Dowód nie wprost – Wikipedia, wolna encyklopedia

Dowód nie wprost (dowód apagogiczny^[1], dowód sokratejski, łac. reductio ad absurdum^[2] – sprowadzenie do sprzeczności, łac. contradictio in contrarium – zaprzeczenie przeciwieństwa, gr. ἡ εις άτοπον απαγωγη hi eis atopon apagogi – sprowadzenie do niemożliwości) – forma dowodu logicznego, w którym z założenia o nieprawdziwości tezy wyprowadza się sprzeczność ze zdaniem prawdziwym (założenie nieprawdziwości twierdzenia prowadzi do sprzeczności), co pozwala przyjąć, że zaprzeczenie tezy jest fałszywe, a sama teza prawdziwa. Inaczej sposób dowodzenia twierdzeń przez wykazanie sprzeczności między zaprzeczeniem dowodzonej tezy a przyjętymi założeniami.

Dowód nie wprost jest często łatwiejszy do przeprowadzenia niż dowód wprost (wyprowadzający pewną tezę z założeń); stosowany jest szczególnie wtedy, gdy mamy do czynienia z subtelnymi własnościami obiektów, o których mówi twierdzenie.

Dowód nie wprost był znany już Sokratesowi, który chętnie go stosował jako część metody sokratycznej.

Klasycznym przykładem dowodu nie wprost jest dowód Euklidesa istnienia nieskończenie wielu liczb pierwszych (dowód korzysta z podstawowego twierdzenia arytmetyki). Załóżmy mianowicie, że liczb pierwszych jest tylko skończenie wiele, i oznaczmy je (wszystkie) symbolami: ${\displaystyle p_{1},p_{2},p_{3},\dots ,p_{n}.}$ Rozważając liczbę ${\displaystyle (p_{1}\cdot p_{2}\cdot p_{3}\cdot \ldots \cdot p_{n})+1,}$ dochodzimy do wniosku, że:

1. ma ona rozkład na liczby pierwsze, jak każda liczba naturalna oraz
2. nie dzieli się przez żadną z liczb ${\displaystyle p_{1},p_{2},p_{3},\dots ,p_{n}.}$

Stąd musi istnieć jeszcze jakaś liczba pierwsza oprócz wymienionych – ale to jest sprzeczne z założeniem, że ${\displaystyle p_{1},p_{2},p_{3},\dots ,p_{n}}$ to wszystkie liczby pierwsze. Uzyskanie sprzeczności z przyjętym wcześniej założeniem pozwala więc wywnioskować, że było ono fałszywe – czyli liczb pierwszych jest nieskończenie wiele.

• alibi
• dowód wprost
• heureza
• konstruktywizm
• prawo wyłączonego środka
• twierdzenie przeciwstawne

• NicholasN. Rescher NicholasN., Reductio ad Absurdum, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).
• Słownik Wyrazów Obcych: atopia i apagogiczny dowód