Gorzuchowo (województwo kujawsko-pomorskie) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Gorzuchowo

wieś
Budynek stacji kolejowej Gorzuchowo Chełmińskie w Gorzuchowie
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	chełmiński
Gmina	Stolno
Liczba ludności (III 2011)	190[2]
Strefa numeracyjna	56
Kod pocztowy	86-212[3]
Tablice rejestracyjne	CCH
SIMC	0848990
Położenie na mapie gminy Stolno Gorzuchowo
Położenie na mapie Polski Gorzuchowo
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Gorzuchowo
Położenie na mapie powiatu chełmińskiego Gorzuchowo
53°21′08″N 18°41′43″E/53,352222 18,695278[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Gorzuchowo – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie chełmińskim, w gminie Stolno.

Nazwa miejscowości zmieniała się na przestani czasu. W latach 1354 - 1570 występowała pod nazwą Borskaw lub Borsechaw. W 1570 r. została zapisana jako Gorzuchowo. Po przejściu tych ziem pod zarząd pruski nazwę zmieniono na Gottersfeld^[4]. Tak samo nazywała się w czasie II wojny światowej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powrócono do starej nazwy.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego.

W roku 1880 było 16 budynków, w tym 8 domów mieszkalnych, a samą miejscowość zamieszkiwana przez 72 katolików oraz 28 ewangelików (łącznie 100 mieszkańców)^[4].

Według danych Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Chełmnie oraz Powiatowego Inspektoratu Statystycznego w Chełmnie (31 XII 1966 r.) sołectwo Gorzuchowo było zamieszkiwane przez 287 mieszkańców. Czyniło ją wtedy czwartą największą wsią w gromadzie Robakowo^[5].

Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 190 mieszkańców^[2]. Jest dziewiątą co do wielkości miejscowością gminy Stolno.

Przez wieś przechodzi droga wojewódzka nr 543. Przecina ją także linia kolejowa nr 207.

Kapliczka św. Andrzeja Boboli

Pierwsze wzmianki o wsi pojawiają się ok. 1354 kiedy to wielki mistrz zakonu krzyżackiego Winrych von Kniprode nadał Janowi Chadenowi dobra Bokrsaw (Gorzóchówko), jako dobro dziedziczne, i staw Smolsin^[6]. Była to więc lenna wieś rycerska i podlegała wójtostwu lipineckiemu^[7]. Rycerz został zobowiązany do służby zbrojnej, pomocy w budowaniu zamków oraz płużnego w postaci 1 korca owsa rocznie (zamiast korca pszenicy)^[6].

W latach ok. 1423 - 1424 wieś posiadał Konrad Borsechaw w komturii brodnickiej 16 łanów i obowiązek wystawiania 1 służby w zbroi lekkiej^[6]. Po wojnie trzynastoletniej stała się własnością rodziny Gorzuchowskich h. Prawdzic. Natsępnie stała się własnością Dulskich^[7]. W roku 1570 wieś stała się własnością szlachecką i należała do rodziny Kamińskich (Jana i Eufemii)^[7]. Stanisław Kamiński posiadał 4,5 łana chłopskiego, a Wawrzyniec Szczepański posiadał 3 łany chłopskie i 3 zagrodników^[6][8]. We wsi mieściła się tkalnia oraz karczma^[7].

W XIX w. znajdowały się tutaj stacja kolejowa, telegraficzna oraz pocztowa^[9], choć sama wieś była także związana z pocztą w Trzebiełuchu^[4]. Znajdowała się przy trakcie grudziącko-chełmińskim, od Chełmna oddalony o 1 milę, a od Grudziądza o 1,5 mili^[4]. W XIX wieku wieś należała do parafii Sarnowo^[4][6]. W tym czasie dziedzicem wsi był Kleszczyński^[7].

