Cywilna Szkoła Pilotów i Mechaników – Wikipedia, wolna encyklopedia

Cywilna Szkoła Pilotów i Mechaników – szkoła lotnicza istniejąca w latach 1946–1949 na Opolszczyźnie w Ligocie Dolnej.

Po zakończeniu II wojny światowej zaistniała potrzeba stworzenia szkoły zdolnej do przeszkolenia w krótkim czasie rzesz entuzjastów lotnictwa, którzy byli pilotami samolotowymi lub szybowcowymi wyszkolonymi przed wojną w aeroklubach lub licznych w tym czasie szkołach szybowcowych. Większość z nich straciła podczas działań wojennych kontakt z lotnictwem, potrzebowali szkolenia przypominającego w celu wznowienia nawyków lotniczych. Ponadto istniała w kraju duża grupa młodych entuzjastów lotnictwa, którzy nie mieli żadnego przeszkolenia lotniczego, a byli zainteresowani odbyciem praktycznego szkolenia lotniczego.

W tym czasie w Departamencie Lotnictwa Cywilnego (DLC) Ministerstwa Komunikacji pracowali przedwojenni działacze lotnictwa, m.in.: Jan Madejczyk, Mieczysław Kusnerz, Romuald Flach oraz inżynier Wiktor Leja. Stworzyli oni koncepcję szkoły, która miała umożliwić powrót do latania pilotom z okupacyjną przerwą oraz pozwoliłaby na szkolenia od podstaw pilotów samolotowych. Pozwoliłoby to stworzyć kadrę instruktorską na potrzeby tworzonego w Polsce lotnictwa cywilnego. W tym czasie aerokluby nie dysponowały odpowiednią ilością sprzętu oraz właściwą kadrą do dokonania takiego przeszkolenia^[1].

Na lokalizację szkoły wytypowano lotnisko znajdujące się Ligocie Dolnej, gdzie istniało rozległe zaplecze techniczne w postaci dwóch poniemieckich hangarów mieszczących ok. 15-16 samolotów oraz budynków, w których można byłoby zakwaterować kadrę instruktorską i kursantów. Lotnisko dysponowało również długim trawiastym pasem startowym, który leżał na rozległej równinie. Już od 1936 roku działała tu szkoła szybowcowa podległa Nationalsozialistisches Fliegerkorps, w czasie II wojny światowej z lotniska korzystało Luftwaffe. Działania wojenne nie spowodowały większych zniszczeń w tym obiekcie, więc istniała duża szansa na szybkie zorganizowanie szkolenia. W drugiej połowie 1945 roku został skierowany do Ligoty Tadeusz Kiełbasa^[a], którego pierwotnym zadaniem było zabezpieczanie poniemieckiego sprzętu oraz stworzenie szkoły szybowcowej. Do pomocy otrzymał instruktora Jana Dziubę, resztę personelu miał rekrutować spośród miejscowej ludności. Na podstawie przygotowanych przez niego opinii o miejscowych warunkach Departament Lotnictwa Cywilnego, zarządzeniem z dnia 16 lutego 1946 roku^[2], podjął decyzję o stworzeniu tam szkoły, która otrzymała nazwę Cywilna Szkoła Pilotów i Mechaników (CSPiM) w Ligotce Dolnej^[3].

Pierwszym kierownikiem CSPiM został ppłk obs. Zenon Romanowski, sprawami administracyjnymi szkoły zajął się kpt. Czesław Łabęcki, a szefem technicznym został Andrzej Piróg. Do szkolenia kursantów przydzielono czterech instruktorów: Władysława Ryżkę, Leszka Kamińskiego, Adama Czepirskiego oraz Leona Kubarskiego^[4]. Szkoleniem mechaników zajmowali się: Edmund Górecki, Piotr Opierowiec, Jan Kielan i Franciszek Chądzyński. Początkowo szkoła dysponowała skromną ilością sprzętu, a warunki lokalowe były trudne. Kursanci otrzymali miejsca w 10-12 osobowych sypialniach, wyżywienie oceniano jako monotonne, ale czasem udawało się dowieźć do szkoły samolotem wieprzowinę pozyskaną na świniobiciach w okolicznych wnioskach. W ocenie uczestników szkolenia, w porównaniu do innych ośrodków szkoleniowych w Polsce, Ligotka oferowała kursantom bardzo dobre warunki bytowe^[5]. Było to możliwe m.in. dzięki pomocy starosty strzeleckiego, który umożliwił szkole zakup dodatku żywnościowego poza obowiązującym systemem kartkowym^[6].

