Cmentarz Centralny w Gliwicach – Wikipedia, wolna encyklopedia

Cmentarz Centralny
	; Dom przedpogrzebowy na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach
Państwo	Polska
Miejscowość	Gliwice
Adres	ul. Kozielska 120
Typ cmentarza	komunalny
Stan cmentarza	czynny
Powierzchnia cmentarza	22 ha
Data otwarcia	1924
Zarządca	MZUK
Architekt	Karl Schabik
	Położenie na mapie Gliwic Cmentarz Centralny
	Położenie na mapie Polski Cmentarz Centralny
	Położenie na mapie województwa śląskiego Cmentarz Centralny
	50°18′23″N 18°38′15″E/50,306389 18,637500
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cmentarz Centralny (niem. Zentralfriedhof^[1], Hauptfriedhof^[2]) – cmentarz położony w Gliwicach przy ulicy Kozielskiej, na granicy dzielnic Stare Gliwice i Wojska Polskiego.

Historia

Nekropolię o powierzchni 22 ha (ok. 85 morgów) założono w latach 1920–1927, według projektów z 1920 gliwickiego miejskiego inspektora budowlanego i architekta Karla Schabika (plan i wystrój architektoniczny) oraz gliwickiego miejskiego inspektora ogrodniczego Richarda Riedla(inne języki) (zieleń). Zaplanowano ją na południe od równocześnie powstałego Parku Szwajcaria jako założenie parkowe na ogólnym planie krzyża łacińskiego wpisanego w romb zbliżony do prostokąta, które łączyło funkcje grzebalne z parkiem oraz miejscem sztuki i wypoczynku^[1]^[3]. Dla zachowania wysokiej wartości artystycznej i wzorcowej architektury w początkowym okresie nie pozwalano na swobodne nasadzenia kwiatów, gdyż każda część była obsadzana innym rodzajem roślin. Gatunkami dominującymi są brzozy, sosny wejmutki, świerki pospolite i lipy drobnolistne. Wzdłuż alej znajdują się małe formy architektoniczne, między innymi fontanny zwieńczone rzeźbami. Od każdej z dwóch monumentalnych bram głównych prowadzi szeroka aleja, o długości 108 metrów. Na ich styku znajduje się dom przedpogrzebowy, którego projekt architektoniczny wykonał gliwicki miejski inspektor budowlany i architekt Karl Schabik, a wystrój wnętrz zaprojektował gliwicki artysta Erich Johannes Gottschlich (jego 10 alegorycznych malowideł w latach późniejszych zamalowano). Obok domu przedpogrzebowego znajduje się monumentalna grupa Ukrzyżowania dłuta Paula Ondruscha. Z wielu rzeźb plenerowych rozmieszczonych na cmentarzu do dziś zachowało się m.in. dzieło autorstwa Hannsa Breitenbacha przedstawiające mnicha czytającego psałterz (kojarzonego ze św. Franciszkiem)^[3].

Ruiny krematorium, czynnego w latach 1938–1945, rozebrane w 2007

Pierwsze pochówki na cmentarzu rozpoczęto w 1924. W 1926 oddano do użytku przeniesiony w 1925 na teren cmentarza drewniany kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny z Zębowic koło Olesna^[3]^[2], który w 1992 został rozebrany i odtworzony później na terenie dawnego Cmentarza Starokozielskiego. W latach 1937–1938 za kaplicą wybudowano krematorium projektu Hansa Sattlera z niszą ołtarzową autorstwa rzeźbiarza Hannsa Breitenbacha^[2]^[4], które zburzono w 1945^[3], a ruiny rozebrano w 2007^[5].

Po II wojnie światowej ulokowano na cmentarzu 14 mogił zbiorowych z prochami żołnierzy Wojska Polskiego, zmarłych w niewoli od ran. W 1948 utworzono 8 mogił zbiorowych, gdzie pochowano zmarłych podczas marszu śmierci z Auschwitz-Birkenau (do tego czasu spoczywali oni w mogiłach rozproszonych wzdłuż trasy marszu)^[6].

Pochowani

Osobna strona: Kategoria:Pochowani na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach.

Przypisy

↑ ^a ^b Riedel 1920 ↓.
↑ ^a ^b ^c Baedeker 1938 ↓.
↑ ^a ^b ^c ^d BogusławB. Tracz BogusławB., Pośrodku życia, „Gość Niedzielny / Gość Gliwicki”, nr 43, gosc.pl, Katowice, 25 października 2012 [dostęp 2021-11-12] .
↑ EwaE. Chojecka EwaE. i inni, Sztuka pod znakiem swastyki w kręgu ideologii narodowego socjalizmu 1933–1945, [w:] EwaE. Chojecka (red.), Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, wyd. 2, Katowice: Muzeum Śląskie, 2009, s. 377–378, ISBN 978-83-60353-73-8 .
↑ Tomasz MarcinT.M. Dudziński Tomasz MarcinT.M., Gruss aus Gleiwitz, wyd. III, t. Część XIV: Gliwice w XXI wieku, Śląska Biblioteka Cyfrowa, Gliwice, marzec 2012 [dostęp 2021-11-12] .
↑ Zbiorowa mogiła – ofiary. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2021-11-12].

Bibliografia i linki zewnętrzne

Karl Baedeker: Schlesien, Riesengebirge, Grafschaft Glatz. Leipzig: Karl Baedeker, 1938, s. 246.
RudolfR. Riedel RudolfR., Der Zentralfriedhof in Gleiwitz, „Die Gartenwelt”, Jg. XXIV (12), Berlin: Verlag von Paul Parey, 1920, s. 97–100 [dostęp 2021-11-12] .
Cmentarz Centralny. bip.gliwice.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-19)]., Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego w Gliwicach
Historia cmentarzy komunalnych w Gliwicach. mzuk.gliwice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-01)]., Miejski Zarząd Usług Komunalnych

[CITEREFRiedel1920-1] Riedel 1920 ↓.

[CITEREFBaedeker1938-2] Baedeker 1938 ↓.

[:0-3] BogusławB. Tracz BogusławB., Pośrodku życia, „Gość Niedzielny / Gość Gliwicki”, nr 43, gosc.pl, Katowice, 25 października 2012 [dostęp 2021-11-12] .

[4] EwaE. Chojecka EwaE. i inni, Sztuka pod znakiem swastyki w kręgu ideologii narodowego socjalizmu 1933–1945, [w:] EwaE. Chojecka (red.), Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, wyd. 2, Katowice: Muzeum Śląskie, 2009, s. 377–378, ISBN 978-83-60353-73-8 .

[5] Tomasz MarcinT.M. Dudziński Tomasz MarcinT.M., Gruss aus Gleiwitz, wyd. III, t. Część XIV: Gliwice w XXI wieku, Śląska Biblioteka Cyfrowa, Gliwice, marzec 2012 [dostęp 2021-11-12] .

[6] Zbiorowa mogiła – ofiary. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2021-11-12].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]