Gąska mydlana – Wikipedia, wolna encyklopedia

Gąska mydlana
Ilustracja
Tricholoma saponaceum var. squamosum
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

pieczarkowce

Rodzina

gąskowate

Rodzaj

gąska

Gatunek

gąska mydlana

Nazwa systematyczna
Tricholoma saponaceum (Fr.) P. Kumm
Führ. Pilzk. (Zwickau): 133 (1871)
Zasięg
Mapa zasięgu
Zasięg występowania w Europie i Azji

Gąska mydlana (Tricholoma saponaceum (Fr.) P. Kumm.) – gatunek grzybów należący do rodziny gąskowatych[1].

Systematyka i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Tricholoma, Tricholomataceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1818 roku Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus saponaceus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1871 roku P. Kumm., przenosząc go do rodzaju Tricholoma[1]. Niektóre synonimy:

  • Agaricus atrovirens Pers. 1801
  • Agaricus atrovirens Pers. 1801 subsp. atrovirens
  • Agaricus napipes Krombh. 1836
  • Tricholoma saponaceum var. lavedanum Rolland
  • Tricholoma saponaceum var. saponaceum (Fr.) P. Kumm.
  • Tricholoma saponaceum var. squamosum (Cooke) Rea
  • Tricholoma saponaceum var. sulphurinum (Quél.) Rea
  • Agaricus saponaceus Fr. 1818
  • Agaricus saponaceus Fr. 1818 var. saponaceus
  • Gyrophila saponacea (Fr.) Quél. 1886
  • Gyrophila saponacea var. atrovirens (Pers.) Quél. 1886
  • Gyrophila saponacea (Fr.) Quél. 1886 var. saponacea
  • Tricholoma atrovirens (Pers.) Sacc. 1887
  • Tricholoma saponaceum (Fr.) P. Kumm. 1871 f. saponaceum
  • Tricholoma saponaceum var. atrovirens (Pers.) P. Karst. 1879
  • Tricholoma saponaceum var. napipes (Krombh.) J.E. Lange 1890[2].

Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym miał też nazwę bedłka mydlana[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kapelusz

Średnica 5–10 cm, za młodu dzwonkowaty lub półkulisty, później płaskołukowaty, ale przez długi czas z podwiniętym brzegiem, w końcu staje się płaski i powyginany z wklęsłymi wnękami. Jest mięsisty, gładki i błyszczący, podczas suchej pogody ma popękaną skórkę, podczas wilgotnej jest lepki[4]. Cechuje się ogromną zmiennością barw u poszczególnych osobników. Najczęściej skórka kapelusza jest szarozielona, ale może być od białej do czarnobrązowej. U ciemno zabarwionych okazów brzeg jest wyraźnie jaśniejszy[5]. Wyróżnia się kilka znacznie różniących się ubarwieniem odmian[1].

Blaszki

Rozstawione szeroko, lekko zgrubione, ząbkowato wykrojone. Początkowo są białe, później żółtoszare, uszkodzone czernieją[4].

Trzon

Wysokość 6–10 cm, grubość 1–2,5 cm. Jest walcowaty lub wrzecionowaty, dołem zaostrzony, zazwyczaj gładki, goły lub łuskowaty, czasami z ochrowymi plamkami[4]. Zabarwiony podobnie do kapelusza, lecz w jaśniejszym odcieniu[5].

Miąższ

Białawy, mięsisty, przy podstawie trzony czerwono nabiegły[4]. Po pewnym czasie od zbioru czerwieniejący, o mydlanym zapachu i smaku (czasami) gorzkawo-mącznym[5].

Cechy mikroskopowe;

Wysyp zarodników biały. Zarodniki gładkie, nieamyloidalne, szerokoelipsoidalne, o rozmiarach 5-7.5 × 3–5 μm. Cystyd brak, na strzępkach występują sprzążki[6]

Występowanie i siedlisko

[edytuj | edytuj kod]

Gąska mydlana występuje na wszystkich kontynentach poza Antarktydą[7]. W Polsce jest pospolita[8].

Pojawia się od września do listopada, w lasach iglastych i mieszanych. Czasami występuje gromadnie[9]. Rośnie pod jodłami lub sosnami[3].

Znaczenie

[edytuj | edytuj kod]

Grzyb mikoryzowy[3]. Grzyb lekko trujący, niedogotowany lub spożyty w większych ilościach powoduje nudności i wymioty[5][10].

Gatunki podobne

[edytuj | edytuj kod]

Gąska mydlana jest grzybem o bardzo zmiennym wyglądzie owocników, występuje w wielu odmianach, zawsze jednak ma mydlany zapach i czerwienieje (często te cechy ujawniają się dopiero po kilku godzinach)[5]. Podobna jest np. gąska niekształtna (Tricholoma portentosum), odróżniająca się jednak kapeluszem o odcieniu szarobrązowym, a nie zielonkawym[8]. Od gołąbków różni się włóknistym i niełamliwym trzonem[10].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
  2. Species Fungorum. [dostęp 2011-11-15].
  3. a b c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
  4. a b c d Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
  5. a b c d e Ewald Gerhardt: Przewodnik GRZYBY. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2001, s. 206. ISBN 83-7073-084-1.
  6. Mushroom Expert. [dostęp 2016-01-02].
  7. Discover Life Maps. [dostęp 2015-04-08].
  8. a b Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.
  9. Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
  10. a b Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.