6 maja 1946 roku nastąpiło oficjalne otwarcie Szkoły^[7], faktycznie szkolenie trwało już od 15 kwietnia tegoż roku^[2]. Wzięli w nim udział piloci wyszkoleni jeszcze przed wojną, a potrzebujący oficjalnego potwierdzenia posiadanych kwalifikacji. Wśród kursantów znaleźli się: Paweł Zołotow, Stanisław Glinka, Irena Kempówna, Władysława Świtalska, Tadeusz Kiełbasa, Józef Zieleziński i inni. Z uwagi na szczupłość kadry instruktorskiej grupy szkoleniowe były bardzo liczne, na jednego instruktora przypadało 15-20 kursantów. Pomimo szczupłej kadry instruktorskiej i wykorzystania ok. 15 samolotów udało się w trakcie kursu wykonać 2619 lotów w czasie 545 godzin i 40 minut. 15 czerwca 1946 roku kurs został zakończony, ukończyło go 47 kursantów, z czego 29 otrzymało uprawnienia instruktorów, m.in. Aleksander Wąsowicz zasilił kadrę CSPiM. Wielu z nich powróciło do domów i jako licencjonowani piloci rozpoczęli latanie w odbudowywanych aeroklubach^[8]. Poza szkoleniem pilotażowym zorganizowano dla kursantów ćwiczenia w skokach spadochronowych^[9].

Równolegle ze szkoleniem pilotów w tym samym czasie w CSPiM prowadzono szkolenie mechaników lotniczych. Kadrę stanowili przedwojenni mechanicy Aeroklubu Warszawskiego: Zygmunt Skóra, Franciszek Chądzyński i Jan Kielan oraz Franciszek Grześkowiak, szef mechaników 132 eskadry myśliwskiej. Podobnie jak na kursie pilotażowym większość uczestników tego kursu stanowili mechanicy lotniczy z wieloletnim stażem i praktyką^[10]. Mechanicy byli szkoleni teoretycznie i praktycznie w zakresie w obsłudze samolotu Po-2, który był przewidziany jako podstawowe wyposażenie lotnictwa aeroklubowego. Szkolenie z wynikiem pozytywnym ukończyło 34 mechaników, z czego 11 uzyskało uprawnienia instruktorów^[11].

Rozpoczęto przygotowania do uruchomienia kolejnych kursów. Wśród kadry instruktorskiej nastąpiły zmiany, odeszli do PLL LOT Władysław Ryżko i Leszek Kamiński, kadra została zasilona poprzez dokooptowanie Eugeniusza Laudana, Tadeusza Arabskiego^[b], Jana Sojki, Stanisława Glinki, Aleksandra Wąsowicza oraz Hipolita Kazimierczaka^[12]. Na lotnisku zostały uruchomione warsztaty lotnicze, które zapewniły bieżące serwisowanie samolotów szkoły oraz podjęły się remontowania poniemieckiego sprzętu. Część z samolotów wyremontowanych w CSPiM została przekazana aeroklubom na terenie Polski. W latach 1948–1949 szkolne warsztaty wykonały modyfikacje 19 samolotów Po-2 do wersji sanitarnej, były to pierwsze w Polsce samoloty sanitarne użytkowane w lotnictwie cywilnym^[13].

22 lipca 1946 roku, w drugą rocznicę ogłoszenia Manifestu PKWN, uruchomiono pierwszy kurs szkolny pilotażu dla kandydatów mających szkolić się od podstaw w pilotażu silnikowym. Kandydatów na kurs kierował Departament Lotnictwa Cywilnego w Warszawie, w założeniu mieli to być piloci szybowcowi legitymujący się uprawnieniami kategorii C oraz studenci uczelni technicznych z kierunków lotniczych, tj. Szkoła Inżynierska im. Wawelberga i Rotwanda w Warszawie oraz Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie. W praktyce wielu kursantów dysponowało jedynie kategoriami A lub B uzyskanymi jeszcze przed wojną, a ich naloty były liczone w minutach samodzielnych lotów. Już po uruchomieniu kursu zostali do niego dołączeni pracownicy PLL LOT (nawigatorzy i radiotelegrafiści), którzy mieli w Ligotce posiąść elementarne umiejętności w zakresie pilotażu^[14].

