Gnidosz stepowy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Gnidosz stepowy
	; Pszeniec stepowy i prosienicznik plamisty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	gnidosz
Gatunek	gnidosz stepowy
	Nazwa systematyczna
	Pedicularis kaufmannii Pinzger; Krit. Vergl. Gouv. Mosk. Wildwachs. Pfl. 17 1868
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gnidosz stepowy^[4] (Pedicularis kaufmannii Pinzger) – gatunek rośliny zielnej z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje w Europie północno-wschodniej i wschodniej od Polski na zachodzie po Syberię na wschodzie. W Polsce znaleziono go dopiero niedawno (w 2000 r.) i jest prawdopodobnie gatunkiem rodzimym. Znany jest tylko z jednego stanowiska położonego w Kulasznem w Bieszczadach Niskich. Najbliższe stanowiska znajdują się na Ukrainie^[5].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, nierozgałęziona, o wysokości 20–70 cm. Jest owłosiona rzadkimi, długimi włoskami^[6].
Liście: Liście odziomkowe ogonkowe, lancetowate, pierzastosieczne. Liście łodygowe zmniejszają się ku górze łodygi i mają coraz krótsze ogonki. Pokryte są gęstymi, kędzierzawymi włoskami. Dolne przysadki krótkoogonkowe, podobne do liści i dłuższe od kwiatów^[6].
Kwiaty: Grzbieciste, żółte, zebrane w kłos. Kielich rurkowato-beczułkowaty o długości 12–15 mm. Jego 5-ząbkowa rurka ma wystające nerwy. Korona kwiatu dwuwargowa, o długości 26–32 mm. Wewnątrz korony 4 dwusilne pręciki i słupek o silnie wydłużonej szyjce i główkowatym znamieniu^[6].
Owoce: Torebka o długości 15–19 mm. Zakończona jest dzióbkiem^[6].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit, półpasożyt. Rośnie w murawach. Kwitnie od maja do lipca, kwiaty zapylane są przez owady. Rozmnaża się także wegetatywnie. Drobne nasiona rozsiewane są przez wiatr (anemochoria)^[5].

Zagrożenia i ochrona

Roślina była objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową w latach 2012–2014. Umieszczona w Polskiej czerwonej księdze roślin w kategorii CR (krytycznie zagrożony)^[7]. Tę samą kategorię posiada na polskiej czerwonej liście^[8]. W 1999 r. jedyna znana w Polsce populacja tego gatunku liczyła około 20 osobników i zajmowała powierzchnię około 10 m². Stanowisko to jest ciągle zagrożone robotami drogowymi, koszeniem i zadeptywaniem, znajduje się bowiem w murawie przydrożnej w pobliżu cmentarza^[5].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-11-10] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-08].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b ^c Nowak K. A., Borkowski W., Moraczewski I. R. Gnidosz stepowy. s. 302-303. W: Czerwona Księga Karpat Polskich, Kraków 2008. ISBN 978-83-89648-71-6
↑ ^a ^b ^c ^d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-11-10] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-08].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[K-5] Nowak K. A., Borkowski W., Moraczewski I. R. Gnidosz stepowy. s. 302-303. W: Czerwona Księga Karpat Polskich, Kraków 2008. ISBN 978-83-89648-71-6

[C-6] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[7] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[8] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]