Dziewięcierz – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Dziewięcierz

Zobacz też: Dziewięcierz w innych znaczeniach tej nazwy.

Dziewięcierz

wieś
Cmentarz greckokatolicki
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	lubaczowski
Gmina	Horyniec-Zdrój
Liczba ludności (2021)	199[2]
Strefa numeracyjna	16
Kod pocztowy	37-620[3]
Tablice rejestracyjne	RLU
SIMC	0602779[4]
Położenie na mapie Polski Dziewięcierz
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Dziewięcierz
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego Dziewięcierz
Położenie na mapie gminy Horyniec-Zdrój Dziewięcierz
50°13′13″N 23°26′29″E/50,220278 23,441389[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Dziewięcierz – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój^[5][4].

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Na terenie miejscowości znajduje się rezerwat przyrody Sołokija^[6].

Wierni Kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Horyńcu-Zdroju^[7].

Wieś pierwotnie nazywała się Dziewięciory (Девятири). Powstała w latach 1565–1566, lokowana na surowym korzeniu przez starostę lubaczowskiego Andrzeja Myszkowskiego jako wieś królewska. W 1630 r. liczyła 56 domów. Wsią królewską pozostawała do 1778 r., potem była własnością szlachecką, na początku XX w. majątek rozparcelowano.

Przed 1945 r. w skład Dziewięcierza wchodziły przysiółki: Dolina Dunajecka, Popowa Dolina, Czornije, Dąbrówki, Hruszki, Kernycia, Kowale, Łuh, Moczary, Śniegury, Sołotwyna, Srocze Łozy, Trostianka (najdalszy oddalony był 3 km od cerkwi).

W XVII-XVIII w. we wsi rozwinęło się rzemiosło garncarskie i kamieniarskie, dzięki sąsiednim ośrodkom: Potyliczowi, który był ważnym ośrodkiem garncarskim dzięki bogatym zasobom glinki garncarskiej i fajansowej, oraz Brusnu, ośrodkowi kamieniarskiemu ze złożami piaskowca i wapienia. Odpowiedni do obróbki kamień znajdował się także na wschód od Dziewięcierza, w miejscu gdzie w latach 80. XVIII w. w ramach kolonizacji józefińskiej założono niemiecką kolonię Einsingen, której mieszkańcy otworzyli kamieniołom.

W XVII w. funkcjonowało 16 warsztatów garncarskich, a ponadto huta żelaza. We wsi był także młyn i karczmy. Dziewięcierz leżał przy rozgałęzieniu szlaków, na wschód do Potylicza i Rawy Ruskiej oraz na północ do Werchraty.

Zapewne bogactwo miejscowych rzemieślników i dogodne położenie umożliwiły zrealizowanie potężnej inwestycji, którą była budowa monumentalnego założenia cerkiewnego w latach 1749–1750 (data na podstawie napisów na krzyżach na bramie wschodniej i zachodniej muru wokół cerkwi, odczytana 18 sierpnia 2014 r. przez Swiatosława Gala i Szymona Modrzejewskiego). Nazwisko ówczesnego parocha nie jest znane^[8].

Według rejestru zabytków NID^[9] na listę zabytków wpisany jest cmentarz greckokatolicki, obecnie komunalny, z poł. XIX w., nr rej.: A-1281 z 12.09.1990.

We wsi znajdowała się drewniana cerkiew Podwyższenia Krzyża Świętego, zbudowana w latach 1837–1839 na miejscu starszej, zniszczona w czasie II wojny światowej.

Nieopodal cerkwiska znajdują się ruiny plebanii i kapliczka na wodzie z basenem, która była używana przez grekokatolików podczas święta Jordanu.^[10]

Na terenie wioski znajduje się również 17 przydrożnych kamiennych krzyży bruśnieńskich, które pochodzą z ludowych warsztatów kamieniarskich w Starym Bruśnie.^[11]

• gmina Potylicz
• Dziewięcierz (przystanek kolejowy)

• Dziewięcierz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 291 .