Dużo liczniejsza kadra instruktorska pozwoliła na stworzenie mniejszych grup i intensyfikację programu szkolenia. Z uwagi na posiadane przez kursantów przeszkolenie szybowcowe zakładano, że mają oni opanowane zasady lotu. Po pierwszym locie zapoznawczym kursanci uczyli się w lotach po kręgu wszystkich faz lotu, takich jak wznoszenie, lot horyzontalny, zakręty oraz lądowanie^[15]. Z uwagi na użytkowanie wyeksploatowanego sprzętu (często jeszcze z przeszłością bojową) i całkowitym brakiem spadochronów, w szkole nie wykonywano przeciągnięcia, korkociągu czy pętli^[16]. W większości przypadków laszowanie pilotów, czyli dopuszczenie do samodzielnego wykonywania lotów, następowało po 40-50 lotach z instruktorem, następnie przechodzili oni do samodzielnych lotów warunkowych do strefy pilotażu. Wykonywano przelot nawigacyjny po trójkącie, następnie przelot z lądowaniem na obcym lotnisku. Na koniec szkolenia kursanci wykonywali dwa loty samodzielne na tzw. pilotaż w strefie. Tuż przed zakończeniem kursu trzy maszyny z załogami złożonymi z instruktorów i kursantów, wzięły udział w defiladzie powietrznej zorganizowanej w Bydgoszczy 1 września 1946 roku^[17] Po zakończeniu kursu jego uczestnicy legitymowali się nalotem na poziomie ok. 12 godzin oraz świadectwem ukończenia kursu, na podstawie którego Departament Lotnictwa Cywilnego wydawał im licencję pilota turystycznego^[18]. Tak jak w przypadku kursu unifikacyjnego, równolegle do kursu pilotażowego odbywał się w szkole kurs mechaników. Tym razem jego członkami były osoby nieposiadające doświadczenia, w trakcie kursu dopiero zdobywały praktyczne doświadczenie w zakresie obsługi samolotów cywilnych. W 1946 roku udało się wyszkolić w CSPiM łącznie 189 osoby^[19].

Po zakończeniu pierwszego kursu szkolnego zaszły zmiany w kadrze szkoły. Stanowisko kierownika CSPiM objął mjr pil. Edmund Surmasiewicz, stanowisko szefa wyszkolenia objął instruktor Stanisław Pniak. Szefem mechaników został Stanisław Kozioł, a Andrzej Piróg objął stanowisko szefa szkolnych warsztatów lotniczych^[19].

Pozytywne doświadczenia z organizacji kursów w 1946 roku oraz olbrzymia liczba chętnych do przeszkolenia w zakresie pilotażu spowodowała, że Departament Lotnictwa Cywilnego podjął decyzję o organizacji w 1947 roku w Ligotce Dolnej trzech kursów (2., 3. i 4.). Pierwszy zaplanowano na okres maj – czerwiec, drugi na lipiec – sierpień, a trzeci na wrzesień – październik. Program szkolenia został zorganizowany tak, aby była możliwa jego realizacja w ciągu sześciu tygodni. Tak jak przy pierwszym kursie szkolnym obowiązywała zasada, że kursanci kierowani do CSPiM mieli ukończone szkolenie szybowcowe i mieli opanowane zasady lotu. Uporządkowano już kwestie formalnego zgłaszania, kursanci stawiali się w szkole wyposażeni w dokumenty potwierdzające ich stan zdrowia, przynależność do organizacji delegującej oraz dokumenty potwierdzające posiadane kwalifikacje lotnicze. Przegląd przedstawionych dokumentów decydował o dopuszczeniu do szkolenia lotniczego, osoby zakwalifikowane wpłacały do kasy szkoły opłatę kursową w wysokości 5000 zł (równowartość miesięcznej pensji wykwalifikowanego pracownika)^[20].

