Dziady część IV – Wikipedia, wolna encyklopedia

„Dziady” część IV

Autor	Adam Mickiewicz
Typ utworu	dramat
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Zabór rosyjski
Język	polski
Data wydania	1823
Teksty w Wikiźródłach

Dziady część IV – utwór dramatyczny Adama Mickiewicza, należący do cyklu dramatów Dziady. Utwór powstawał w latach 1820–1821 w Kownie. Opublikowany został w roku 1823 w drugim tomie wraz z dramatem Dziady część II.

Utwór wraz z częścią II jest nazywany Dziadami wileńsko-kowieńskimi.

Jest to dramat o tematyce miłosnej, w którym głównym bohaterem jest nieszczęśliwy kochanek – Gustaw. Akcja utworu toczy się w dzień zaduszny między godziną dziewiątą wieczorem a północą, natomiast miejscem akcji jest dom greckokatolickiego księdza.

Do domu greckokatolickiego księdza i jego dzieci przychodzi Pustelnik, jego dawny uczeń Gustaw, którego ksiądz w pierwszej chwili nie rozpoznaje. Opowiada on księdzu historię swojego życia i miłości, a przełomowe momenty tej historii odmierzane są biciem zegara:

• Godzina pierwsza – godzina miłości – Pustelnik mówi o romantycznej miłości, jej boskim pochodzeniu i skutkach. Mówi też o związanej z miłością śmierci.
• Druga godzina – godzina rozpaczy – Pustelnik, czyli rozpoznany już przez księdza Gustaw wspomina swoje zmarnowane przez nieszczęśliwą miłość życie. Skarży się na istniejące stosunki społeczne utrudniające połączenie się kochanków węzłem małżeńskim. W końcu przebija się sztyletem, ale nie pada.
• Trzecia godzina – godzina przestrogi – Ksiądz orientuje się, że Gustaw jest upiorem. Ten prosi księdza o przywrócenie obrzędu dziadów, przynoszącego ulgę czyśćcowym duszom^[1].

Mickiewicz w IV części Dziadów stworzył typowy wizerunek bohatera romantycznego. Gustaw ma za sobą nieszczęśliwą miłość i spowodowany nią obłęd. Cechuje go niechęć do świata i bunt przeciw ogólnie przyjętym normom moralnym. Osobowość Gustawa została ukształtowana poprzez lekturę Nowej Heloizy Rousseau oraz Cierpień młodego Wertera Goethego. Utwory te uczyniły z niego indywidualistę, a nawet pchnęły go do samobójstwa. Kochanka głównego bohatera, jest określana jako nadludzka dziewica, została bowiem uwznioślona i uświęcona. Jest dla niego przeznaczeniem i darem niemalże nadprzyrodzonym. Jednak od momentu poślubienia jej przez osobę bogatą i utytułowaną, dla Gustawa rozpoczyna się godzina rozpaczy^[2], przepełniona egzaltacją, miłosnym cierpieniem, udręką zazdrości. Cierpienie to zostało wyrażone językiem, jak na owe czasy bardzo nowoczesnym^[2]. Ta część jest uważana przez badaczy m.in. za studium psychologiczne^[2].

Ksiądz, słuchacz historii Gustawa, jest przez niego postrzegany za uosobienie racjonalizmu, zdrowego rozsądku i konformizmu^[2]; potrafi posługiwać się tylko maksymami, powiedzeniami o charakterze popularnych porzekadeł, np. Pan Bóg daje, Pan Bóg bierze!, po smutkach wesele^[2]. Z kolei nieszczęśliwy kochanek reprezentuje romantyczny spirytualizm.

• A. Mickiewicz: Dziady, wyd. Morex 1995.
• Repetytorium z języka polskiego, wyd. Greg, 1996
• Historia literatury polskiej w zarysie, wyd. PWN, 1980
• Alina Witkowska, Ryszard Przybylski: Romantyzm, Warszawa, 1999

• Dziady część II i IV w zbiorach Cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona.pl