Grabów nad Pilicą – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy wsi. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Grabów nad Pilicą

wieś
Urząd gminy Grabów nad Pilicą - d. strażnica austriacka
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	kozienicki
Gmina	Grabów nad Pilicą
Liczba ludności (2023)	718[2]
Strefa numeracyjna	48
Kod pocztowy	26-902[3]
Tablice rejestracyjne	WKZ
SIMC	0621771[4]
Położenie na mapie gminy Grabów nad Pilicą Grabów nad Pilicą
Położenie na mapie Polski Grabów nad Pilicą
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Grabów nad Pilicą
Położenie na mapie powiatu kozienickiego Grabów nad Pilicą
51°43′32″N 21°13′33″E/51,725556 21,225833[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Grabów nad Pilicą – wieś sołecka^[5] w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Grabów nad Pilicą^[4][6]. Historycznie miejscowość ta jest wyznacznikiem Puszczy Kozienickiej wyznaczającej granicę Małopolski. Dawniej w województwie Sandomierskim, Kieleckim a do 1999 roku w Radomskim. Dzieje Grabowa i wiosek wokół opisał w pierwszej publikacji naukowej prof. Łukasz Karol Uliasz pochodzący z Utnik, wydanej w 2022 roku. ^[7]

Miejscowość jest siedzibą gminy Grabów nad Pilicą. Nazwa miejscowości pochodzi od drzewa – grab. Leży w odległości 6 km na południe od Pilicy przy trasie wojewódzkiej 730. Przez zachodnią część miejscowości przechodzi linia kolejowa 8 na której znajduje się przystanek Grabów nad Pilicą. Kościół neogotycki pod wezw. Św. Trójcy.

Działa Ochotnicza Straż Pożarna. Szkoła podstawowa i gimnazjum. Posiada biologiczną oczyszczalnię ścieków. Zachował się park dworski.

Wieś szlachecka Grabowo położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego^[8].

• W 1382 r. lokowano wieś Grabów na prawie chełmińskim. Była to osada leśna, jej mieszkańcy zajmowali się smolarstwem, wypalaniem węgla drzewnego oraz bartnictwem.
• W XVI wieku właścicielami wsi byli Grabowscy i Gwałowscy.
• W roku 1656 przez teren Grabowa przemaszerowały wojska Stefana Czarnieckiego.
• W XVIII wieku wieś była własnością Józefa Pułaskiego (ojca Kazimierza, Franciszka i Antoniego).
• 26 listopada 1743 w Grabowie urodził się Franciszek Ksawery Pułaski starszy brat Kazimierza Pułaskiego.
• W kościele w Grabowie znajduje się tablica pamiątkowa upamiętniająca chrzest bohatera Polski i Stanów Zjednoczonych Kazimierza Pułaskiego. Zgodnie z metryką chrztu odnalezioną po 1983 r. w księdze metrykalnej kościoła św. Krzyża w Warszawie w rzeczywistości chrzest miał miejsce w pałacu Potockich w Warszawie^[9].
• Wieś zmieniała właścicieli wielokrotnie. Od XIX wieku właścicielami Grabowa byli Komorniccy. W 1876 r. urodził się w Grabowie, jako Maria Komornicka, poeta Młodej Polski Piotr Odmieniec Włast (zmarł w 1948).
• W miejscu zniszczonego dworu Komornickich znajduje się obecnie szkoła podstawowa, a grobowiec tej rodziny stoi na miejscowym cmentarzu.
• Po III rozbiorze Polski w roku 1795 znalazła się w zaborze austriackim. W Grabowie była strażnica austriackiej straży granicznej (obecnie budynek Urzędu Gminy).
• W roku 1827 we wsi było 34 domy z 439 mieszkańcami. W roku 1867 we wsi jest 36 osad włościańskich o pow. 300 mórg.
• Po roku 1867 gmina Grabów miała obszar 24 000 mórg i 9 000 mieszkańców, kancelaria gminy znajdowała się w Bożem. Dobra Grabów składały się z 4 folwarków - 1. Grabów 2. Wola Grabowska 3. Cychry 4. Dębniak - folwark powstał po nowo wyciętym lesie.
• Wieś była terenem walk w 1863, 1914, 1939, 1944, 1945 roku.
• Cmentarz wojskowy z I wojny światowej ok. 700 żołnierzy (Niemcy, Rosjanie, Austriacy). Na tym cmentarzu jest też pomnik poświęcony mieszkańcom Grabowa walczącym z Rosjanami w latach 1918–1920.
• W roku 1929 Gmina Grabów nad Pilicą miała siedzibę w Bożem. We wsi była herbaciarnia, kowal, wiatrak
• 19 maja 1943 roku oddział Gwardii Ludowej Henryka Szostaka ps. "Rycerz" stoczył tu walkę z żandarmerią w celu odbicia aresztowanych 20 członków PPR. Podczas walki poległ m.in. Stanisław Lachtara ps. "Stach Łysy" - członek komitetu okręgowego PPR, szef sztabu okręgu GL w Radomiu^[10]
• W czasie II wojny światowej wieś prawie całkowicie zniszczona, głównie w toku walk na przyczółku warecko-magnuszewskim
• Na cmentarzu rzymskokatolickim znajduje się mogiła 70 żołnierzy Wojska Polskiego poległych w 1944 w czasie walk na przyczółku warecko-magnuszewskim.
• W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.

Jedna z pierwszych pisanych wzmianek pochodzi z 1451 roku, kiedy to Kościół w Grabowie otrzymał dziesięcinę snopową ze wsi Brzozowica. Drewniany kościół spalił się w XVIII w. W roku 1776 nowy kościół wystawił Ignacy Walewski podkomorzy królewski, właściciel Grabowa.

Kościół neogotycki pw. Św. Trójcy wzniesiony został w latach 1903–1917 według projektu arch. Tomasza Pajzderskiego.

Parafia należy do dekanatu głowaczowskiego, diecezji radomskiej.

• 
  Neogotycki kościół św. Trójcy
• 
  Pomnik na cmentarzu wojennym
• 
  Pomnik Marii Komornickiej

• Grabów nad Pilicą (siedziba gminy). W: Danuta Lucyna Delekta, Krzysztof Zając: Tradycja Mazowsza - powiat kozienicki. Przewodnik subiektywny. Warszawa: Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki, 2010, s. 70-73.

• Grabów nad Pilicą (8), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 772 .