Kursanci kończący szkołę w 1947 roku dysponowali nalotem rzędu 18–20 godzin spędzonych w powietrzu. Zmiany przepisów lotniczych, wprowadzone przez DLC, spowodowały, że licencję pilota cywilnego mogły otrzymać osoby mające wylatane 25 godzin. Zmuszało to absolwentów CSPiM do „dolatania” brakujących godzin w aeroklubach^[15].

W sierpniu 1947 roku doszło do pożaru dużego hangaru szkoły, zniszczeniu uległo ok. 8 samolotów Po-2. Hangar nie został odbudowany, co utrudniło funkcjonowanie szkoły. Przesunął się też zaplanowany cykl szkolenia, ostatnia grupa kursantów zakończyła szkolenie 31 października tegoż roku. Łącznie w 1947 roku 150 osób ukończyło szkolenie w CSPiM^[21].

Na 1948 rok zaplanowano trzy kursy szkolne (5., 6. i 7.). Patronat nad szkołą objęła Powszechna Organizacja „Służba Polsce”, skierowania do szkoły wydawały też organizacje lotnicze i aerokluby. Kursanci zostali jednolicie umundurowani w stroje junaków PO „Służba Polsce”^[11]. Utrzymano zasadę odpłatności szkolenia, jedynie kursanci kierowani przez Służbę Polsce byli zwolnieni z opłaty. Nabór na szkolenie osób urodzonych w latach 1928–1930 sprawił, że szkolenie zmieniono pod kątem późniejszej służby absolwentów CSPiM w lotnictwie wojskowym. Program szkolenia został rozszerzony, m.in. o loty w szyku. Zmiana programu szkolenia zaowocowała wydłużeniem nalotu kursantów kończących szkołę do ok. 30 godzin spędzonych w powietrzu, co pozwalało im automatycznie uzyskać licencję pilota turystycznego. W 1948 roku poza kursami szkolnymi były organizowane w CSPiM kursy doskonalące, tj. kursy latania na przyrządy oraz kursy akrobacji lotniczej^[22]. Na trzech turnusach szkoleniowych w 1948 roku wyszkolono 90 pilotów oraz 10 mechaników lotniczych^[23].

Rok 1949 przyniósł znaczne zmiany w funkcjonowaniu szkoły. Została przekształcona w Centrum Wyszkolenia Pilotów i Mechaników Powszechnej Organizacji „Służba Polsce”, zaplanowano w niej odbycie trzech kursów szkolnych (8., 9., 10.). Przy naborze kursantów preferowano pilotów szybowcowych z uprawnianiami instruktorskimi, pozostali kandydaci byli weryfikowani pod kątem ich przydatności do służby w lotnictwie wojskowym. Po raz pierwszy pojawiło się kryterium polityczne naboru – odrzucano kandydatów mających jakiekolwiek związki z Europą Zachodnią lub związanych z podziemiem niepodległościowym z okresu II wojny światowej. Zmiany dotknęły też kadrę szkoły. Nowym kierownikiem został kpt. pil. Krzysztof Donigiewicz, zastępcą ds. polityczno-wychowawczych ppor. obs. Tadeusz Kasprzak, szefem wyszkolenia został por. pil. Wacław Kozielski. Zmiany nastąpiły również w sferze sprzętu lotniczego – do szkoły trafił samoloty polskiej konstrukcji LWD Szpak 4T^[24]. W 1949 roku szkolenie ukończyło ok. 90 pilotów^[23].

Kursy zorganizowane w 1949 roku były ostatnimi kursami szkolnymi, jakie przeprowadzono w Ligotce pod szyldem CWPiM P.O. SP. Na przełomie lat 1949 i 1950 szkoła przeniosła swoją działalność do Wrocławia^[11], na lotnisko Gądów Mały, zmieniając nazwę na Centrum Wyszkolenia Lotniczego^[25]. Budynki szkoły zostały przejęte przez państwową firmę handlową, tereny zostały rozparcelowane pomiędzy okolicznych rolników^[26].