W listopadzie 1906 r. we wsi doszło do strajków młodzieży szkolnej związanych z usuwaniem języka polskiego ze szkół i zastępowaniem go językiem niemieckim. Związane to było z rozporządzaniem wydanym przez pruskiego ministra spraw duchowych, oświaty i medycyny Conrada von Studta (Konrada Studta) nakazującym nauczania religii w urzędowym języku Cesarstwa Niemieckiego. Napiętą sytuację pogarszały wydawane w latach 1900 - 1906 zarządzenia i akty zaostrzające to prawo. W celu zdławienia oporu młodzieży i ich rodziców rząd pruski wykorzystywał różne środku prewencyjne (od dodatkowych godzin w szkole i kar cielesnych, po kary pieniężne i więzienie) strajk udał się stłumić dopiero po ośmiu miesiącach^[10].

Majątek w Gorzuchowie w 1922 roku kupił generał Józef Haller. W skład majątku (określanego resztówką) wchodziło 120-150 hektarów gruntu i zabudowania. Majątek był wpierw dzierżawiony p. Stanisławowi Piechockiemu, a od 1932 roku generał Haller mieszkał tam na stałe do 1939 roku, gdy wybuchła wojna. Generał Haller ufundował m.in. krzyż, grotę Matki Boskiej (w 1933 r., a poświęcona rok później^[7]) i kaplicę z figurą św. Andrzeja Boboli (w 1938 r.^[7]). Po II wojnie światowej majątek został skonfiskowany przez państwo polskie^[11]. We wsi ziemie posiadali dwaj mieszkańcy Grubna, Rupert Cumo (od 1921 r.) oraz Karol Puławski (od 1930 r.)^[7].

Na początku II wojny światowej mieszkający w Gorzuchowie Niemcy, na terenie Parku Hallera zabili trzech Polaków należących do Polskiego Związku Zachodniego (robotnika i rolnika z Sarnowa oraz rolnika z Krajęcina)^[12]. W tym samym czasie doszło do ataku powietrznego Luftwaffe na dworzec PKP w Gorzuchowie. Na stacji stał pociąg relacji Grudziądz - Toruń, w którym znajdowali się mieszkańcy Grudziądza uciekający przed działaniami wojennymi. W czasie ostrzału składu zginęło 39 osób. Niedługo później, obok stacji, powstała zbiorowa mogiła. Dopiero po wojnie wzniesiono pomnik upamiętniający pomordowanych^[13].

W latach 50. i 60. XX w. we wsi została wybudowania nowa piekarnia. Jej powstanie związane związane było z wymaganiami oraz celami jakie postawiono przed gminnymi spółdzielniami oraz zostały określone w I. planie i II. planie pięcioletnim^[14]. Na pocz. XXI w. piekarnia została zamknięta, lecz na przełomie lat 10. i 20. tego wieku została wykupiona przez Mariusza Beckera i funkcjonuje do dziś.

W latach 60. XX w. wybudowano i oddano do użytku wodociągi wiejskie, do których podłączono Gorzuchowo. Inwestycja ta powiązana była z obchodami XX-lecia Polski Ludowej oraz ze zbliżającymi się obchodami Tysiąclecia Państwa Polskiego. Przez propagandę PRLu został ukazane wykorzystane i ukazane jako czyn społeczne związany z odezwą Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu oraz ww. obchodów^[15].

Według rejestru zabytków NID^[16] na listę zabytków wpisany jest park dworski z połowy XIX w., nr rej.: 448 z 1.10.1985.

W latach 20. XX wieku osiedlił się w miejscowym majątku generał Józef Haller. Na Górze św. Jana przy drodze do Sarnowa ufundował grotę Matki Bożej. Mieszkał tu do wybuchu II wojny światowej.

• Gorzuchowo
• Gorzuchów

• Gorzuchowo [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, red. T. Jurek.

• Gorzuchowo [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. II, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa 1881.
• M. Biskup, Dzieje Chełmna i jego regionu - digitalizacja Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu [dostęp: 2024-09-05].