pol.).
  18. Studia z filologii polskiej i słowiańskiej, Volume 42. Państwowe Wyd., 2007. [dostęp 2014-03-26]. (pol.).
  19. Magdalena Kuźmiuk: Uroczysko 2013. Mistrzostwa Świata w Pieczeniu Kiszki i Babki Ziemniaczanej. [dostęp 2014-03-24].
  20. Święto babki ziemniaczanej w Supraślu. atrakcjepodlasia.pl. [dostęp 2014-03-24].
  21. a b c d e Andrzej Fiedoruk: Kresowy tygiel kulinarny. Kuchnia białoruska. Zysk i S-ka, 2010, s. 122 do 124 i 139. ISBN 978-83-7506-590-9.
  22. a b c d e Belarus – babka ziemniaczana. talerka.ru. [dostęp 2014-03-24]. (ang.).
  23. a b c Polish potato babka recipe. trans-acting.eu. [dostęp 2014-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-25)]. (ang.).
  24. Kuchnia Kresowa – białoruska babka ziemniaczana. kresy24.pl. (pol.).
  25. Olgasflavorfactory: Belarussian Potato Babka. olgasflavorfactory.com. [dostęp 2014-03-24]. (ang.).
  26. Babka kartoflana. vitalia.pl, 11 stycznia 2014. [dostęp 2014-03-24].
  27. Babka wojenna z Gromca. [w:] Lista produktów tradycyjnych (woj. małopolskie) [on-line]. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2021-11-19. [dostęp 2024-05-12].