W 1961 roku odbyła się w Ligocie Dolnej uroczystość 15-lecia CSPiM, zorganizowana przez Centrum Wyszkolenia Lotniczego Wrocław^[6]. Uroczystość uświetnił Andrzej Abłamowicz, który samolotem PZL MD-12 przywiózł do Ligoty Dolnej grupę absolwentów CSPiM^[27]. Kolejne spotkanie absolwentów CSPiM odbyło się w dniach 8–10 czerwca 2007 roku podczas Zjazdu pokoleń lotniczych Kamień Śląski – Ligota Dolna – Góra św. Anny^[28].

Obecnie w Ligocie Dolnej funkcjonuje Izba Tradycji Lotniczych, która gromadzi pamiątki związane z lotniczą przeszłością miejscowości^[29] .

• Andrzej Abłamowicz – pilot doświadczalny,
• Tadeusz Augustyniak – organizator śmigłowcowego lotnictwa ratunkowego w Polsce,
• Józef Dankowski – długoletni trener Szybowcowej Kadry Narodowej,
• Irena Kaniewska – polska szybowniczka, rekordzistka świata,
• Irena Kempówna – polska szybowniczka, rekordzistka świata,
• Tadeusz Kostia – polski konstruktor szybowcowy,
• Edward Makula – pilot szybowcowy, rekordzista Polski i świata,
• Wanda Modlibowska – polska lotniczka sportowa i szybowniczka,
• Justyn Sandauer – polski konstruktor szybowcowy,
• Aleksander Sewiński – w latach 90. szef Aeroklubu Rybnickiego,
• Maria Wardasówna – polska powieściopisarka,
• Ryszard Witkowski – polski pilot doświadczalny, instruktor lotniczy,
• Roman Zabiełło – polski pilot komunikacyjny, organizator polskiego lotnictwa cywilnego po 1990 r.,
• Paweł Zołotow – nestor polskiego lotnictwa.

• Adam Czepirski, Alojzy Wiejak: Ligota Dolna. Cywilna Szkoła Pilotów i Mechaników. Kraków: Muzeum Lotnictwa Polskiego, 2004, seria: Acta Aeronautica. ISBN 83-915921-8-9. OCLC 749598386.
• Ryszard Witkowski: Sześć stopni swobody. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1980. ISBN 83-11-06430-X. OCLC 751191314.
• Cywilna Szkoła Pilotów i Mechaników w Ligotce Dolnej. „Skrzydlata Polska”. 7/1946, lipiec 1946. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Święto lotnictwa w Bydgoszczy. „Skrzydlata Polska”. 9/1946, wrzesień 1946. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Paweł Tyrała: Tradycje lotnicze Ligoty Dolnej. Moja lotnicza przygoda od modelarstwa do samolotu CSS 13. Rzeszów: Wydawnictwo Amelia, Aneta Siewiorek, 2012. ISBN 978-83-63359-16-4. OCLC 829897412.
• Jerzy Zieleziński: Wszystko już było... : lotnicze wspomnienia. Warszawa: "Przegląd Lotniczy / Aviation Revue" Sp. z o.o., 2003. ISBN 83-911680-2-6. OCLC 749354940.
• Aleksander Wąsowicz. Na marginesie szkolenia motorowego. „Skrzydlata Polska”. 10/1946, październik 1946. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Budujemy Lotnictwo. „Skrzydlata Polska”. 7/1948, lipiec 1948. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Czesław Łabędzki. Po piętnastu latach w Ligotce. „Skrzydlata Polska”. 22/1961, 28 maja 1961. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Adam Skarbiński. Szkoły lotnicze w Ligocie Dolnej. „Skrzydlata Polska”. 5/2012, maj 2012. Warszawa: Altair Agencja Lotnicza. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783. 
• Ikar z Ligoty Dolnej. polska-org.pl. [dostęp 2021-02-17].
• Wieś spod znaku śmigła. nto.pl. [dostęp 2021-02-15]. (pol.).
• Powojenna szkoła pilotów i mechaników w Ligotce Dolnej. Historie znane i te mniej znane. [dostęp 2021-02-15]. (pol.).

• Izba Tradycji Lotniczych w Ligocie Dolnej, dostęp 2021-02-19,
• Lotnicze tradycje oraz wspomnienia w Ligocie Dolnej..., dostęp 2021-02-19.