Gereza czarna – Wikipedia, wolna encyklopedia
Colobus satanas[1] | |||
Waterhouse, 1838[2] | |||
Fig. 2 – gereza czarna (C. satanas) | |||
Systematyka | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Typ | |||
Podtyp | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Podrząd | |||
Nadrodzina | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek | gereza czarna | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8] | |||
Gereza czarna[9], gereza szatanka[10] (Colobus satanas) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny gerez (Colobinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Gereza czarna występuje w zachodniej Afryce zamieszkując w zależności od podgatunku[11]:
- C. satanas satanas – gereza czarna – wyspa Bioko, Gwinea Równikowa.
- C. satanas anthracinus – gereza antracytowa – południowo-zachodni i wschodni Kamerun (na południe od rzeki Sanaga i na wschód aż do regionów Batouri i Lomié), Gwinea Równikowa, zachodni i środkowy Gabon (w głąb lądu do Parku Narodowego Lopé i z niepotwierdzonymi doniesieniami o rzadkich populacjach na wschód od rzek Ogowe i Ivindo), i zachodnie Kongo; być może północno-zachodnia Angola (Kabinda).
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1838 roku brytyjski zoolog George Robert Waterhouse nadając mu nazwę Colobus satanas[2]. Holotyp pochodził z wyspy Bioko, w Gwinei Równikowej[12].
Istnieje bardzo niewielka zewnętrzna różnica między dwoma podgatunkami C. satanas[11]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają dwa podgatunki[11].
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Colobus: gr. κολοβος kolobos „ograniczony, okaleczony”; dżelada białobroda posiada szczątkowy kciuk[13].
- satanas: w judaizmie Szatan (gr. Σατανας Satanas) był jednym z aniołów, który zbuntował się przeciwko Bogu[14].
- anthracinus: łac. anthracinus „czarny jak węgiel, antracytowy”, od ανθρακινος anthrakinos „z węgla drzewnego”, od ανθραξ anthrax, ανθρακος anthrakos „węgiel”[15].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) 50–77 cm, długość ogona około 80 cm; masa ciała samic 10–11 kg, samców 10–15 kg[16]. Przedstawiciele tego gatunku są w całości pokryci długim, czarnym futrem. Charakterystyczne są też długie palce oraz ogon. Tak jak inne gerezy, gerezy czarne pozbawione są kciuka.
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Biotop: Nizinne lasy deszczowe.
Tryb życia: Gerezy czarne żyją w grupach składających się zazwyczaj z jednego dorosłego samca, samic rozpłodowych i ich potomstwa. Są gatunkiem terytorialnym. Na wolności żyją około 20 lat.
Pokarm: Głównym składnikiem diety przedstawicieli tego gatunku są liście i nasiona. Czasem jedzą też owoce i kwiaty. Gerezy czarne zazwyczaj jedzą na ziemi.
Rozród: Ciąża trwa około 200 dni, a młode osiągają dojrzałość płciową w wieku około 4-6 lat. W jednym miocie występuje zazwyczaj jedno młode[17]. Młode rodzą się z brązowym futrem, co odróżnia je od innych gatunków gerez.
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]Gerezy czarne są bardzo wrażliwe na zniszczenia powstałe w wyniku wyrębu lasów, co stale przyczynia się do spadku ich liczebności. Przez wiele lat ludzie polowali na nie dla futra i mięsa. Obecnie jest to jeden z dziesięciu najbardziej zagrożonych gatunków naczelnych w Afryce. Status zagrożenia według IUCN w zależności od podgatunku:
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Colobus satanas, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b G.R. Waterhouse. On some New Species of Mammalia from Fernando Po. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 6, s. 58, 1838. (ang.).
- ↑ J.L. La Conte. Decriptions of several new Mammals from Western Africa. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 9, s. 10, 1857. (ang.).
- ↑ Matschie 1917 ↓, s. 155.
- ↑ Matschie 1917 ↓, s. 156.
- ↑ Matschie 1917 ↓, s. 157.
- ↑ I. Krumbiegel. Zur Kenntnis der Säugetierfauna von Fernando Poo. „Archiv für Naturgeschichte”. 11, s. 305, 1943. (niem.).
- ↑ F. Maisels & D.T. Cronin , Colobus satanas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-08] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 49. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 112. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 244. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Colobus satanas. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-08].
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 196, 1904. (ang.).
- ↑ Edmund C. Jaeger , Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 203, OCLC 637083062 (ang.).
- ↑ The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 107–702. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ Whitney Lane , Colobus satanas (black colobus) [online], Animal Diversity Web [dostęp 2023-12-06] (ang.).
- ↑ D.T. Cronin , Colobus satanas ssp. satanas, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-08] (ang.).
- ↑ F. Maisels & D.T. Cronin , Colobus satanas ssp. anthracinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-08] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- P. Matschie. Die Untergattung Stachycolobus Rochebr. „Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschender Freunde zu Berlin”. Jahrgang 1917, s. 152–163, 1917. (niem.).
- D. Blair: Colobus satanas. (On-line), Animal Diversity Web, 2002. [dostęp 2008-12-31]. (ang.).
- S. Flannery: Black Colobus Monkey (Colobus satanas). The Primata. [dostęp 2008-12-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (18 grudnia 2008)]. (ang.).